بە چاودێری “مەسروور بارزانی” سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، ئه‌مڕۆ وەزارەتی ڕۆشنبیری و لاوانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بە هاوکاری بەڕێوەبەرایەتی ڕۆشنبیری و ھونەر و بەشی سەنتەرەکان، یادی 100 ساڵەی سەرهەڵدانی شانۆ لە هەولێر بەرز رادەگیرێت.
هەر بەبۆنەی 100 ساڵەی شانۆ لە ھەولێر، وەزارەتی ڕۆشنبیری و لاوانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان، شانۆگەریی (سوڵتان سەڵاحەدین)ـی ئەیوبی نمایش دەکات، کە لە نووسینی (موحسین محەمەد) و دەرھێنانی (یونس عوسمان)ـە و نواندنی چەندین ئەکتەری دیار و بەرچاوی ھەولێرە.
ھەولێر 100 ساڵەی شانۆ لە ئامێز دەگرێت
ئەگەرچی ئازارەکان ھێندە سەخت بوون نەتوانراوە ھەر ھەمووی بکرێن بە ھەوێنی بەرھەمە شانۆییەکان، بەڵام ڕابردووی یەک سەدەی تەواوی شانۆ لە ھەولێر پێمان دەڵێت: “وێڕای سەختی و دژواری قۆناغە جیا جیاکانی تا ڕاددەیەک توانراوە ئازارەکانی نیشتمان لە تەختی شانۆدا ببینرێت، بەتایبەت ئەو ڕۆژ و ساڵانەی کە شانۆکارانی ھەولێر وەک پێشمەرگە ئاسایەک پەیامی خەبات و تێکۆشانیان لە ڕێگەی پەیامە شانۆییەکان دەگەیاندە شاخ و گڕوتینێکی دیکەیان بە شۆڕشەکان دەدا، ھاوکات ڕۆژانێک بەرھەمە شانۆییەکانی ئەو شارە ھێندە جوان بوون جەماوەر بەرگەی ئەوەی نەدەگرت لەبەر دەرگای ھۆڵە شانۆییەکان بەھۆی جەنجاڵی و نەبوونی شوێن لە دوورەوە گوێ بۆ پەیامە شانۆییەکان بگرێت و چەندین جار پەنجەرە و دەرگا شانۆییەکانی ئەو شارە شکێندراون، ھەر بۆیە لەم یادە مەزنەی کە ئەمڕۆ 100 ساڵ بەسەر شانۆی ھەولێر تێپەڕ دەبێت، وەزارەتی ڕۆشنبیری و لاوان و بە ھاوکاری بەڕێوەبەرایەتی بەشی سەنتەرەکان، بە چەندین بەرھەمی ناوازەیی شانۆیی ئەو یادە بەرز ڕادەگرێت، ھاوکات ڕێز لە چەندین کەسایەتی دەگرێت، کە تەمەنێکیان بە شانۆی کوردی بەخشیووە.
بونیاتی هونەریی لەنیو سەدەی رابردووی شانۆ لەهەولێردا
حەیدەر عەبدولڕەحمان، نووسەر و ڕەخنەگری شانۆیی، سەبارەت بونیاتی هونەریی لەنیو سەدەی رابردووی شانۆ لەهەولێردا، ئەوەی خستەڕوو : ” دەكرێ بەپێوەرێكی لۆژیكی بڵێین لەبەرئەوەی لەدەستپێكی سەدەی رابردوو تا ساڵانی بیستەكان هیچ سەرچاوەیەكی تیۆریی و مەعریفی و زانستی لەرووی شانۆوە بوونی نەبووە، دوای ئەو مێژووە هەر دەست پێشخەرییەك بەپێچەوانەی ئەو حاڵەتە هاتبێتە پێشەوە بەدڵنیاییەوە دەستپێكێكی كلاسیكی تەقلیدی بووە، كە سەرچاوەكەی كاریگەربوون بووە بەشانۆی دەوروبەرلەعەرەب وفارس.
هەر بۆیە شانۆیی (سەڵاحەدین ئەیوبی) ساڵی 1921 لە هەولێر، لە یەكەم نۆبەرەی دا بەزمانی عەرەبی بووە، دواتر لەهەنگاوی تریدا دەق و دەرهێنەرو ئەكتەرەكان كوردی بوونەو بەزمانی كوردی پێشكەش كراوە، بۆیە هەموو خەسڵەتەكانی بە كوردی بوونیان هەڵگرتووە.
من زیاتر تیشك دەخەمە سەر نیو سەدەی رابردووی گۆڕنكاری و رووداو و وێستگەكانی ئەو نیو سەدەیە، بەو ناوەی كە خودی خۆم وەك شایەد عەیانێكی ئەو سەردەمە پەنجا ساڵ بەبەردەوامی چانسی ئەوەم هەبووە وەك نووسەرو رەخنەگر بێ دابڕان لەگەڵ شانۆی كوردی دا بژیم .
بۆیە دەتوانیین بڵێین ساڵانی پەنجاكان و شەستەكان قۆناغێكی نوێ بوون بۆ بەرەو پێشەوە چوونی شانۆی كوردی لەكوردستاندا ، لەبەر ئەوەی بۆ یەكەمجار بوو شانۆ بەرەو ئەكادیمی بوون دەستی پێكردو ژمارەیەك لەقوتابیانی كورد، خوێندنی ئەكادیمی خۆیان لەبەغدا تەواو كردوو رویان لەشارەكانی كوردستان كرد، بۆ گواستنەوەی ئەو تیۆرو ئەزموون و ستایلانەی لەئەكادیمیادا فێری ببوون لەكوردستاندا بەپراكتیكی بكەن .
ئەو قۆناغە دەستپێكی قۆناغی پەیدا بوونی تیۆری شانۆیی و گۆڕانكارییەكانی بوو وەك دیاردەیەكی نوێ، بەتایبەت دوای دەرچوونی ژمارەیەك قوتابی ئافرەت وەك (بەدیعە دارتاش) و (نەرمین ناكام) لەئەكادیمیا، كە دوای دەرچوونیان لەكوردستاندا هاتنە سەر شانۆ، بەو ئامانجەی قەیرانی ئافرەتی ئەكتەر لەشانۆی كوردی دا كۆتایی پێ بینن، كە لەزۆر نمایشدا پیاو بەناچاری بۆشایی نەبوونی ئافرەتی پڕ دەكردەوەو رۆڵی ئافرەتی دەبینی.
هاتنە سەر شانۆی ئافرەت سیمایەكی مۆدێرن و شارستانی بە شانۆ بەخشی و هەنگاوێك بوو بۆ خۆ رزگاركردن لەتەقلیدیەت و دەستپێكردنی قۆناغێكی نوێ لەشانۆی كوردی دا .
دواتریش كۆمەڵە قوتابیەكی دیكە دەستە دەستە لەئەكادیمیاو پەیمانگاكانی شانۆ خوێندنیان تەواو كرد، چەشنی تەها خەلیل، دلشاد مەسرەف، ئەحمەد سالار، سەفوەت جەراح، غازی بامەڕنی، تەڵعەت سامان، سەباح عەبدولڕەحمان، هاشم زەینەل، فەرهاد شەریف، زوهیر عەبدولمەسیح، فەتاح خەتاب، سەعدون یونس.
لەو ساتەوە تیۆری شانۆیی و فۆرمی زانستی دەستی بەتەشەنە سەندن كرد، لەرووی نووسینی تێكستی شانۆیی و كاركردنی هەندێ لەدەرهێنەرەكان لەسەر چەندین رێبازو فۆرمی جیا جیا.
بەڵام هێشتا هەر رێبازی واقیعی زیاتر لەسێیەكی پانتایی رووبەری شانۆی كوردی پڕ كردبۆوەو بەشی زۆری بینەری كورد خوازیاری ئەو ستایلە واقیعیانە بوو، بەهۆی خۆ دۆزینەوەی لەنێو ئەو ئامانجە سیاسی و كۆمەڵایەتیانەی شانۆی واقیعی هەڵی دەگرت و بایەخی هەرە زۆری بەناوەرۆك پرسی نیشتمانی و نەتەوەیی و كۆمەڵایەتی دەدا نەك شێوە، لەسەرووی ئەو دەرهێنەرانەی شاری هەولێر كە بەقوتابخانەی شانۆی واقعی هەژمار دەكرێت تەلعەت سامان بوو.
بەڵام ئەمەش ئەوە ناگەیەنێ كە شانۆ تەنها پەیوەست بەشانۆی واقیعی بووبێت نەخێر، بەڵكو زۆر لەدەرهێنەرە ئەكادیمیەكان هەوڵی دەرچوون لە قاوغە تەقلیدیەكانیان دەدا و چەند جۆرە ستایلێكی تریان بەفۆرمێكی نوێ پێشكەش دەكرد،
قۆناغی ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكان كە بەقۆناغی ئاڵتوونی ناونراوەو زەمینەیەكی لەبارتر بۆ شانۆكاران رەخسا بتوانن تواناكانیان بخەنە روو، نەوەیەكی نوێی ئەكادیمی هاتنە پێشەوەو تیپە ناحكوومیەكان دروست بوون، سەرچاوەكانی بەرهەمهێنانی شانۆیی گەشەیان سەند، بۆیە شانۆ لەو سەردەمەدا چ لە رووی ژمارە چ لەرووی جۆرو چ لە رووی چۆنیەتی ئاستی هونەریی، گەیشتە لوتكەو ئاسەوارەكانی ئەو قۆناغە تا ئێستاش لەمێژووی شانۆی كوردی بەگشتی و شانۆ لەهەولێر هەر لە زەهنی بینەرانیدا ماون، چەندین ئەكتەرو دەرهێنەری نوێ هاتنە نێو گۆڕەپانەكەو ركابەری لەسەر ئاستی شانۆو فۆرمی شانۆیی گەشەی سەند و نەوەیەكی نوێ هەوڵی گۆڕینی خوێنی شانۆییان دا .
جگە لەو دیاردە نوێیانە دوو تەوژمی گەورە لەو قۆناغەدا هەلی كرد كە بریتی بوون لە :
1.تەوژمی ئەزموونگەری
كە تەوژمێكی نوێ خواز بوو ئامانجی گۆڕینی تەكنیك و فۆرمی شانۆیی بوو،گەیاندنی ئەو گوتارانەی شانۆی واقیعی بە دەق و دیالۆگ دەیگەیاند ئەمجارە بە وێنەو تەكنیكی شانۆیی و بەجەستەو پێرقۆرمانسی ئەكتەر بیگەیەنێت ، لە چوارچیوەی سینۆگرافیاو ستاتیكای شانۆیی ، كە بەلای ئەوانەوە ئەم ئامرازانە رەگەزی كاریگەرن بۆ دروست بوونی چێژ لای بینەر.
تەوژمی ئەزموونگەری هەر تەنها تەوژمێك نەبوو بە سەر شانۆی تەقلیدی ، بەڵكو تەوژمێكیش بوو بە سەر هەست و عەقلیەت و هوشیاریی بینەر بۆ خۆ هوشیاركردنەوەو هەوڵدان بۆ گەیشتن بەو ئاستەی شانۆ دەیخوازێ .
چونكە ئامانجێكی دیكەی تەوژمی ئەزموونگەری هەر تەنها بونیاتی ئەكتەرو بەرجەستە كردنی وێنەی درامی و شیكردنەوەی جەستەی ئەكتەر نەبوو، بەڵكو ئامانجێكی دیكەی بەشداری پێكردنی بینەرە لە پرۆسەی شانۆیی و بەئاگا هاتنەوەیەتی بەو توخمە وروژێنەرانەی بینەر وەری دەگرێ.
لەو نێوەندەدا فۆرم بە سەر ناوەرۆكدا زاڵ دەبوو، بۆ ئەوەی بینەر لەوە بگا كە زمانی شانۆ تەنیا دیالۆگ نیە، بەڵكو ئامرازێكی تر هەیە لە شێوەدا، دەبێتە ئەلتەرناتیفی دیالۆگ كە ئەویش وێنەو سینۆگراقیاو تەكنیك و پێرفۆرمانسی ئەكتەرە ..
2 .شانۆی ئاهەنگ سازی
كە لەو قۆناغە ئاڵتونیەدا لە سەر دەستی ئەحمەد سالار لە كوردستان دروست بوو، ئەگەرچی ئەحمەد سالار شانۆی ئاهەنگ سازی لە عەبدولكەریم بەرشیدەوە وەرگرتبوو، بەڵام چونكە دەرهێنەرێكی دەوڵەمەند بوو لە كولتوورو كەلەپوری كوردییەوە، هەموو خەسڵەتە میللیەكانی لە گۆرانی و هەڵپەڕكێ و ئامرازە موزیكیە كوردییەكان و كەرەستە فۆلكلۆریەكانی لەشانۆی ئاهەنگ سازیدا بەرجەستە كرد، كەوتە پێشەوەی هەموو ئەو نمایشانەی مۆركە نەتەوەییەكە هەڵگرێت .
زۆر نمایشی نموونەی جوان لەشانۆی ئاهەنگ سازی لەشارەكانی كوردستان نمایش كرا،لە فیستیڤاڵی شانۆ لە بەغدا، شانۆی نالی و خەونێكی ئەرخەوانی سەركەوتنێكی گەورەی بەدەستهێنا.
لەهەولێر و سلێمانی كۆمەڵێك شانۆكار ویستیان پەرە بەو تەوژمە بدەن ، بەتایبەتی ئەرسەلان دەروێش، سەعدون یونس، ژیلوان تاهیر، هیوا سوعاد..بەڵام هەوڵەكانیان هەناسەی كورت بوو، ئەم تەوژمەش دامركایەوە .
قۆناغی نەوەدەكان دوای راپەڕین ئەگەرچی قۆناغێكی بەهەڕمێن بوو لەرووی سیاسییەوە، پەرلەمان و حكوومەت دامەزران، بەڵام لەرووی هونەرییەوە بەهەموو سێكتەرەكانی هونەرەوە روو لەكزبوون هات، بەهۆی كۆمەڵێ قەیرانی ئابووری و كۆمەڵایەتیەوە.
تەنانەت شانۆی( جاد) رووی لەئاوابوون كرد، بۆیە دیاردەی شانۆی مۆنۆدراما شانۆی شەقام سەریان هەڵدا، بە ئامانجی خۆ رزگار كردن لە كێشەی دارایی و پڕ كردنەوەی بۆشایی شانۆ .
لە دووهەزارەكاندا هاوكێشەكان گۆڕانكاریەكی ناهەوسەنگیان بەسەرداهات و شانۆ لەرووی جوگرافیاوە نەك لەرووی سیاسییەوە بوو بەچەند نەخشەیەكی لێك جیا، كە هەر یەك لەوان
كێشی تایبەتی خۆیان هەبێت لە رووی:
1.بەرهەمهێنانی شانۆیی .
2 .ئاستی هونەریی
3 .گەڕاندنەوەی بینەر بۆ هۆڵەكانی شانۆ
4 .دروستكردنی كادیری شانۆیی
بەهەڵسەنگاندنی تاكە تاكەی هەر یەك لەو خاڵانەو هەموو پێوەرە هونەریەكانەوە دەردەكەوێت، كە هاوكێشەكە بەگشتی هاوكێشەیەكی گەشبینە بۆ شانۆی كوردی و ئایندەی شانۆ.
حەیدەر عەبدولڕەحمان ، باسی لەوەیش كرد: “ئەوەی ئێستا لە رووی شانۆوە روودەدات لەشارەكانی سلێمانی و كەركووك و دەربەندیخان و كەلار، بەئاراستەیەكی دروست و تەندروستە، تەنیا هەولێری لێ دەرچێت كە گەیشتۆتە حاڵەتێكی نائومێد.
بۆیە بینەر مافی خۆیەتی بەرگری لە مافی خۆی بكات و بپرسێ ئەم جیاوازیە زەقە بۆچی ؟ كێ بەرپرسیارە لەوەی شارێك كە ناوی پایتەختە بۆ ماوەی یەك ساڵ نەتوانێ مۆنۆدرامایەك پێشكەش بكات بۆ ماوەی یەك رۆژ ، كەچی سلێمانی نۆرە بگرێت بۆ ئەوەی هەلی دەسكەوتنی هۆلی شانۆیی بەر كەوێت و هەر شانۆگەریەك سنووری مانگێك زیاتر بە گشتی بەردەوامی هەبێت .
شاری كەركووك لەژێر ئەو هەموو فشارە توندو تیژانە بەردەوام پڕ بێت لە فیستیڤال و چالاكی شانۆیی و سینەمایی ، پایتەختیش میوانێكی ناشیرینی ئەو فیستیڤاڵا نە بێت .
ناوەڕۆکی شانۆگەرییەکەی (سەڵاحەدین ئەیوبی)
ناوەڕۆکی شانۆگەرییەکە گێڕانەوەی ڕووداوێکی مێژوویی و کۆتایی ھێنانە بە جەنگ و بڵاوکردنەوەی پەیامی ئاشتەوایی و ڕاگەیاندنی ئاگربەستە لە نێوان دوو ئایینی جیاوازدا و (سەڵاحەدین ئەیوبی) دەستپێشخەر دەبێت لە کۆتایی ھێنان بە شەڕ و ئازارەکانی جەنگدا.
لەم ڕاپۆرتەشدا بەشێک لەو ھونەرمەندە شانۆکارانە باس لە ڕۆڵ و گرنگی ئەو شانۆگەرییە دەکەن کە بڕیارە لە 8/12 و ڕۆژانی دواتردا بەبۆنەی 100 مین ساڵیادی شانۆ لە ھەولێر نمایش بکرێت.
سەڵاحەدین ئەیوبی لە نمایشێکی شانۆییدا
لە چوارچێوەی ئەو یادەدا نمایشێکی شانۆیی بەپێز، کە گەورە ئەکتەرانی شانۆیی ھەولێری لە خۆ کۆکردووەتەوە دەبیندرێت، کە ئەویش شانۆگەریی (سوڵتان سەڵاحەدین ئەیوبی)ـیە.
(یونس عوسمان)ـە کە کاری دەرھێنانی بۆ ئەو شانۆگەرییە کردووە لەمبارەیەوەش تیشک دەخاتە سەر کارە ھونەرییەکەی و دەڵێت: “شانۆگەرییەکە 20 ئەکتەر و چەندین کەسایەتی بەرچاوی شانۆی ھەولێر لەخۆ دەگرێت و گێڕانەوەی ڕووداوێکی مێژووییە بە فۆرمێکی جیاواز و ناوەڕۆکەکەشی باس لە سەرکەوتنی (سەڵاحەدین ئەیوبی) دەکات، کە کاتێک (قودس یان ئۆرشەلیم) دەگرێت، دەیەوێت دەستپێشخەرییەک بکات بۆ کۆتایی ھێنان بە جەنگ و پەیامی ئاشتەوایی دەنێرێت بۆ (پاشا ڕیتچارد)، تا جارێکی تر دوو ئایینی جیاواوی وەک ئیسلام و مەسیح وەک ھەر ئایینێکی دیکە یەکتر قبوڵ بکەن و لەمەولا دروشمی پێکەوە ژیان بکەن بە ناونیشانی خۆیان و چیتر خوێن لە پێناو ئاییندا نەڕژێت و نەوەکانیان بێ باوک نەبن و ئازیزانیان بەھۆی جەنگەوە لەدەست نەدەن.
تەمەنێک لەسەر تەختی شانۆ و ئەرکێکی سەخت!
ھونەرمەند (بەکر مەعروف)، وەک یەکێک لەو ھونەرمەندە بەرچاوانەی تەمەنێکە لەسەر ستەیج دەبینرێت و بەشداری لە سەدان کاری شانۆیی و درامی دا کردووە، ئێستا سەرگەرمی بەرجەستەکردنی ڕۆڵی (سوڵتان سەڵاحەدینی ئەیوبی)ـە و ڕاشکاوانە گوتی: ئەگەرچی بەرجەستەکردنی ڕۆڵی کەسایەتیەکی گەورەی وەک (سوڵتان) کارێکی ئاسان نیە، بەڵام من زۆر بە وردی دەقی شانۆییەکەم خوێندووەتەوە و زۆریشم لە بارەی کەسایەتی ئەو قارەمانە زانیووە، بۆیە ھەرچەند سەخت بێت ئەو ڕۆڵە سڵم ناکاتەوە لەوەی کە بتوانم مێژووێکی نوێ لە شانۆی کوردی تۆمار بکەم و فۆرمێکی نوێ لە شانۆی کوردی نیشانی بینەر بدەم و بە ھەمووانیش بڵێین: شانۆ لەم شارە دڵی لێدان ناکەوێت و ھەمیشە لە نوێبوونەوەیە.
ڕیشارد وەک پاشایەکی لەخۆبایی
لەم شانۆگەرییەدا ھونەرمەندی بە ئەزموون (وەلید مەعروف) ڕۆڵی پاشا (ڕیتچارد) دەبینێت و بەمشێوەیە لەبارەی ئەو کەسایەتیەوە دەدوێ: (ڕیتچارد) ئەو کەسایەتیە مەسیحیە بە توانا و لەخۆباییە، کە لە نەخشەدانان بۆ جەنگ ھەمیشە براوە بووە و ھەمیشەش تێنووە بە خوێنی موسڵمانان بۆ پارێزگاری کردن لە (ئۆرشەلیم) و قورسایی وڵاتەکەی، بەڵام دواجار لەبەردەم سوپاکەی (سەڵاحەدین) دەشکێت و (قودس) لە دەست دەدات و خۆیشی بەدەم نەخۆشیەکی سەختەوە دەناڵێنێت و بەھۆی دەسەڵاتەکەشیەوە بڕوای بە کەس نیە، کە چارەسەری نەخۆشیەکەی بکات و ترسی لەوە ھەیە، کە ژەھر خوارد بکرێت لە لایەن دوژمنەکانیەوە، ئێمەش لەو شانۆگەرییەدا دەمانەوێت تواناکانمان بخەینە گەڕ و بەرھەمێکی ناوازە لە مێژووی شانۆگەریی کوردی نیشانی بینەری خۆمان بدەین.
حەکیمێکی موسڵمان دەردی ڕیشارد چارە دەکات
(خەلیل یابە کەریم) ئەو ناوە جوان و بەرچاوەی شانۆی ھەولێرە، کە ٣ چارەگی تەمەنی خۆی لەسەر تەختی شانۆ بەسەر بردووە، لەم نمایشە شانۆییەدا دوو ڕۆڵ دەبینێت، لە ڕۆڵی یەکەمی دا کوڕە کوردێکی نزیک لە سوپاکەی (سوڵتان سەڵاحەدین)ـە بە ناوی (شێرکۆ)، لە ڕۆڵی دووەمیشدا نوژدارێکی سەرکەوتووە و سەڵاحەدین ئەیوبی بۆ چارەسەرکردنی دەردی پاشا (ڕیتچارد) دەینێرێت، دوای لێکۆڵینەوەیەکی زۆر لەگەڵ ئەو حەکیمەدا، کە نەبووەتە جێگەی متمانەی کەسە نزیکەکانی (ڕیتچارد) و لەسەر دەستی قارەمانێکی سکۆتلەندی کە زەمانەتی مانەوەی پاشا دەکات، ڕێگەی پێدەدرێت چارەسەری نەخۆشیە سەختەکەی بکات، دواجار ئەو حەکیمە موسڵمانە سەرکەوتوو دەبێت لە ئەرکەکەی کە پێی سپێردراوە و ئەمەش وا لە (ڕیتچارد) دەکات، کە بتوانێت دەرگای ئاشتەوایی بە ڕووی موسڵمانان بکاتەوە.
سوڵتان پەیامی ئاشتەوایی بۆ کێ دەنێرێت؟
سوڵتان سەڵاحەدین، دوای ئازادکردنی (قودس) و ڕژانی خوێنی ھەزاران کەس لەو ناوچەیەدا دەیەوێ ئیتر کۆتایی بەو جەنگە بێنێت، کە لە پێناو (قودس) ڕژاوە و ھێشتا دوژمنەکانی تێنوون بە خوێنی موسڵمانان، بۆیە پەیامێکی ئاشتەوایی بۆ (ڕیتچارد) دەنێرێت و داوای ڕاگرتنی شەڕ و ئاگربەستی نێوانیان دەکات، بۆ ئەوەی چیتر خەڵکی بێ دەرەتانی ئەو ناوچەیە لە پێناو ئاییندا خوێنی لێ نەچۆڕێت و دواجار ئەویش داواکەی قبوڵ دەکات و پێکەوە ژیانی ئایینەکان دەکەن بە دورشمی خۆیان و خۆرێکی نوێ لەو ناوچەیەدا ھەڵدێت.