ژمارەی کریستیانەکانی عێراق لە کەمبوونەوەدایە
ڕائیب جادر – هەولێر
ژمارەی کریستیانەکانی عێراق پێش ساڵی 2003 نزیکەی ملیۆنێک و 800 هەزار کەس بوو، بەڵام ئێستا ئەو ژمارەیە تەنیا 400 هەزار کەسی لێ ماوەتەوە، بەشێکی زۆری ئەوانەش لە هەرێمی کوردستان دەژین کە ژمارەیان نزیکەی 300 هەزار کەس دەبێت، کریستیانەکان لە سەردەمی بابلیەکان، ئاشوور و سەنحاریب بە هەرسێ پێکهاتەکانی ئەرمەنی، ئاشووری و سریانییەوە لە هەرێمی کوردستان دەژین.
کریستیانەکان یەکێک لە رەسەنترین پێکهاتەکانی عێراقن، ئەوان رۆژگارێک بەشێکی بەرچاو لە دانیشتووانی ئەو وڵاتەیان پێک دەهێنا، بەڵام لە ماوەی رابردوو ژمارەیان لە کەمبوونەوەدایە، زیاتر لە 80٪ی کریستیانەکان پێش ساڵی 2003 عێراقییان جێ هێشتووە، ئەوەش بەهۆی ناسەقامگیریی دۆخی سیاسی و ئاسایش و ئابووریی عێراقەوە بووە.
لە دوای ساڵی 2003شەوە هۆکارەکانی ناسەقامگیریی دۆخی سیاسی و ئاسایشی عێراق و شەڕی تائیفی 2006 تا 2008 و دواتر شەڕی داعش و پاشان مامەڵەی هەندێک گرووپی چەکداری شیعە هۆکاری کۆچکردنی کریستیانەکان بوون بۆ دەرەوەی عێراق.
بەهۆی هێرشی داعش ١٣٠ هەزار کریستیان ماڵ و حاڵی خۆیان جێ هێشتووە و ئاوارە و دەربەدەر بوونە، جگە لەوەی گروپە میلشیاکان دەستیان بەسەر سەروماڵی کریستیانەکاندا گرتووە و ناهێڵن لە عێراق بژین، بۆیە جگە لە شەڕی داعش، چەندین هۆکاری دیکەی ئەمنی وای کردووە کە کریستیانەکان روو لە هەرێمی کوردستان بکەن.
بەهۆی جیاکاری ئایینی دوای رووخانی رژێمی بەعس تا ئێستا هەزار و ٣١٥ هاووڵاتی کریستیان کوژراون، کە ١١٥ کەسیان بە دەستی داعش بووە، هەروەها نزیکەی ١٠٠ کلێسا و مەزارگەی ئایینی و شوێنەراویشیان تەقێندراونەتەوە و خاپوور کراون.
سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، لە مانگی شوباتی ٢٠٢٠ و لە چوارچێوەی سەردانەکەیدا بۆڤاتیکان، تابلۆی دانانەوەی خاچی لەسەر کەنیسەکەی باشیک لەلایەن پێشمەرگەوە پێشکەشی پاپا کرد و بارودۆخی کریستیانەکانی هەرێمی کوردستانی بۆ پاپا فرانسیس باس کرد.
مانگی ئاداری ساڵی رابردوو، پاپا فرانسیس، پاپای ڤاتیکان سەردانی هەرێمی کوردستان و عێراقی کرد و داوای لە کریستیانەکان کرد شوێنی رەسەنی خۆیان جێنەهێڵن، داوای لە بەرپرسانی عێراقیش کرد کار بۆ پاراستنی مافی کریستیانەکان بکەن، هەروەها خۆشحاڵ بوو بەو كەشی پێکەوەژیانەی کە لە هەرێمی کوردستان هەیە”.
سەرۆک بارزانی، بەبۆنەی جەژنی لە دایکبوونی پێغەمبەر عیسادا پەیامێکی پیرۆزبایی بڵاوکردەوە و رایگەیاند” گەرمترین پیرۆزبایی خۆم ئاراستەی سەرجەم خوشک و برایانی کریستیان لە کوردستان و عێراق و جیهان دەکەم و هیوای شادی و بەختەوەرییان بۆ دەخوازم”.
هەروەها لە پەیامەکەی سەرۆک بارزانیدا هاتووە: “لەم بۆنەیەدا جەخت لەسەر قووڵترکردنی فەرهەنگی پێکەوەژیان و برایەتیی نێوان سەرجەم پێکهاتەکانی کوردستان دەکەمەوە و ئومێدی ئەوە دەخوازم خوشک و برا کریستیانەکانمان هەموو جەژن و بۆنە و خۆشییەکانیان لە ئارامی و ئاشتیدا بکەنەوە، هیوادارم ئەو بۆنەیە ببێتە هۆی سەرەتای کۆتاییهاتنی ناخۆشی و نەهامەتی و ستەمکاری لە هەموو جیهان و، ئاشتی و ئارامی و یەکترقبووڵکردن شوێنی بگرێتەوە”.
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامێکدا رایگەیاند، “لەمیادەدا هەموو کوردستانییان دڵنیا دەکەینەوە کە هەرێمی کوردستان وەک هەمیشە بە لا‌نکە و سەرزەمینی پێکەوەژیان و یەکترقبووڵکردن و لێبووردەیی دەمێنێتەوە و بەهاکانی مرۆڤایەتی هەموومان پێکەوە کۆدەکاتەوە”.
لە لایەکی دیکەوە مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە پەیامێکدا ئاماژەی بەوەدا، حکوومەتی هەرێمی کوردستان، دووپاتی دەکاتەوە کە بەردەوام دەبێت لەسەر پەرەپێدانی کولتووری بەیەکەوەژیانی ئاشتییانە و لێبوردەیی و پاراستنی مافی گشت پێکهاتەکانی هەرێمی کوردستان”.
عەلی بەیاتی، ئەندامی کۆمیسیۆنی مافەکانی مرۆڤیش لە عێراق دەڵێت، زیاتر لە 80٪ی کریستیانەکان پێش ساڵی 2003 عێراقییان جێهێشتووە، ئەوەش بەهۆی ناسەقامگیریی دۆخی سیاسی و ئاسایش و ئابووریی عێراقەوە بووە.
جۆزیڤ کەساب، سەرۆکی پەیمانگەی داکۆکیکردن و گەشەپێدانی کریستیانەکانی عێراق دەڵێت، “هۆکارە سەرەکییەکانی کۆچکردنی کریستییانەکان لە عێراق بریتین لەو جیاکارییە ئایینییەی لە عێراق هەیە، ئەمە تا ئێستاش هەیە، جگە لە هەرێمی کوردستان، بەڵام لە ناوچەکانی دیکەی عێراقبەتایبەت لە ناوچەی دەشتی نەینەوا و پارێزگای نەینەوا بەگشتی گۆڕینێکی زۆری دیمۆگرافی هەیە لەلایەن چەند توێژ و ئەو میلیشیایانەوە دەکرێت کە نامۆن بە ناوچەکە، ئەمەش کاریگەریی زۆری لەسەر موڵکەکان هەیە کە موڵکایەتی ئەو موڵکانە لە کریستیانەکانەوە بۆ ئەو کەسانە دەگوێزرێتەوە، بەشێکیان بە زۆر پێیان دەکرێت و بەشێکیشیان موڵکەکانیان بە نرخی زۆر هەرزان لێ وەردەگرن”.
کریستیانەکانی هەرێمی کوردستان بەدرێژایی مێژوو بەشداری کارایان هەبووە لە بزاڤی رزگاریخوازی کوردستان، هاوشانی زۆربەی خەڵکی کوردستان ڕووبەڕووی ئاوارەیی و ڕاگواستن و ئەنفال بوونەتەوە و ئەوان ڕۆڵی بەرچاویان لە شۆڕشەکان و بەتایبەتیش شۆڕشی ئەیلوول هەبووە، تا ئێستاش لە خۆشی و ناخۆشییەکانی یەکتردا بەشدارن و لەڕووی کولتوور و نەریتەوە لەیەکتر جیا ناکرێنەوە، لە قۆناخی دوای ڕاپەڕینیش لە پەرلەمان و حکوومەتی هەرێمی کوردستان بەشدارن و ئەرک و مافەکانیان پارێزراون. ئایدن مەعرووف، وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پێکهاتەکان بە “هەولێر”ـی گوت: “هەرێمی کوردستان شوێنی پێکەوەژیانی هەموو پێکهاتە و ئایینەکانە بەبێ جیاوازی، ئەگەر بەراورد بکەین لەگەڵ ناوچەکانی عێراق، لە هەرێمی کوردستان مافی پێکهاتەکان تەواو پارێزراوە، لە کابینەی نۆیەم زیاتر گرنگی بە پێکهاتەکان دراوە، وەزارەتێک هەیە تایبەت بەکاروباری پێکهاتەکان ئەوەش خۆی لەخۆیدا گرنگە و گرنگی دانە بە مافی پێکهاتەکان لە هەرێمی کوردستان، ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆیەکتر قەبووڵکردنی پێکەوەژیانی نێوان هاووڵاتییان ئەوەش زۆر گرنگە، بۆیە ئەمەیان هەمیشە جێی رێز و پێزانینە، هیوادارین لە عێراقیش بە هەمان شێوەی هەرێمی کوردستان مامەڵە لەگەڵ پێکهاتەکاندا بکرێت و گرفتەکان لە رێگەی ئاشتییەوە چارەسەر بکرێن”.