مه‌زهه‌ر كه‌ریم – سلێمانی
دكتۆر دلێر رەزا، پسپۆری نەخۆشییەكانی پێست و جوانكاری و نەشتەرگەری پێست و چارەسەر بەلێزەر ئاماژە بەموی رەق لەدەموچاو و لەشی ئافرەت دەكات و بەشێوەیەك كە نزیكە لەموی پیاوانەوە دەڵێت” ناهاوسەنگی لەهۆرمۆنی لەش نیشاندەدات كە (هۆرمۆن – دەردەر) دیاری دەكات”.
ئەو پێی وایە كەسی پێگەیشتوو دوو جۆر مووی هەیە لەلەشدا لاوەكی و سەرەكی، مووی لاوەكی نەرم و باریك و بێڕەنگە هەروەها كورتیشە، لەزۆربەی ئافرەتان مووی لاوەكی گەشە دەكات لە دەموچاو و سنگ و پشتدا بەڵام وەك ئەوە وایە كە موونەبێت “دیار نیە” هەرچی جۆری دووەمیشە، بریتییە لە مووی سەرەكی رەق و درێژ و رەنگدارە وەك مووی كەلەی سەروو دەموچاو “لەپیاو”دا.
لەوەڵامی ئەوەی هۆكاری لەشی مواوی چیە ئەو دەڵێت” زۆربەی هۆكاری زۆری گەشەی موو لەدەمووچاو لەشدا لەئەنجامی ناهاوسەنگی بەرزی لەهۆرمۆنی ئەندرۆجینی یان هۆرمۆنی پیاو لەخوێندا كە هۆرمۆنی ئەندرۆجین لەهەردوو رەگەزی پیاو و ژندا هەیە بەڵام پیاو رێژەیەكی زۆر بەرزی هەیە. ئەم هۆرمۆنە هۆكاری سەرەكییە لەگۆران لەمووی لاوەكی بۆ مووی سەرەكی لە لەشدا كە ئەمەش ئەستەمە بگەرێتەوە بۆ باری پێشووی خۆی ببێتەوە بەمووی لاوەكی”.
دەشڵێت” هۆرمۆنی ئەندرۆجین دەبێتەهۆی خێراگەشەكردن ئەستووربوونی مووی جۆری سەرەكی .هەریەك لە هێلكەدان لەئافرەت و رژێنی سەر گورچیلەكان بەرپرسیارن لەدروستكردنی هۆرمۆنی ئەندرۆجین، هەرچی هۆرمۆنی ئافرەتیشە “ئیسترۆجین” پرۆجیسترۆنە تا رادەیەك رێگە دەگرن لەكاریگەری هۆرمۆنی ئەندرۆجینی پیاو”.
ئاماژە بەم چەند خاڵە دەكات كە دەبنە هۆی بەرزی ئاستی هۆرمۆنی ئەندرۆجین كە دەبنەهۆی مووی زیادە و لەشی مواوی:
1-بۆماوەیی: جیاوازیەكی بەرچاوی خێزانی و نەژادی هەیە لەو كەسانەی لەشیان مواوی دەبن كە لەهەندێك ئافرەت، پێست زۆر هەستیار دەبێت ئەگەرچی بۆ رێژەیەكی كەمیش بێت لەهۆرمۆنی ئەندرۆجین، توورەكەی مووەكانیان مووی جۆری سەرەكی دروست دەكات لە ئافرەتاندا ئەگەر خوشك یان دایكت هەمان كێشەیان هەبوو ئەوا تۆش هەمان كێشەی لەشی مواویت دەبێت
2-نەخۆشی فرەكیسی هێلكەدان: ئەمەش بەهۆكاری سەرەكی دادەنرێت لە ئافرەتی نەزۆك بۆ دروستبوونی لەشی مواوی. نەخۆشی فرەكیسی هیلكەدان دەبێتە هۆی دروستبوونی چەندان كیسی بچووك لە هێلكەدان كە ئەمانەش هۆرمۆنی ئەندرۆجین زیاد دەدەدەن. ئەم نەخۆشیە كێشەیەكی تووندی هەیە لەگەل كێشەی لەشی مواوی و دەرچوونی هێلكە بەنارێكی لەماوەی بێنوێژی مانگانە و قەڵەوی
3-كێشەی رژێنی سەر گورچیلەكان: رژێنی سەر گورچیلەكانیش هۆرمۆنی ئەندرۆجین دروست دەكەن، باوترین كێشەی رژێنی سەر گورچیلە ببێتە هۆی لەشی مواوی بریتییە لەبارێك كە رژێنەكانی سەرگورچیلە بەشێوەیەكی نائاسایی گەورە دەبن هەروەها دەكرێت هەریەك لە نەخۆشییەكانی ئاوسانی رژێنەكانی سەر گورچیلەو نەخۆشی (كۆشینگ) ببنە هۆی دروستبوونی لەشی مواوی.
لەبارەی دیارده ی لەشی مواوی ئەو دكتۆرە گوتی” كاتێك هەوڵدەدرێت بۆ دیاریكردنی لەشی مواوی چەندین پشكنینی خوێنی هەیە پێویستە بكرێت بۆ پێوانەی رێژەی هۆرمۆنی ئەندرۆجین لەخوێن، پشكنینی سۆنەریش گرنگە بۆ دەستنیشانكردنی باری هیلكەدانەكان و رژێنی سەر گورچیلەكان بۆ زانیاری زیاتر راوێژی پزیشك پێویستە”.
لەبارەی ئەوەی چۆن چارەسەری لەشی مواوی دەكرێت گوتیشی” ئەگەر كێشەكە لەرژێنی سەر گورچیلەكان بێت ئەوا دەرمان وەردەگیرێت بۆ كەمكردنەوەی چالاكی رژێنی سەر گورچیلەكان كە جۆرێكی دیكەی چارەسەر بریتییە لەچارەسەری هۆرمۆنی. لەشی مواوی چەندین ساڵی دەوێت تا دەبێتە لەشێكی مواوی بۆ چارەسەرەكەشی بەلایه نی كەمەوە شەش مانگی دەوێت بۆ كەمكردنەوەی مووەكان هەروەها ئەو مووە سەرەكییانەی كە دروست بوون هەڵناوەرن لەگەڵ چارەسەری هۆرمۆنی بۆیە پێویستە بەهۆیەكی دیكە لاببرێن كە ئەوەیش بەكارهێنانی لیزەر و هەر هۆكارێكی دیكە بێت.