كارزان گلی – هه‌ولێر
هاووڵاتیانی توركیا، بەهۆی گرانی نرخی گازی سروشتی بۆ خۆگەرمكردنەوە، ماڵیان ساردوسڕە، بە گوێرەی بەدواداچوونێكیش، لە هەر پێنج ماڵێك یەكێکیان گازی سروشتی بەكار ناهێنێت، واتە ٢٠٪ی گەلی توركیا، ناتوانن گازی سروشتی بۆ خۆگرمكردنەوە بەكاربهێنن.
بەهۆی ئەوەی توركیا گازی سروشتیی نییە، بۆیە ١٠٠٪ پەیوەستە بە دەرەوە و لە رووسیا و ئێران و ئازەربێجانی دەكڕێت، بۆیە نرخی گازی سروشتی لە زستاناندا زۆر گران دەبێت و بەراورد بە وڵاتانی ئەورووپا سێ بەرامبەر نرخەكەی زیاترە.
بە گوێرەی راپۆرتێكی ژووری ئەندازیاری وزەی توركیا بۆ ٢٠٢٤، توركیا وڵاتێكی هەژارە لە بواری گازی سروشتی، هەروەها ٢٠٪ی گەلی توركیا، بە هۆی گرانی نرخەوە ماڵیان گەرم نابێتەوە و ناتوانن گازی سروشتی بۆ خۆ گەرمكردنەوە بەكار بهێنن.
هەموو ساڵێك توركیا نرخێكی تازە بۆ گازی سروشتی و كارەبا دادەنێت، نرخ ساڵ بە ساڵ بەرزتر دەبێتەوە، ئەمەش لە كاتێكدایە لە هەموو هەڵبژاردنێكیدا بەڵێن دەدرێت كە نرخی كارەبا و گازی سروشتیی دەهێننە خوارەوە، بەڵام پێیان ناكرێت.
دەزگای ئاماری توركیا پشتڕاستی دەكاتەوە، كە ١٠٪ی هاووڵاتی توركیا ناتوانن گازی سروشتیی بۆ خۆ گەرمكردنەوە بەكاربهێنن.
دەزگای ناوبراو بڵاوی كردووەتەوە، بەبەراورد بە ٢٠٢٣، لەمساڵدا رێژەی هەژاری لە توركیا زۆر زیادی كردووە و ١٨٨هەزار كەس هاتوونەتە هێڵی هەژاری و بەمەش رێژەی هەژاری لە توركیا گەیشتووەتە ١٨ملیۆن و ٢١٩هەزار كەس، لەو رێژەیە ٤٢٪یان زۆر بە زەحمەت دەتوانن پێداویستییەكانی ژیان دابین بكەن.بەهۆی ئەوەی لە توركیا هەڵاوسانی ئابووریی زۆر بەرزە، بۆیە نرخی گازی سروشتیی و كارەبا گران دەبێت.
لە ٢٠٢١ هەڵاوسانی ئابووریی لە توركیا ٣٦٪ بوو، بەڵام لەمساڵدا گەیشتووەتە ٧٢٪، دەزگاكانی سەر بەئۆپۆزسیۆنی توركیاش دەڵێن هەڵاوسان ١٣٠٪ە.
بەگوێرەی زانیارییەكانی ئاژانسی (DW)ی توركی، لەمساڵدا نرخی گازی سروشتیی و كارەبا ٩٤.٧٢٪ زیادی كردووە، ئەمەش لە كاتێكدایە مووچە هەر وەكوو خۆیەتی و هیچ گۆڕانێكی بەسەردا نەهاتووە، بۆیە هەژارەكان ناتوانن بەم وەرزی سەرمایە، بە گازی سروشتیی خۆیان گەرم بكەنەوە، بەناچاری غەڵووز بۆ خۆگەرمكردنەوە بەكاردەهێنن.
لەگەڵ ئەوەی نرخی كارەبا و گازی سروشتیی زۆر گرانە، بەڵام حكوومەت سڵی نەكردووەتەوە لەوەی هاوكاری ئەو ماڵە هەژانە بكات كە ناتوانن گازی سروشتیی و كارەبا بەكاربهێنن.
بەگوێرەی زانیارییەكانی میدیاكانی نزیك لە دەسەڵات، لە ٢٠٢٣دا، ٤ملیۆن و ٣٧٩هەزار خێزان هاوكاری كراون بۆ نرخی كارەبا و ٧٥٪ پارەی كارەبان حكوومەت داویەتی، كە دەكاتە ١٣ملیۆن و ٧٥٠هەزار كەس لەو هاوكارییە سوودمەند بوونە.
هەر لە ٢٠٢٣دا حكوومەت، هاوكاری ١٦٦ هەزار و ٦٦٦ خێزانی كردووە، كە ١١٧ ملیۆن و ٥٠٠ هەزار لیرەی توركی، لە بری ئەو خێزانانە خەرج كردووە لە بەرامبەر نرخی گازی سروشتیی.
بەڵام ئەم هاوكارییانە چارەسەر نین و كاتین، ئەوەی گرنگە بۆ توركیا، هەڵاوسان كەم بكاتەوە، هەروەها نرخی كارەبا و گازی سروشتی كەم بكاتەوە، تا هاووڵاتی بتوانێت لە زستاندا گازی سروشتی بۆ خۆگەرمكردنەوە بەكار بهێنێت.
لە ١٩٩٠، توركیا ٥٠٪ی گازی سروشتی لە وڵاتانی ترەوە هاوردە دەكرد، لە ٢٠٠٢ گەیشتە ٦٨٪، لە ٢٠١٠ بووە ٧٠٪ و لە ٢٠١٥ بووە ٧٦٪، بەڵام لەمساڵدا ١٠٠٪، گازی سروشتی لە وڵاتانی ترەوە دەكڕێت و بۆ خۆگەرمكردنەوە و كارەبا بەكاری دەهێنێت.