نیشانە و هۆکارەکانی ڤایرۆسی (هێرپسی) سادە چییە؟
گەرمیان گلی – هه‌‌ولێر
نیشانەکانی ڤایرۆسی هێرپسی سادە یان تامێسکە دەبێتە هۆی تامێسکە کە بە شێوەی برینی سووری پێست، بە نیگەرانییەکی تەندروستی گەورە دانانرێت، هەرچەندە بارودۆخێکی هەمیشەییە. هەوکردنی هێرپس دەتوانێت ببێتە هۆی هەندێک ئازار و ناڕەحەتی، بەڵام چارەسەرەکانی ماڵەوە دەتوانن یارمەتی کەمکردنەوەی ئەم نیشانانە بدەن و لەوانەیە یارمەتی چاکبوونەوەی برینەکان بدات بە خێراتر.
د. فەوزی جەلال، باس لە نیشانەکانی هێرپسی سادە دەکات و دەڵێ” ڤایرۆسی هێرپسی سادە هەمیشە نیشانەکان دروست ناکات. هەر نیشانەیەک کە تێبینی دەکەیت و تووندیەکەی بە شێوەیەکی گشتی پشت دەبەستێت بەوەی کە ئایا تووشی نەخۆشییەکی سەرەتایی یان دووبارەبوونەوە دەبیت. نیشانە سەرەتاییەکانی ڤایرۆسی هێرپسی سادە ئەوەیە واته هەوکردنی سەرەتایی، یان ئەڵقەی یەکەم، بە شێوەیەکی گشتی لە هەر شوێنێکی جەستەوە دەردەکەون لە چەند ڕۆژێکەوە بۆ چەند هەفتەیەک دوای بەرکەوتن بە ڤایرۆسەکە. ئەڵقە سەرەتاییەکان زۆرجار نیشانەکانی ئەنفلۆنزا لەخۆدەگرن، وەکوو( تا، هەوکردنی لیمفە گرێکان، ئازار و ئێشی جەستە، لەوانە سەرئێشە، ماندووێتی یان ماندووێتی نائاسایی، لەدەستدانی ئارەزووی خواردن) و زۆر جار ئێش و ئازاری ئەندامی زاوزێ لەوانەیە ببێتە هۆی ئازار لە کاتی میزکردن. هەروەها ئازار لە شوێنی هەوکردنەکە، لەوانەیە تێبینی هەندێک لە سووتان یان خوران بکەیت لە شوێنی هەوکردنەکە پێش ئەوەی بڵێسە بچووکە بە ئازارەکان دەربکەون. لەوانەیە یەک بڵق یان کۆمەڵەیەکی بچووک هەبێت. لە کۆتاییدا ئەم ڕووداوانە پێش ئەوەی دەست بکەن بە چاکبوونەوە دەتەقێنەوە. كاتێك بۆ یەكەمجار ڤایرۆسەكە دێتە جەستەتەوە، دەگونجێ نیشانەت تووش نەكات یانیش نیشانەی قورست تووش بكات، وەكوو( تاو دەم ئێشەو برینی ئەندامی زاوزێ و گەورە بوونی لیمفە گرێكانی مل و ڕان). پاشان بە شێوەی ناچاڵاك لە گانگلیۆنی هەستە دەمارەكاندا دەمێنێتەوە، هەركاتێك بەرگری جەستە تێكچوو یان لاواز بوو، وەكوو لە كاتی نەخۆشیتر و تاو و قەلەقی و نەشتەرگەری و بەركەوتنی تیشكی خۆرو سوڕی مانگانە. ئەم ڤایرۆسە چاڵاك دەبێتەوەو دەبێتە هۆی دروست بوون تامیسك لە لێو یان ئەندامی زاوزێ.
دەڵێتیش: ئەو هەوکردنەی کە لە ماوەی هەوکردنی سەرەتاییدا گەشە دەکات لەوانەیە تا شەش هەفتە بخایەنێت بۆ ئەوەی بە تەواوی چاک ببێتەوە. ئەم تووشبوانە هێشتا دەتوانن ڤایرۆسەکە بگوازنەوە تا ئەو کاتەی بەتەواوی چاک دەبنەوە. نیشانە دووبارەکانی ڤایرۆسی هێرپسی سادە، هەندێک کەس کە لەگەڵ ڤایرۆسی هێرپسی سادە دەژین تەنیا یەک جار تووشی نیشانەکان دەبن، لە کاتێکدا هەندێکی تر هەموو چەند مانگێک نیشانەیان هەیە. لەو کاتەوەی جەستە دەست دەکات بە بەرهەمهێنانی دژەتەن بۆ ڤایرۆسەکە، ئەڵقە دووبارەکان زۆرجار بە تێپەڕبوونی کات کەمتر دەبن. هەروەها نیشانەی کەمتر تودوندیان تێدایە کە خێراتر باشتر دەبن. ئەو بڵێسەی کە دەردەکەوێت لە کاتی دووبارەبوونەوەدا لەوانەیە بە تەواوی چاک ببێتەوە لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا نەک چەند هەفتەیەک.
ئەو دکتۆرە باسی دەرکەوتنی بڵێسەکان لەو فایرۆسە دەکات و دەڵێ: هەروەها دەکرێت بڵۆقەکان کەمتر بەرچاو بن یان ئازاربەخش بن لە کاتی دووبارەبوونەوەی ئەڵقەکان. ئەگەر چەند ئەڵقەیەکت هەبووە، لەوانەیە دەست بکەیت بە تێبینی کردنی نیشانەکانی زوو لە شوێنی هەوکردنەکەدا . ئەم نیشانانە، کە بە شێوەیەکی گشتی چەند کاتژمێرێک یان ڕۆژێک پێش دەرکەوتنی بڵێسە دەردەکەون، دەکرێت بریتی بن لە، ئازار، خوران، سووتانەوە، لێدان، بەکارهێنانی دەرمانی دژە ڤایرۆس هەر کە تێبینی نیشانەکان دەکەیت لەوانەیە یارمەتیدەر بێت بۆ ڕێگریکردن یان کورتکردنەوەی ئەڵقەکە.
ئەو دکتۆرە باس لە نیشانەکانی جیاواز بەپێی شوێن دەکات و دەڵێ: دەکرێت تێبینی هەمان بڵق و نیشانەی پێشبینی بکەیت، گرنگ نییە چ جۆرە ڤایرۆسێکت هەیە یان لە کوێ دەردەکەوێت. هەر دوو جۆرە جیاوازەکەی ڤایرۆسی هێرپسی سادە دی ئێن ئەیی هاوشێوەیان هەیە. تاکە جیاوازی سەرەکی، بێگومان ئەوەیە کە نیشانەکانی تێدا دەبینیت، ئەگەر ڤایرۆسی هێرپسی سادە کاریگەری لەسەر ئەندامی زاوزێ هەبێت، دەکرێت تێبینی ئازار یان سووتان بکەیت لە کاتی میزکردن. ئەگەر ڤایرۆسی هێرپسی سادە کاریگەری لەسەر دەم هەبێت، لەوانەیە کێشەت هەبێت لە خواردنی خۆراکی تاڵ یان ترش لە کاتێکدا کە برینی کراوەت هەیە. هەروەها جیاوازییەکی کەم هەیە لەو شوێنەی کە بڵێسەی دەم دەردەکەوێت، پشت دەبەستێت بەوەی کە ئایا سەرەتایین یان دووبارە دەبنەوە. لە ئەڵقەی یەکەمدا، لەوانەیە بڵێسە لەسەر دەم و لێوەکان دەربکەوێت.