كارزان گلی – هه‌ولێر
پەیوەندی دیبلۆماسی نێوان توركیا و تەحریر شام، مانشێت و شرۆڤەی چەندین میدیای جیهانییە، بەڵام ئایا پەیوەندییەكان وەكوو خۆی دەمێنێتەوە؟ راستە ئیبراهیم كاڵن، سەرۆكی دەزگای میت چووە شام و لە مزگەوتی ئەمەوی نوێژی هەینی كرد، بەڵام تەحریر شام، پێشتریش كە ئیدلیبی لەژێر کۆنترۆڵ بووە، بەتەواوی خۆی نەخستبووە باوەشی توركیا. پارێزگاریكردنی توركیاش لە ئیدلیب، كە لە دەستی تەحریر شام بوو، هۆكارەكەی ئەوە بوو، ئەو شارە پێنج ملیۆن خەڵكی تێدا بووە، بەردەوام تەحریر شام هەڕەشەی كردووە، ئەگەر توركیا پشتگیری نەكات، رێگە خۆش دەكات ئەو پێنج ملیۆن كەسە روو لە توركیا بكەن.
تەحریر شام، بووەتە دیفاكتۆ لە سووریا، دەسەڵات كەوتووەتە ژێر دەستی خۆی و دەیەوێت تەواوی خاكی سووریا بەڕێوە ببات، بۆ ئەمەشیان بەتەنیا ناتوانێت دەسەڵاتی بەسەر سووریا هەبێت، چونكە دوو بەربەستی گەورەی لەپێشە، یەكیان (هەسەدە)یە، كە بەشێكی سەرەكی ئەو هێزە یەپەگەیە، دووەمیش سوپای میللی سووریایە، كە توركیا پاڵپشت و هاوكاری ئەو سوپایە دەكات.
(ئەحمەد شەرع)، كە لەسەر كورسییەكەی بەشار ئەسەد دانیشتووە و پێشوازی لە نوێنەری وڵاتان دەكات، هەروەها بە ئەندازیاری شۆڕشی سووریا ناوی دەهێنرێت و چاوەڕیشە ناوی لە لیستی تیرۆر بهێنرێتە دەرەوە، تا لە هەڵبژاردنی داهاتوو ببێتە سەرۆكی سووریا، پێویستییەکی زۆری بە توركیایە.
ئەگەر هەسەدە، نەیەتە ژێر باری تەحریر شام، ئەوكات شەڕ هەڵدەگیرسێت، بۆ ئەو شەڕەش پێویستیان بە توركیایە، چونكە توركیا بەئاشكرا دژایەتی هەسەدە دەكات و بە تیرۆریست ناویان دەبات، بۆیە بۆ لەناوبردنی هەسەدە، ناچارە دەست بخاتە ناو دەستی توركیا.
لەلایەكی تر، سوپای میللی سووریا، بەردەوام لە ململانێ بووە لەگەڵ تەحریر شام، بۆیە بەئاسانی چەك دانانێت، توركیاش رێگە نادات بەبێ مەرج چەك دابنێت، جیا لەوەش بۆ هەر گفتوگۆیەك لەگەڵ سوپای میللی سووریا، پێویستە توركیا رازی بێت، چونكە ئەو سوپایە بەبێ توركیا ناچێتە ناو هیچ گفتوگۆیەكەوە.
بەگوێرەی زانیارییەكان، رەنگە توركیا بەو مەرجە رازی بێت سوپای میللی سووریا چەك دابنێت و بچێتە ناو سوپای تازەی سووریا، هەسەدە لەناو ببەن، واتە بە هیچ شێوەیەك حكوومەتی تازەی سووریا نەكەوێتە گفتوگۆوە لەگەڵ هەسەدە.
دەكرێت بڵێین، توركیا دەتوانێت ئەو شۆڕشەی سووریا لەبار ببات، دەتوانێت بەئاسانی شەڕی ناوەخۆ لەو وڵاتە دروست بكات، بۆیە ئەحمەد شەرع، ناتوانێت دەستبەرداری توركیا بێت و ناتوانێت نەبێتە هاوپەیمانیی، بەڵام ئەستەمە بەتەواوی بچێتە باوەشی توركیا.
رەنگە سیناریۆی حكوومەتی تازەی سووریا بۆ كورد، بەشداریپێكردنیان بێت لە حكوومەتی داهاتووی سووریا، هەروەها بۆیان هەبێت لە پەرلەمان نوێنەریان هەبێت و ببنە خاوەن ناسنامەی سووریا، كە پێشتر نەیانبووە، واتە وەكوو چۆن لە توركیا دەم پارتی هەیە و بەشدارە لە پەرلەمان، رەنگە كوردیش پارتێكی سیاسی لە سووریا دروست بكات و بەشداری لە حكوومەت و پەرلەماندا بكات، بەڵام ئایە هەسەدە بەوە رازی دەبێت، كە چەكی بكەن لەپێناو بوونیان لە پەرلەمانی سووریا؟ ئەگەر وەڵامەكە بەڵێ بێت، كەواتە پرسی كورد لە سووریا دێتەوە بەرباس، وەكوو چۆن لە توركیا پرسی كورد بوونی هەیە، بۆ سووریاش هەمان شت دەبێت، چونكە بەئەگەرێكی زۆرەوە، زمانی كوردی دانی پێدا نانرێت و هەروەها كوردیش لە دەستووری تازەدا وەكوو نەتەوە ناناسێنرێت.
لە هەشتاكاندا، پاكستان گرنگییەكی زۆری بە تاڵیبان دەدا، هەموو جۆرە چەكێكی پێشكەش دەكرد، بەڵام لە دوای ١٩٩٠، تاڵیبان بووە سەر ئێشە بۆ پاكستان و دەیان كردەوەی تیرۆریستیان لە پاكستان ئەنجامدا، بۆیە رەنگە توركیا وانەی لە پاكستان وەرگرتبێت و ئەو سیناریۆیە دووبارە نەكاتەوە، بەڵكوو حكوومەتێكی تازەی سووریای بێهێزی دەوێت تا بەردەوام توركیا بتوانێت کۆنترۆڵی بكات و هەروەها نەبێتە مەترسی بۆ ئاسایشی ناوخۆی توركیا.
توركیا، بەچاوی قوبرس سەیری سووریا دەكات، دەیەوێت لە هەموو رووەیەكەوە سووریا لەژێر كۆنتروڵی توركیا بێت، بەڵام ئایا هێزە ناوچەییەكان و ئەمریكا و یەكێتیی ئەورووپا، رێگە دەدەن توركیا ببێتە ئەو فیلەی، كام مشكی بوێت لە سووریا پانی بكاتەوە؟