مامۆستا سیروان زەنگەنە: فەنتازیا شتێكی ترە و گوزارشت لە هەندێك شت دەكات كە لە توانای مرۆڤدا نییە

هێمن خەلیل- هه‌ولێر

مامۆستا سیروان زەنگەنە مامۆستایە لە بەشی شێوەكاری كۆلێژی هونەرەجوانەكانی زانكۆی سەلاحەدین، ماستەرنامەكەی بە ناونیشانی (ریالیزمی سیحری لە وێنەكێشانی عێراقی هاوچەرخ)ە، قوتابی دكتۆرایە لە هەمان بەش، تایبەت بە ماستەرنامەكەی دیدارێكمان لەگەڵیدا كرد .

سەرەتا سەبارەت بە ماستەرنامەكەی گوتی :”ماستەر نامەكەم بە ناونیشان (ریالیزمی سیحری لە وێنەكێشانی عێراقی هاوچەرخ) كە لە ساڵی (2012-2013) لە زانكۆی بەغدا- كۆلیجی هونەرەجوانەكان ئەنجامم داوە، ئەم ناونیشانە زۆر نامۆ بوو ولە كاتی نووسیندا یەك سەرچاوەی عەرەبیم بە دەست نەكەوت ولە گەڕاندا لە ئاستی وڵاتە عەرەبییەكانیش ناونیشانی وا نەنوئوسرابوو، تەنانەت سەرچاوەی ئینگلیزیش لە سەر وێنەكێشانی ریالیزمی سیحریشیم نەدۆزیەوە، بەڵكوو تەنها لە ئەدەب ئەم ناونیشانە هەبوو بە تایبەت لای گابیریل گارسیا ماركیز و نووسەرانی دی وەكو ئەلیخۆ كارپینتەر وئەوانی دی، دواتر لە پاش خوێندنەوەیەكی زۆر و ماندوو بوونێكی زۆر هەموو تایبەتمەندی وسیماكانی ئەم زاراوەیەم هێنا وكۆمكردەوە ولە ناو وێنەكێشان بە كارم هێنا، واتا داڕشتنەوەی زاراوە ڕیالیزمی واقعیم هێناوە ناو كایەی هونەر وێنەكێشان كە پێشتر بوونی نەبوو، هەر لە بەر ئەم هۆیەیش تاوتێكردنی نامەی ماستەرەكەم چوار كاتژمێر ونیوی خایاند.
سەبارەت بە تێزی دكتۆراكەم كە بە ناونیشان (دەركەوتەكانی وێنەی ئایكۆنی لە نێوان هونەری شێوەكاری وتەلارسازی هاوچەرخ) تەواو بووە وادەی تاوتێكردنەكەشی دەستنیشان كراوە لە بەرواری (2-4-2024)، مامۆستام لە كۆلێژی هونەرەجوانەكان زانكۆی سەلاحەددین لە بەشی شێوەكاری لە هەردوو لقی وێنەكێشان ودیزاینی ناوەوە وانە دەڵێمەوە.”
ئەو مامۆستایەی زانكۆ دەربارەی هەست پێكراو و هەستپێنەكراو لە وێنەكێشانی مۆدێرن و پۆست مۆدێرن دەڵێ :”سەربارەت بە هەستێكراو وهەستپێنەكراو لە وێنەكێشانی مۆدێرن وپۆست مۆدێرن دوو لایەنی گرنگی پرۆسەی وێنەكیشان دەگرێتەوە كە تایبەتە بە دوو دیوی بینراو و نەبینراوی ناو دەقی وێنەكێشان، هەستپێكراو لایەنی بینراو دەگرێتەوە واتا ئەو ڕووكەشەی كە ڕووی وێنەكە دادەپۆشێت لە ڕەنگ وشێوە وهێڵ …هتد، بەڵام لێرەدا هەركەسێك كە ڕووبەڕووی تابلۆیەكی هونەری دەبێتەوە و چاوی دەكەوێتە سەر ئەو ڕووكەشە گەر بە ئاگای بێت یان بە بێ ئاگای بێت ڕاستەوخۆ لە ماناكەی دەپرسێتەوە واتا دیوەكەی دی، لەم باسكردنە كە تایبەتم كردوە بە مۆدێرن وپۆست مۆدیرن ئەویش لە بەر ئەوەیە كە ئەم دوو شێوازە زیاتر كار لە سەر چەمك وتێگەیشتن وبیرۆكە دەكات، واتا تابلۆیەكی ڕیالیزم نییە وەكوو بابەتێكی كۆمەڵایەتی دیار و ڕوون بێت مرۆڤ لە یەك بینیندا لێی تێبگات، بۆیە مۆدیرن وپۆست مۆدێرن گرنگی لە واتا وبیرۆكەكەی دایە، ئەگەر نموونەیش بهێنمەوە وەك قوتابخانەی كیوبیزم یان ئیكسبرشنیزم یان سوریالیزم یان هەر قوتابخانەیەكی هونەری دی لە شێوازی مۆدیرن، هەروەها قوتابخانەكانی پۆست مۆدی رنزم وەكو هونەری چەمكی هونەری جەستە، هونەری پۆپ یان هەر شێوازێكی دی، ئەمانە زیاتر كار لە سەر ناوەڕۆك دەكەن.
بە تایبەت تر لە هەموویان كە من ئاماژەم پێی كردوە لە ماستەرنامەكەم مەبەستی من قوڵترە لەوەی زیاتریش، ئەویش لایەنی ریالیزم سیحریە كە جەخت دەكاتەوە لە سەر لایەنە شاراوەكانی مرۆڤەكانە كە ڕەنگە هەندێك شت هەبێت بۆێری ئەوەی نەبێت بە ئاشكرا ئەنجانی بدات، بۆیە بە شاراوەیی ئەنجامی دەدات، جا ئەو شتە پەیوەندی بە هەر شتێكەوە هەبێت لە ڕووی كۆمەڵایەتی یان ئاینی یان هەر لایەنێكی دی ناو كۆمەڵگا.”
سەبارەت بە ئەفسانە و فەنتازیا لە وێنەكێشانی مۆدێرن و پۆست مۆدێرن مامۆستا سیروان ڕای وایە :”ئەفسانە وەكو زاراوە گوزارشت لەو شتانە دەكات كە بناغەیەكی سەرەكی نییە و بەند نییە بە كات وساتێكی دیاری كراو و لە هەمان كاتیشدا كەسێك نییە بیگێڕێتەوە واتا نووسەری ئەفسانەكان دیار نییە كێ نووسیویەتی، هەروەها باس لە ڕووداوێكی كۆن ناكات لە كاتی خۆیدا بەڵكوو بە شێوەیەك دەگێڕدرێتەوە كە بەردەوامی هەیە، هەروەها ئەفسانە لێكدانەوەی بناغە و جەوهەری زانستە پێش سەردەمی زانست، بۆیە ئەفسانە زۆر شت لە خۆ دەگرێت، بەڵام ئەوە جێی باسە كە لە شێوەكاری مۆدێرن وپۆست مۆدێرن كە دەبینین لای زۆرێك لە هونەرمەندانی شێوەكاری ئەفسانە دەركەوتووە وەكوو ئەوەی لای هونەرمەندی عێراقی جواد سلیم وكازم حیدر وهادی نفل …هتد هەروەها لای هونەرمەندانی كورد وەكوو هونەرمەند محمد إسماعیل و رۆستەم ئاغەلە ودارا محمد علی…هتد، ئەم هونەرمەندانە توانیویانە زۆر شتی كۆن كە پەیوەندی هەیە بە مێژوویەكی دوور ودرێژەوە بەكاری بهێنن لە كارە هونەرییەكانیان، ئەو شتانە ئەمڕو دەتوانین پێیان بڵێین ئەفسانە كە وا بەستەی هەندێك بیرو وباوەڕی كۆنە ولەم سەردەمە بە ئەفسانە دەبینرێت.
بەڵام فەنتازیا شتێكی ترە و گوزارشت لە هەندێك شت دەكات كە لە توانای مرۆڤدا نییە، بەڵكوو لە سەرووی تواناكانی مرۆڤی سروشتیدا، فەنتازیا دەستپێدكات لە خەیاڵەوە وپابەند نابێت بە هیچ لۆژیكێك یان هەر یاسایەك، بەڵكوو ڕووداوەكانی لە چوار دەورەی سەركێشی و هێزی دەرەوەی سرۆشتدا دەسوڕێتەوە، واتا ئەم جۆرە بیرۆكانە لە هونەری مۆدیرن وپۆست مۆدیرن وا دەكات كە ڕەنگی ریالیزم و شتی ریالیزم بە كار نەهێنرێت لە وێنەكێشانی فەنتازیا، بەڵكو هەموو ئەو شتانە بەكاردەهێنرێت كە لە سەرەوەی واقیعە، پێویست ناكات بینەری كاری فەنتازی بڕوا بەو ڕووداوانە بكات لە ناو تابلۆكاندا دەیبینێت لە بەر ئەوەی ئەو جۆرە ڕووداوانە لە واقیعدا بوونی نییە و دووبارە نییە وسیفەتی نامۆبوون (الغرائبیە) لە خۆ دەگرێت و لە هەمان كاتیشدا هونەرمەند زۆر بە ئازادی كاری تێدەكات وسەرپشكە لە بەكارهێنانی هەموو شتێك لە ڕووی وشەگەڵی وتاك و هەموو ئەو شتانە كە دەبینیرێت لە ناو دەقی تابلۆكە، هەروەها جۆری ئەو بیرۆكە وچیرۆكە وزنجیرە ڕووداوانە كە تێدا ڕوودەدات لە دەستپێكی چیرۆكە هەتاوەكو كۆتایەكەی.”
لە پرسیارێكی تر لەو مامۆستایەمان پرسی مەبەست لە چەمكی ڕاستی و ریالیزم چییە ؟ لە وەڵامدا گوتی :”هەردوو چەمكی ڕاستی وڕیالیزم دوو ڕووی هەمان مانایە، بنچینەی وشەكە ڕاستییە لە پێش ڕیالیزم، ڕیالیزم لە دایكبووی وشەی ڕاستیە، بە واتایەكی دی ڕیالیزم لە ڕاستی وەرگیراوە، كە لە زمانی عارەبیدا دەكاتە (واقع وواقعیە) واتا واقعیە لە واقعەوە وەرگیراوە، كە واتا بناغەی وشەكە (ڕاستیە) (واقعە) كە گوزارشت لەو ڕاستیانە دەكات كە لە ژیانی ڕۆژانەمان ولە دەورووبەرمان دەیبینین، بۆ زانیاری زیاتر هەموو ئەو شتانە كە هەیە و چاومان پێ دەكەوێت ڕۆژانە پێ دەوترێت واقع، وەكو مرۆڤ وئاژەڵ و ڕووەك و زەوی وئاو …هتد، كە واتا واقعیە یان ڕیالیزم چییە؟ ریالیزم ئەو چەمكەیە وەكوو ئاماژەمان پێ كرد لە واقع وەرگیراوە وەكوو دەستەواژەیە كە ئاماژە بە قوتابخانەیەكی هونەری دەكات، ریالیزم وەكو دەستەواژە لە ساڵی (1803) دەركەوت سەرباری ئەوەی ئەو دەستەواژەیە پێشتریش هەر هەبوو، بەڵام وەكوو قوتابخانەیەكی هونەری ئەدەبی لە ساڵی (1855) دەركەوت وكۆمەڵێك هونەرمەندی ڕیالیزم لەو سەردەمە سەریان هەڵدا وەكو غۆستاف كۆربیە و ڕامبرانت كە جەختیان كردەوە لە سەر وێنەكێشانی ڕاستییەكانی دەوروبەر وهەموو ئەو شتانە كە هەیە لە ژینگەی چواردەوردا هەروەها ئەو بیرۆكانە وئەو چیرۆكانە واقیعە هەبوونی هەیە لە ژینگەی دەوروبەردا.”