سەدیق سەعید ڕواندزی
هاوتەریب لەگەڵ خەباتی شاخ و تێكۆشانی سیاسی و نەتەوەیی، بە تایبەتیش لە سەرەتاكانی سەدەی ڕابردوودا، ئەدەبی بەرگریی كوردیش، وەك دەركەوتەیەكی ئەو قۆناغە، دەبێتە سەنگەرێكی دیكەی داكۆكیكردن لە پرسە نەتەوەییەكان و كوانووی شۆڕش و كوردایەتی بە گوتاری بەرەنگارییانە جۆش دەدات. هەر لە كۆماری مەهابادەوە، دواتریش لەگەڵ چەخماخەی شۆڕشی مەزنی ئەیلولدا، ئەدەبی كوردی دەبێتە بەشێكی جیانەكراوە لە سەنگەری بەرگریی لە نەتەوە و جۆشدانی كوانووی خەبات و بونیادنانی ڕوحی بەرەنگاریی و خۆڕاگریی و خەبات و تێكۆشان. بێگومان پێشتریش شاعیرانی كورد، لە ڕێگەی شیعرەكانیانەوە داكۆكییان لە بوون و ناسنامە و بێ مافی كورد كردووە، وەك ئەوەی بێكەس، ئەدمۆنس ڕیسوا دەكات بە شیعرە بە ناوبانگەكەی كە بیست و هەفت ساڵەیە، بەڵام لەگەڵ دەركەوتن و پەیدابوونی ناوی پیرۆزی پێشمەرگە، لە نیوەی دووەمی سەدەی ڕابردوودا، ئەدەبی بەرگریی ئێمە شوناسێكی نەتەوەیی و شۆڕشگێڕیی گەورە وەردەگرێت و لە ئاستی ناسنامەدا، جیا دەكرێتەوە لە ئەدەبی گەلانی تر و قۆناغەكانی دیكەی شیعری كوردی. بۆ نموونە: لە كۆی ئەدەبیاتی كۆنی كلاسیكی كوردیدا، باسی پێشمەرگە بە مانا سیاسی و نەتەوەییەكەی نەكراوە، بەڵام لە دوای شۆڕشی ئەیلوولەوە، پێشمەرگە دەبێتە سیمبولی مرۆڤێكی ئازادیخواز، تێكۆشەر و شۆڕشگێڕ، كە پێش مەرگ دەكەوێت بۆ ئەوەی ئێمە بە سەربەرزیی و شكۆمەندانە بژین. لەو سۆنگەیەشەوە، هەزاران شیعر و تێكست، بۆ پێشمەرگە و لە پێناو ناوی پیرۆزی ئەودا دەنووسرێن و ئەم دەقانە، ئەوەندەی تر گیانی ورە بەرزی و ڕوحی تێكۆشان و بەرگریی لە ناخ و هزری پێشمەرگەدا پتەوتر دەكەن و بڕوابوونی بە پرەنسیپە نەتەوەییەكان و خاك و نیشتمان، لا گەورەتر و پیرۆزتر دەكەن. هاوكات دیوێكی دیكەی ئەدەبی بەرگریی ئێمە، خۆی لە وێناكردن و بەرجەستەكردنی هەموو ئەو كارەسات و تراژیدیا نەتەوەییانە دەبینێتەوە، كە لە سەدەی ڕابردوودا بە سەر گەلی كورد بە تایبەتیش لە باشوور هاتوون لە شێوەی ئەنفالی بارزانییەكان و ئەنفال و هەڵەبجە و جینۆساید . ئەم كارەساتانە، بوونە هۆی نووسین و سەرهەڵدانی دەیان شاكاری شۆڕشگێڕیی و نەتەوەیی گەورە، وەك دەربەندی پەپوولە و گۆڕستانی چراكانی شێركۆ بێكەس و لاوكی هەڵەبجەی ڕەفیق سابیر، كە نموونەی هەرە دیاری ئەدەبی بەرگریی و مانەوە و نیشاندانی ناسۆرییەكانی نەتەوەیی ئێمەن، كە وێرای ئەوەی نیشانی دنیای دەدەن نەتەوەیەك چۆن بە بێ دەنگی ڕووبەڕووی مردن دەكرێتەوە، هاوكات و یژدانی مردووی مرۆڤایەتیش لەو كات ڕیسواو شەرمەزار دەكەن. بێگومان هەر كاتێك لە بارەی ئەدەبی بەرگریی و ئایكۆنەكانی ئەو ئەدەبە بنووسین، بە تایبەتیش لە بواری لێكۆڵینەوە، دەبێ شارەزاییەكی وردمان لە بارەی قۆناغەكان وگوتاری شیعری شاعیران هەبێت و لەو سۆنگەیەشەوە، ئەزموونی شیعری و ئەدەبی ئەو شاعیرانە بە سەر بكەینەوە. نەك تەنها لەم ڕووەوە، بەڵكو لێكۆڵینەوە لە هەرلایەنێكی مێژوویی و ئەدەبی و بوارەكانی تریش بێت. پێویستە لێكۆڵەر، یان ئەوەی لەو بارەوە دەنووسێت بە ئاگاو شارەزا بێت بۆ ئەوەی نەكەوێتە هەڵەی مێژوویی و ئەدەبییەوە. لێكۆلینەوە، شیعر نییە وەك تەناف هەموو كەسێك خۆی پێوە هەڵواسێت، بە پێچەوانەوە ئاگایەكی گەورە و ڕۆشنبیرییەكی فراوانی لە هەموو ڕووێكەوە پێویستە. لێرەدا دەمەوێ ئاماژە بە وتارێك لە بارەی شیعری بەرگرییەوە بكەم، كە چۆن نووسەرەكەی لە كاتێكدا لە سەر شیعری بەرگری نووسیویەتی، كەچی بێ ئاگایانە، شیعری دوو شاعیری دوو سەردەمی جیاوازی قۆناغی بەرگریی تێكەڵكردووە و نەیزانیوە شیعرەكە هی كامە شاعیرە. لە (هزر و هونەری )* ڕۆژنامەی خەباتی سەنگین، بنووسێك بە ناوی (هاوكار محمەد محمەد) شیعرێكی شاعیر عەبدوڵا پەشێوی بە ناوی مام هەژارەوە بڵاوكردرتەوە، كە شیعرەكەش ئەمەیە :
تا نیوەی ڕێگا هاتووین
بیر لە چی دەكەنەوە ؟
تازە بۆ كوێ بۆ دواوە
دە تەماشای دوواوە كەن چ شوورەیەكی بڵند
بە كاژەڵە و پەراسووی شەهیدان هەڵچنراوە
بێگومان ئەم شیعرە بەركرییە، شیعری عەبدوڵا پەشێوە نەك مام هەژار. ئەوەی ئاشنای شیعری كوردی و ئەزموونی شیعری شاعیرانی كورد بێت، دەزانێت ئەم شیعرە نە لە ڕووی فۆڕم، نە لە ڕووی زمان و ستانزاشەوە لە شیعری مام هەژار ناچێت ! ئەمە وێرای ئەوەی شیعرەكە لەوە ئاشناترە، خوێنەر نەزانێت هی كێیە، تاكو بە نووسەرێك بگات، كە گوایا لە بارەی شیعری بەرگرییەوە دەنووسێت. ئەم جۆرە هەڵانە، لە ڕاستیدا نابێ سەر كەسانێك تێپەڕێت كە لە ژانڕی لێكۆڵینەوە، مەبەستیەتی لە بارەی بابەتێك بنووسێت، بە تایبەتیش ئەگەر لە ڕۆژنامە و پاشكۆیەكی ئەدەبی سەنگین و پڕ خوێنەری وەك هزر و هونەری خەبات بڵاوبكرێتەوە، چونكە نووسین كاتێ بڵاودەكرێتەوە ئیدی بەرپرسیاریەتییەكی گەورە دەخاتە سەر شانی نووسەرەكەی بەوەی كە چی نووسیوە و چەند شارەزایانە و زانستییانە لە بابەتەكە دواوە.هەڵبەتە، من ڕۆژانە دەیان هەڵە و تێكەڵی و پێكەڵی لەو شێوەیە لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و سۆسیال میدیا دەبینم، بەڵام هیچ كاتێك بە پێویستی نازانم ڕەخنەیان بكەم، چەونكە لە بنەڕەتدا ئەو جۆرە نووسینانە نە بەرپرسیاریەتییان تێدایە، نە دەشێ وەك نووسینی نێو بڵاوكراوەیەكیش ببنە مێژوو، دیكۆمێنت و لە داهاتوو وەك سەرچاوە بە كار بهێنرێن. بە پێچەوانەوە بەڵكو ڕاگوزەرانە دێن و تێدەپەڕن، وەك هەر بابەت و كەرستەیەكی دیكە، كە ڕۆژانە ئێمە لەو مینبەرە بە ناو ئازاد و بێ سانسۆر و گەڕەلاوژێیانە بەریان دەكەوین، بەڵام لە ڕۆژنامەدا، بە تایبەتیش ئەگەر خوێنەری تایبەتی خۆی هەبێت، ئەوا ئەم جۆرە هەڵانە دەبێ ڕاست بكرێنەوە بۆ ئەوەی لە ڕووی مێژوویی و سەرچاوەییەوە جێگەی بڕوا و زانستییانە بن. نووسین بەر لە هەموو شتێك بەرپرسیاریەتییەكی گەورەی ئاكاریی، مێژوویی و ئەدەبییە، بۆیە دەبێت كاتێ لە بارەی بابەتێكەوە دەنووسین و بڵاویشی دەكەینەوە دەبێ شارەزایی وردمان هەبێت تاكوو نەكەوینە هەڵەوە و لەو ڕێگەیەوەش خوێنەران بە هەڵە دانەبەین و فریویان نەدەین ! مرۆڤ كە لە بارەی شتێكەوە زانیاری نەبێت، باشتر وایەە نەنووسێت، نەك بنووسێت و هەڵە بكات، چوونكە ئەوەی دووەمیان نەنگییە نەك یەكەمیان !
**پەراوێز: شیعری بەرگری لە خەباتی چەكداری كورد، هاوكار محمەد محمەد، هرو هونەری ڕۆژنامەی خەبات،ژمارە (191) لە 31/10/2024.