شەوناز فاتح
وزەی خۆر چییە؟
ئەو وزەیەیە کە لە تیشکی خۆرەوە بە شێوەیەکی سەرەکی لە شێوەی گەرمی و ڕووناکیدا دەردەچێت، کە بەرهەمی کارلێکی ناوکییە لە ناوەوەی ئەو ئەستێرەیەی کە نزیکترینە لێمانەوە، کە خۆرە، ئەم وزەیە گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ زەوی و زیندەوەرە زیندووەکانی سەر ڕووی زەوی، ئەم وزەیەی کە لە ئەنجامدا دێتە ئاراوە زۆر زیاترە لە پێداویستی وزەی ئێستای جیهان بە گشتی و ئەگەر بە شێوەیەکی گونجاو بەکاربهێنرێت و بقۆزرێتەوە، لەوانەیە هەموو پێداویستییەکانی وزەی داهاتوو دابین بکات.
گرنگی وزەی خۆر
گرنگی وزەی خۆر لەوەدایە کە تیشکی خۆر ئاسانکاری دەکات بۆ پرۆسەکانی گەشەکردن لە زیندەوەرە زیندووەکاندا، هەروەها بەرپرسە لە پرۆسەکانی فۆتۆسێنتێز لە ڕووەکەکاندا بۆ بەرهەمهێنانی خۆراک و بایۆماس، ئەمە جگە لە ڕۆڵی ئەم تیشکانە لە وزەی ئاو و وزەی بادا.
هەروەها گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ وزەی خۆر لە چاندنی زەویدا، بەرهەمهێنان و گەشەکردنی بەروبووم، وشککردنەوەی خۆراک بۆ ڕێگریکردن لە تێکچوونی، جگە لە بەکارهێنانی گەرمخانە بۆ بەرزکردنەوەی پلەی گەرمی.
جگە لەوەش وزەی خۆر بەرپرسیارە لە ئەو گروپەی کە پێی دەوترێت سەرچاوەی وزەی نوێبووەوە.
گرنگی وزەی خۆر وەک سەرچاوەیەکی وزەی نوێبووەوە زیادی کردووە، چونکە کەم نابێتەوە، سروشتێکی ناپیسکەری هەیە، لە ئەو کاتەی کە کەمبوونەوەی بەرچاو لە ئاستی سووتەمەنی بەردینی و نەوت و خەڵوزدا هەبووە، جگە لە غازی سروشتی.
بەکارهێنانی وزەی خۆر
ژمارەیەکی زۆر لە بەکارهێنانی کۆن و مۆدێرن بۆ وەلانانی وزەی خۆر لە ژیانماندا هەیە و ئەمانەی خوارەوەش ڕوونکردنەوەیەک بۆ ئەوە:
بەکارهێنانی تەلارسازی و بیناسازی.
ئاراستەکردنی خانووەکان و پەنجەرەکانیان بەرەو تیشکی خۆر، بەجۆرێک کە ڕووناکی و گەرمی لە خانووەکاندا بەکاربهێنرێت. جگە لە هەڵبژاردنی جۆری کەرەستەی بیناسازی بەجۆرێک کە بتوانن گەرمی هەڵبمژن و هەڵیبگرن.
بەکارهێنانی کشتوکاڵی.
چاندن لە گەرمخانەکان یان گەرمخانە گەرمەکاندا، کە تیشکی خۆر دەگۆڕێت بۆ وزەی گەرمی، ئاسانکاری پرۆسەی چاندن و گەشەکردنی ڕووەک لە کاتی دەرەوەی وەرزدا.
بەکارهێنان لە پاککردنەوە
باس لەوە کرا کە لە هەندێک ناوچەدا کوڵاوێکی خۆری دەستکاریکراو و تایبەتمەند بە مەبەستی پاککردنەوەی ئامێرە پزیشکییەکان لە کلینیکەکاندا بەکارهێنراوە، هەروەها توێژینەوەکان باس لەوە دەکەن کە کاتێک ئاو بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک بەر تیشکی خۆر دەبێت، بوونی بەکتریا و ڤایرۆس و مشەخۆر تێیدا دروست دەبێت کەم دەبێتەوە، چونکە زیاتر لە (دوو ملیۆن) کەس لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوودا هەن کە ئەم ئامێرە بەکاردەهێنن.
بەکارهێنانی جۆراوجۆر لە نێوان بەکارهێنانە کۆنەکانی جۆراوجۆر بۆ وەلانانی وزەی خۆر وەک:
چێشت لێنان بە بەکارهێنانی ئامێری کوڵاوی خۆر، کە بریتییە لە سندوقێک کە تیشکی خۆر تێیدا کۆدەکرێتەوە و گەرمیەکەی بۆ لێنانی خواردن بەکاردێت، بۆ یەکەمجار لە ساڵی (١٧٦٧) لە لایەن فیزیازانێکی سویسری دروستکراوە.
گەرمکردنەوە بە بەکارهێنانی گەرمکەرەوەی خۆر، کە تیشکی خۆر دەقۆزێتەوە و بەکاری دەهێنێت بۆ گەرمکردنی ئاوی ناو ماڵ و باڵەخانەکان لە ڕێگەی سیستەمێکی تایبەتمەندەوە لە پانێڵی خۆر کە لەسەر سەقفی بیناکان دانراوە.
بەکارهێنانی مۆدێرن نموونەی بەکارهێنانە مۆدێرنەکان بۆ وەلانانی وزەی خۆر بریتین لە بەرهەمهێنانی کارەبا لە وزەی خۆرەوە.
خانەکانی خۆر
خانە خۆرەکان ڕاستەوخۆ تیشکی خۆر دەگۆڕن بۆ کارەبا، بڕی ئەو وزەیەی لە خانەیەکدا دروست دەبێت تا ڕادەیەک کەم دەبێت، بۆیە پێویستە ژمارەیەکی زۆر خانە بەیەکەوە کۆبکرێنەوە، وەک ئەوانەی لە پانێڵی خۆردا دەبینرێن لەسەربانی بیناکان، بۆ ئەوەی وزەی پێویست بەرهەمبهێنرێت. ئەم جۆرە خانەیە لە مانگە دەستکردەکان و تۆڕەکانی پەیوەندیکردن لەسەر ئاستی جیهانی بەکارهاتووە، بۆشایی ئاسمان، وە لەسەر ئاستی زەوی ئەم خانانە لە حاسیبە و کاتژمێر و ماڵ و بینا بازرگانی و تەنانەت یاریگاکانیشدا بەکارهێنراون، وەک یاریگای جیهانی کاوسیونگ لە تایوان لە ساڵی (٢٠٠٩) دروستکراوە و (٨٨٠٠) پانێڵی خۆر لە لوتکەی یاریگاکەدا بەکارهێنراوە.
تەکنەلۆژیای چڕکردنەوەی وزەی خۆر
لەم تەکنەلۆجیایەدا گەرمی خۆر لە جیاتی تیشک بەکاردێت وەک لە خانە خۆرەکاندا، بۆیە کۆمەڵێک عەدەسە یان ئاوێنە هەیە کە تیشکی خۆر لە شێوەی تیشکێکدا تیشک دەکەن کە بەکاردێت بۆ دەستپێکردنی ئاو گەرمکەرەوەیەک کارکردن، کە لە بەرامبەردا هەڵم بەرهەم دەهێنێت کە تۆرباینەکان هان دەدات بۆ دەستپێکردنی بەرهەمهێنانی کارەبا.
سوودەکانی کارەبا کە لە وزەی خۆرەوە بەرهەم دێت
چەندین تایبەتمەندی و ئەرێنی هەیە کە تایبەتمەندی وزەی خۆر و ئەو کارەبایەی لێیەوە دروست دەبێت.
گرنگترینیان بریتین لە:
تێچووی بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانی وزە کەمە.
دڵنیابوون لە نەهێشتنی گرانی نرخی کارەبا بۆ خاوەن ماڵان.
سەرچاوەیەکی وزەی نوێبووەوە و هەمیشەیی، وەک ناسا مەزەندەی دەکات کە خۆر بۆ ماوەی (٦.٥ ملیار) ساڵ بەردەوام دەبێت لە درەوشاوەیی.
بە دۆستی ژینگە دادەنرێت بەو پێیەی نابێتە هۆی پیسبوون.
تیشکدانەوە لە ڕووی جوگرافییەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەردەستە.
کەمکردنەوەی تێچووی کارەبای بەکارهێنراو (وەک خاوەن ماڵەکان دەتوانن دوای بەرهەمهێنانی وزە زیادە بفرۆشن).
بەکارهێنانی پانێڵی خۆری بەکۆمەڵ کێشەکانی دانان و دانانی تاکەکەسی بۆ هەر ماڵێک کەمدەکاتەوە و زاڵ دەبێت.
کەمتر بەشە جوڵاوەکان، هەربۆیە کەمتر پێویستی بە چاککردنەوە هەیە بە بەراورد بەو وزەیەی کە لە بایەوە دروست دەبێت.
پاڵپشتی دارایی لەلایەن حکومەت و وڵاتانەوە.
بەناوبانگترین بەکارهێنانی وزەی خۆر لە ماڵەوە دوای ئەوەی دەستیان کرد بە بەکارهێنانی بەکارهێنانی وزەی خۆر و لەگەڵ گونجانیان لەگەڵ تەکنەلۆژیای مۆدێرن، لە ماڵەکاندا بە چەندین شێوە بەکارهێنران. بەناوبانگترینیان بریتین لە:
پانکەی هەواگۆڕکێی دەرەوە لەسەر بنەمای خۆر.
گەرمکردنی مەلەوانگەکان بە خۆر بە بەکارهێنانی سیستەمێکی تایبەتی گەرمکەرەوەی خۆر.
سیستەمی گەرمکەرەوەی ئاو بە وزەی خۆر بۆ ماڵەکان.
سیستەمی گەرمکەرەوەی خۆر بۆ بەکارهێنان لە گەرمکەرەوەی ماڵەوە.
پەمپە ئاوییەکانی ماڵەوە بە هەڵگرتنی پانێڵی بچووکی خۆر.
شەحنکردنەوەی پاتریەکان بە بەکارهێنانی وزەی خۆر.
خۆراکدانی ماڵ بە کارەبا لە ڕێگەی پانێڵی خۆرەوە.
چێشت لێنان بە بەکارهێنانی کوڵاوی خۆر کە پشت بە تیشکی خۆر و وزەی خۆر دەبەستێت.
ڕووناکی دەرەکی، وەک ڕووناکی ناو باخچە و شوێنەکانی دوور لە کارەبای ماڵەوە، دەتوانرێت بە پانێڵی خۆر بۆ دابینکردنی کارەبا بەکاربهێنرێت.