فازڵ میرانی
بێدەنگی بەرانبەر كارەكتەرە سیاسییەكانی ناوەندی بڕیار و جێبەجێكردن لە ئیدارەدا، هەمیشە بە مانای ڕەزامەندی نایەت، هەروەها بە واتای خۆمەڵاسدانیش لە بابای سەركار نایەت، كە هەڵەكانی دەشێ بە هۆی لاساییكردنەوەی كەسانی پێش خۆی یان ئیجتیهادكردنییەوە بێت، بە ڕاست و ناڕاستەوە.
دوای تێپەڕینی بیست ساڵ بەسەر گۆڕینی دەسەڵاتدا، وا گریمانە دەکرێت – دەڵێم: وا گریمانە دەکرێت، هێزە سیاسییەکان گەیشتوونەتە قۆناغێک کە ڕێز لە گرێبەستە کۆمەڵایەتییەکەی خۆیان بگرن، کە خۆیان نووسیویانە.
ئەو ڕێزگرتنەش پەیوەندیی بە دەرکردنی یاسایەکی دادپەروەرانە هەیە پێوەیەوە پابەند بن، خۆ ئەگەر هاتبا و ئەو كارە بکرایە، ئیتر هەواڵەكان بەم ڕێژە زۆرە گەندەڵییان نیشان نەدەدا، کە متمانەی خەڵكێكی زۆری لەسەر شەقام بە دەسەڵات نەهێشتەوە، تەنانەت ئەمە پاڵنەرێکە بۆ کەسانی دیکە بۆ فروانكردنی بازنەی گەندەڵی بە دڵنیاییەوە، هۆكارە ناوخۆییەكان، ئەو بایەخ و گرنگیەیان بۆ ئەو هێزانە نییە كە خۆیان لە گۆڕەپانەكە كارا و چالاكن، ئەوانەی چەكی ڕاگەیاندنی ئاراستەكراو و هێزی پارەداری دەوڵەت دەقۆزنەوە و ئینتماشیان بۆ دەوڵەت نییە؛ لەمەشدا سەركەوتووبوون، هەڵبەت ئەمەیش بە هەر دوو ڕێگەی پێشوو.
بەڵام مەترسییەكە لەوە دایە ئەو هێزانە درك بە بنەمای یاسای نێودەوڵەتی ناكەن، كە دەوڵەت دەخاتە ژێر بەرپرسیاریەتەوە ئەگەر دەستدرێژی بكات.
بوونی تایفەگەری و كاریگەرییەكەی لە عێراقدا شتێکی نوێ نییە. ڕاستییەكەی بوونی جێگیرە و كاریگەرییەكەی گۆڕاو و جۆربەجۆرە، هەرچۆنێك بێت، دەبوو دەستەڵات ڕێكی بخاتەوە. دەستەڵاتەكان بە ڕادەی وەحشیگەری ڕووبەڕووی كەسێك بوونەتەوە كە لە بەرانبەریان وەستاوەتەوە، یان نیازێكی لەم جۆرەی هەبووبێت. دەستەڵات هێرشی ئەمنی و سەربازی پێشوەختەی بە بیانووی خۆپارێزیدا كردووە.
لەم چەشنە لۆجیکەدا کاردانەوە چاوەڕوانكراوە، بەڵام بەمە ڕیسای لۆجیکی فیزیكی تێكدەشێكت، بەو پێیەی بڕەكە زیادی کردووە و پتر لە هێڵێكی گرتووەتەوە.
ئەگەر دەستەڵات هێزی شەقام لە خۆ بگرێت و ڕێگە لە دووفاقیی بڕیار بگرێت، ئەوا كارێكی زیرەكانەی كردووە، بەڵام بوونی هێزگەلێك كە بەهێزتربوون لە دەستەڵات، یاخود لە دووری دەستەڵات بوون، بەڵام ناڕێك و بەرزەفتنەكراو بوون، دەستەڵات دەخەنە نێو پێشێلكاری، پێشلكاریی نێوخۆیی، كە دەستەڵات ئیفلیج دەكات و ڕێگەی پێ لێ ناگیرێن، هەروەها پێشلێكاری دەرەكیش، كە دەستەڵات دووچاری سەركۆنەكاری دەكاتەوە، ئاخر دەستەڵات قبووڵی كردار و ڕەفتارێك دەكات زیان بە تەواوی دەوڵەت دەگات.
مەرجەعیەتی ئەدای دەزگای حكوومەت لەم جۆرە پرسانەدا بەم شێوازە كە پێشكەشی ناوخۆ دەكرێت كەڵك نادات، دۆخی وڵاتیش لە پێشوو و ئێستایش بەرگەی ئەم جۆرە كارانەی نەگرتووە و ناگرێت.