ئیراد منوچر سان احمد
ئاشکرایە پەرلەمانی عێراق لەمانگی حوزەیرانی ئەم ساڵدا بڕیاری پەسەندکردنی بودجەی دەرکرد کە بڕی ١٩٨.٩ترلیۆن دینار ( ١٥٣ملئیار دولار) بوو.
ئەوەی لێردا دەمانەوێت تیشکی بخرێتە سەر ئایا پڕکردنەوەی پێداویستیەکانی ئافرەتان لەیاسای بودجەی عێراقی تاچەند بەهەند وەرگیراوە؟.
لەم ڕوانگەیە ئەو ڕوونە کە نایەکسانی ڕەگەزی لە گرنگترین کایەی کۆمەڵایەتی و ئابووریەکاندا بە شێوەیەکی بەردەوام بوونی هەیە، بۆ ئەم مەبەستە و بۆ چارسەکردنی ئەم دۆزە لە ئێستاداکاربەبودجەیجۆریکۆمەڵایەتیدەکرێت( Gender Budgeting) لە جیهاندا، کە ئامرازێکی گرنگی حوکمڕانی گشتیە و هاوکاری دەوڵەت دەكات بۆ ئەوەی بتوانێت بەکاربهێنێت بۆ هەڵسەنگاندنی ڕەهەندەکانی بودجە کە چۆن ڕەنگدانەوە و کاریگەری هەبێت لەسەر یەکسانی ڕەگەزی و تەرخان کردنی سەرچاوەکان و برەودان بەڕێوشوینەکانی بودجەو بۆ داخستنی کەلێنی جۆری کۆمەڵایەتی. ئاشکرایە کە بڕیارەکانی باج وخەرجیەکانی حکومەت کاریگەری گەورەی هەیە لەسەر کایەی کۆمەڵایەتی و ئابووری خولقاندنی ژینگەی بەهێز لە داڕشتنی بژاردەی تایبەت بەکار و بەرەوپێشچوونی ئابووری لە وڵاتدا، وە لەچوارچێوەی هەوڵێکی فراوانتری حکومەت بۆ ئەم مەبەستە و بۆ پێشکەوتنی ئامانجەکانی یەکسانی ڕەگەزی دەکرێت بودجەی جۆری کۆمەڵایەتی یارمەتیدەر بێت بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بودجە پێشخستنی ئەولەویاتەکانی پەیوەست بەیەکسانی ڕەگەزی بەهەند وەرگرتووە لە کایەی کۆمەڵایەتی و ئابووریدا و هەڵسەنگاندن دەكات بۆ کاریگەریەکانی لەسەر پڕکردنەوەی
کەلێنی ڕەگەزی لە بازاڕی کاردا. کەواتە بودجەی جۆری کۆمەڵایەتی ستراتیژێکی گرنگە بۆ
بەدەستهێنانی یەکسانی لە نیوان ژن و پیاو لە رێگەی گرنگیدان و جەخت کردنەوە لەسەر ئەوەی چۆن سەرچاوە گشتیەکان کۆدەکرێتەوە و خەرج دەکرێت و لە رێگەیەوە دەتوانرێت هەلی زیاتر بدرێت بە بودجە بۆ باشترکردنی لە کاتی داڕشتنی سیاسەتی دارایی و ڕێکارە کارگێڕیەکان بۆ چارسەرکردنی نایەکسانی ڕەگەزی. کەئامانجی گشتیش بریتیە لە برەودان بەپرسی لێپرسینەوەو وشەفافیەت لەپلانی دارایی و زیادکردنی وەڵامدەرەوەی جۆری کۆمەڵایەتی لەپرۆسەی دابەشکردنی بودجەدا کە وەک گرتنبەری هەنگاوەکان بۆ بەشداریکردنی ژنان و پیاوان بەیەکسانی
لەئامادەکردنی بودجەدا. شایەنی باسە دوای پەسەند کردنی بودجە لە عێراقدا لەلایەن
پەرلەمانی ئەو وڵاتە بۆ سێ ساڵی ئایندە، پرسی ئابووری ژن پرسێکی جیدیە لەو وڵاتەدا بەجۆرێک تەنها ڕێژەی لە %١2 ژنان لە بازاڕی کاردا کاردەکەن، بەڵام ئەوەی مایەی نیگەرانیە هێشتا لە عێراقدا پێداویستیە کۆمەڵایەتیەکان و بەشداری ژن لە پرۆسەی گەشەپێداندا لە بودجە دیاری نەکراوە و وەک پرسێکی تەواوکاری یان بنەڕەتی مامەڵەی لەگەڵدا ناکرێت، لەکاتێکدا ئەمە بنچینیە بۆ ئەوەی بتوانرێت دادپەروەری کۆمەڵایەتی فەراهەم بێت و ڕەزامەندی هاوڵاتیان سەرهەڵبدات بۆ ئەوەی دەرفەتی یەکسان هەبێت بۆ دەستگەیشتن بەسەرچاوەکان وەک ئەوەی هەموو کەس مافی هەیە سوودمەند بێت لە هەلی کار و مافی فێربوونی بۆ بڕەخسێت وەیان بوونی ماف بۆ دەستگەیشتن
بە یارمەتی کۆمەڵایەتیە ودارییەکان . کاتێک باس لە بودجەی جۆری کۆمەڵایەتی دەکرێت دەبێت
بودجە بتوانێت پڕکردنەوەی پێداویستیەکانی هەموو تاکەکانی کۆمەڵگا پڕ بکاتەوە بەتایبەتی ژن وخێزان چونکە بودجە واتە تەرجەمەکردنی سیاسەتی دەوڵەتە بە ژمارە، لەبەر ئەوە کاتێک باس لە بودجە دەکرێت بۆ نمونە گرنگی بدات بە پەروەردەو فێرکردن دەبێت لە رێگەی وەزارەتەکانی پەروەردە و خوێندنی باڵاوە بێت، ئەوەیش لە کردنەوەی خوێندنگەو قوتابخانەو زانکۆ ودا بینکردنی موچەی مامۆستایان، بەهەمان شێوە بۆ پیشەسازی
و وەبەرهێنان دەوڵەت پێویستە لە بودجەدا گرنگی بدات بەبوژاندنەوەی کەرتی پیشەسازی وەک پێدانی قەرز بەکەمترین
سوود…هتد. .
بەڵام ئەوەی تێبینی دەکرێت لە عێراقدا بودجە لەماوەی
2٠٠٣ بۆ 2٠2٣ پێنجیەکی بۆ چالاکیە سەربازیەکان تەرخانکراوە واتە بۆ کەرتە سەربازیەکان دەڕوات لە وڵاتدا، ئەمە لەکاتێکدا عێراق لە ئێستاد لە دۆخی جەنگدا نیە .
لەلایەکی دیکەوە عێراق هێشتا نەتیوانیەوە جۆرایەتی لەوەبەرهێناندا بخاتە گەڕ و تاکە سەرچاوە کە عێراق لە ئێستادا وەبەرەهێنانی تێدا دەکات و پشتی پێبەستووە تەنها کەرتی نەوتە، سەڕەڕای ئەوەی پرسی شەفافەیەت لەوڵاتەدا لە
ئاستێکی لاوازدایە. لەبەرئەوە پێویستە هەڵوەستە بکرێت لەسەر ئەوەی کە
ئایا تا چەند بودجەی عێراق پرسی گەشەسەندنی ئابووری تێدا جێکراوەتەوە کە دەکرێت پرسی دۆخی نیشتەجێبوون و پەروەردەو ئاوی خواردنەوە و خزمەتگوزاری تەندروستی کەرتی کارەبا و فێربوونی ئەلەکترۆنی دەگرێتەوە،چونکە لە ئێستادا پرسی نەخوێندەواری ئەلەکترۆنی لە عێراق مەترسی هەیە و خەڵکانێکی زۆر هەیە نازانن ئەنترنێت بەکاربهێنن وشارزاییان
نیە لەسەری وڕەگەزی مێ پشکی گەورەی بەردەکەوێت. وە لە بودجەی جۆری کۆمەڵایەتیدا دەتوانرێت واتە پێداچوونەوە بەخەرجیەکان بکرێت بۆ پڕکردنەوە پێداویستی ئافرەت و خێزان بۆنمونە بۆ ئەوەی ژنان هەلی کارکردنیان هەبێت پێویستی بەکردنەوەی زیاتری دایەنگە هەیە و چاککردنی
کەرتی کارەبا و زیادکردنی خزمەتگوزاریە کۆمەڵایەتیەکان. لەگەڵ ئەوەی عێراق کۆمەڵێک ستراتیژی درێژخایەنی دەست پێکردووە بۆ تواناسازی ژن لەوڵاتدا لەوانە: ستراتیژی کەمکردنەوەی هەژاری، و ستراتیژی نیشتمانی بۆ بەگژداچوونی توندوتیژی لەسەر بنەمای ڕەگەز وستراتیژی پلانی نیشتمانی بۆ ژن لە ئاشتی بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی ١٣2٥، کە سەرجەم ئەم ستراتیژیانە وەک بەند لەلایەن حکومەتی عێراق هاتووە و رێکخراوە نێودەوڵەتیەکانیش جەختی لەسەردەکەنەوە بۆ ئەوەی بتوانرێت ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام بەدیبهێنرێت، کەڕۆڵیان هەیەلە تواناسازی ژن و چارسەکردنی پرسی هەژاری و زیادکردنی خزکەتگوزاریە تەندروستیەکان،بەڵام ئەوەی مایەی نیگەرانیە هیچ کام لەم ستراتیژیانە لە بودجەی عێراق بۆ سێ ساڵی ئایندە ئاماژەی پێنەکراوە،وە ئامارەکان لە عێراقدا ئەوە دەخنە ڕوو کە دۆخی ئابووری و بەشداری ژن لە بازاڕی کار
لە ئاستێکی لاوازدایە.