سەعدی پیرە لەو تەمەنە پێ لە ڕاستی دەنێ

زكری مووسا

لەیادی دەساڵەی كارەساتی شنگال لێدوانێكی بەڕێز سەعدی پیرەم بینی. ئەو كە چووەتە ناو سەرەتای دەیەی هەشتەمی تەمەنییەوە دەبوایە بەرپرسیارانەتر و ئاستبەرزتر دوابا. بەڵام ئەوەش لە بەدشانسی و بەختڕەشیی كوردە، سەیری سیاسەتمەدارانی میللەتانی تر بكەن لە تەمەنی كاك سەعدیدا بیرمەند و موسڵحی سیاسییان لێ دەردەچێ و وانەی ستراتیژی فێری جیلی تازە دەکەن.
بەڕێز سەعدی پیرە لەبارەی كارەساتی شنگال بەو تەمەن و بەو بەحیساب ئەزموونەی هەیەتی ئامادە نەبوو ڕاستیەكان بڵێت و بە مەوزوونی بدوێت بەڵكو بە ناڕاستی و چەواشەكارانە دوا، بەلایەوە گرنگ نەبوو حەقیقەتەكان باس بكات، ئەوەی بۆی گرنگ بوو چۆن بتوانێ لەو یادەدا زهنی خەڵك بە قسەی بێسەروبەر ئالوودە بكات و بەلاڕێیاندا ببات. ئەو گوتی چەكدارانی پارتی بەدزیەوە هەڵاتن و شنگالیان دایە دەست داعش. گوتیشی بۆ داهاتووی شنگال ئەوان ئامادە نین ئیمزا لەسەر ڕێككەوتنی شنگالدا بكەن.
لەبارەی داهاتووی شنگال هەموو خەڵك دەزانی حزبەكەی سەعدی بۆ نایەوێت ئیمزا لەسەر ڕێككەوتنی شنگال بكات. چونكە ڕێككەوتنی شنگال ژیان و سەقامگیری بۆ دەڤەرەكە دەگەڕێنێتەوە و ڕێگە لەبەردەم سەپاندنی ئەجیندای میلیشیاكان و پلانی كامڵكردنی هیلالەكە بەرتەسك دەكاتەوە.
لەبارەی كارەساتەكەی شنگالیش ئەگەر كاك سەعدی تەبیعی با و وەك سیاسەتمەدارێكی بە ئەزموون و خەمخۆری دۆزی میللەتەكەی قسەی كردبا دەبوایە بڵێت: ئەوەی بەسەر ئێزیدیەكاندا هات ژانێكی هاوبەشی هەموو كوردە. دەبێ وانە لەو كارەساتە وەربگرین و دەستلەناودەست گەلەكەمان لە هەڕەشەكان بپارێزین. ڕاستە ئێمە بیروڕای سیاسیی جیاوازمان هەیە بەڵام كۆمەڵێك هێڵی ستراتیژی هەن بەیەكەوەمان دەبەستێتەوە.
ئەو دەبوایە بڵێت، داعش هەڕەشەیەكی جیهانی زۆر گەورە بوو، هاوپەیمانێتیەكی جیهانی بە بەشداریی 60 دەوڵەت بۆ لەناوبردنی داعش پێكهات، دوای دە ساڵ و هەوڵێكی جیهانیی بۆ لەناوبردنی، كەچی هێشتاش هەڕەشەی داعش هەر بەردەوامە. پێشمەرگە بەرەیەكی 1000 كیلۆمەتری لەدژی داعش هەبوو و لەو شەڕەدا پێشمەرگە سەدانهەزار کوردی ئێزیدی پاراست و ڕێگەی نەدا دەستی داعش بگاتە چیای شنگال و شەرفەدین. پێشمەرگە پێکهاتەکان و کوردستان و جیهانی پاراست و 14 هەزار شەهید و برینداری دا و لەوەدا هەموو جیهان قەرزاری پێشمەرگەیە.
سەعدی پیرە وەك كوردێكی تەبیعی و ڕاستەقینە دەبوایە ئەو پرسیارەی كردبا: باشە سوپای عێراق كە دەساڵ ئەمەریكا و ناتۆ كاریان لەسەری كرد و پڕچەكیان كردن بۆ بە شەو و ڕۆژێك موسڵ و نیوەی عێراقیان تەحویلی داعش دا؟
دەبوایە ئەوەی گوتبا كە شنگال لەڕووی جیۆگرافیەوە خاڵێكی لاوازی كوردستانە، لەكاتی هاتنی داعش شنگال وەك دوورگەیەك بوو كە بە هۆزە عەرەبەكانی دەور درابوو، ڕێگە سەرەكییەكانی شنگال (ڕەبیعه شنگال، زومار شنگال، تەلەعفەر شنگال) بەنێو عەرەبەكاندا تێدەپەڕێت، لە كاتی هاتنی داعش هەموو ئەو ڕێگە سەرەكیانە لە لایەن هۆزە عەرەبەكانەوە پچڕێندرا و شنگال ئابلۆقە درا. لەو بەینە بەشێك لە هۆزە عەرەبەكان ناپاكییان لە ئێزییدییەكان كرد ، ئەگەرچی سەدان ساڵ بوو وەك دراوسێ لەگەڵ یەكتر ژیابوون، ئەوان بە ئێزیدییەكانیان ڕاگەیاندبوو كە ناوچەكانیان چۆڵ نەكەن و گەرەنتیمان لە داعش وەرگرتووە كە ئازاری كەس نەدەن، بۆیە داوایان لە ئێزیدییەكان كردبوو كە بگەڕێنەوە، بەشێك لە ئێزیدییەكانیش لەسەر چیا گەڕانەوە بەڵام لە ڕاستیدا هەمان ئەو هۆزانەی کە ئەو بەڵێنانەیان دابوو لەگەڵ داعشەكان كەوتنە گیانی ئێزیدییەكان و تاوانكاریی گەورەیان ئەنجام دا.
كاك سەعدی دەبوایە بوێر با و بڵێت: بەهۆی ئابلۆقەی دوازدە ساڵەی بەغدا لەسەر پێشمەرگە، چەكی پێشمەرگە كۆن و لەكاركەوتوو و سووك بوو. لەبەرانبەردا چەكی داعش پێشكەوتوو بوو، داعش پێشكەوتووترین چەكی ئەمەریكایی و ڕووسی بە قەبارەیەكی یەكجار گەورە لە هەردوو سوپای عێراق و سووریا کەوتبووە بەردەست.
پارسەنگی چەك و جیۆگرافیا و شەڕی دەروونی لە قازانجی داعش بوو و شنگال لاوازترین خاڵی كوردستان بوو بۆیە تیرۆریستان توانیان ئەو كارەساتە بخوڵقێنن.
بەڕێز سەعدی پیرەی سیاسەتمەدار و بیرمەندی ستراتیژیی كورد دەبوایە ئەوەش بڵێت: شنگال وانەیەكی نەتەوەیی و نیشتیمانییە بۆ پاراستنی هەرچی زیاتری كوردستان و دیدێكی ستراتیژییانە بۆ داهاتوو. هەرچی خوێندنەوە و لێكدانەوەی حزبیانە بۆ كارەساتی شنگال هەیە تۆسقاڵێك بەهای زانسیتی و سیاسی و نەتەوەیی نییە و خزمەتی بەرژەوەندیی نیشتیمانیی گەلی كوردستان ناكات و تەنیا موزایەداتە. وانەكانی مێژوو و جیۆگرافیا و ستراتیژ و هێز كوردستان لە دوژمن دەپارێزێت نەك موزایەدات و ململانێی حزبی.