توندتیژی به‌رامبه‌ر ئافره‌تێ كیم نه‌بوی
وەکی دیار ل ڕوژا ٢٥ی چریا دووێ سالانە ڕوژا بەرهنگاری بوونا توند و تیژیێ دژی ئافرەتێ دهێتە ساخ کرن ل سەر ئاستێ جیهانێ و د ڤێ ڕوژێ دا چالاکیێن جوڕاوجوڕ دهێنە ئەنجامدان وەك سمینار و وورکشوپ و چەندین چالاکیێن دی، ئەگەر و ئەنجامێن توند و تیژیێ چنە؟ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ ژ لایێ پارێزەر عائشە ڤە هاتە دان
سەبارەت ژیێ توندوتیژی لێ دهێتەکرن دبێژیت ژیێ بچیک پترە ژ ژیێ مەزن و د خێزانێ دا پتر توندوتیژی ل ەمبەر کچێن ژیێ وان د ناڤبەرا 20 هەتا 35 سالیێ دا دهێتەکرن، یاسا یا دروستە بەلێ رێکا جێبەجێکرنا وێ یا دروست نینەدڤێت چاکسازیا جڤاکی گەلەک رۆلێ خوە ببینیت و جهـ هەبن بۆ رەوشەنبیرکرنا کچ و کوران و خوە ل وێ چەندێ نەگرین هەتا تاوانەکێ ئەنجام بدەن شنی سزا بدەین.
عەیشایێ گۆت: بەهرا سەرەکی ژ ئاریشێن نوکە رێکێن پەیوەندیێن جڤاکی نە، راستە یاسا یا هەی لێ ئەڤە دەرگەهێ توندوتیژیێ ڤەدکەت ژ وان چ سنوور بۆ نینن دڤێت هەر کەسەکی ئێک ژمارە هەبیت وەکی هندەک وەلاتێن پێشکەفتی و ب ڤێ چەندێ چو ئاریشە پەیدا نابن و خەلەتی ناهێنە ڤەشارتن و دووڤ دا چو توندوتیژی جهێ خوە نابینن، هەروەسا پێدڤیە ژیەک بۆ بکارئینان و هەلگرتنا موبایلێ بهێتە دەستنیشانکرن و هێلا پەیوەندیان یا سنووردار بیت و ئەو کەسێ نەشێتە خۆ و موبایلێ خراب بکاردئینیت بلا موبایل ژێ بهێتە قەدەغەکرن و نەگەهیتە بابەتێ خیانەتا هەڤژینیێ، ژ بەر کو یاسا بۆ هەر دو رەگەزان وەکی ئێکە
ناڤهاتیێ گۆت: “رێژا توندوتیژیێ هەمبەر ئافرەتان بەر ب زێدەبوونێ یە لێ جورێ توندوتیژیێ جوداهی ی دگەل سالێن بۆری هەی، چونکو بەری یاسا بهێتە دەرکرن ئەڤ جورێن توندوتیژیێ هەبوون قوتان، سڤکاتی پێ کرن، نەبوونا بوچوونێ د ناڤ خێزانێ دا، کوشتنا ژنێ بتنێ بۆ پاقژکرنا نامیسێ، بەلێ نوکە ئەڤێن من ئاماژە پێکری یێن بەرەف کێمبوونێ چووین و توندوتیژیا نوکە تومەتا خیانەتێ و دزیێ بتایبەتی هەکە ڤیان دژایەتیا وێ بکەن، هەروەسا ژن دهێتە نەچارکرن کو دەستبەرداریا مافێن خوە یێن شەرعی و یاسایی بکەت، زێدەباری ڤێ چەندێ نەچارکرنا ئافرەتێ بۆ جودابوونا بێ بەرامبەر هەتا دگەهیتە وێ چەندێ دەستبەرداری زارۆیێن خوە ژی ببیت و دانا دەرفەتێ کو ئافرەت کارێن خراب بکەت.
جیان مهدی، جالاكفان دیار دكت توندوتیژیا دژی ژنان چەندین سالە ریکخراوێن بیانی و لۆکال کار لسەر دکەن، لێ تا نھا بابەت نەھاتیە چارەکرن، توندوتیژیاچیە ھەر جورە فشارەک بیت چ دەرونی بیت یان جەستەیی بیت دبێژنی توندوتیژی، یا دەرونی کارتێکرنا وێ مەزنترە ژ یا جەستەیی گوتنەکا کوردی ھەیە، دبێژێت ساخ دبن شینا خەنجەرا لێ ساخ نابن شینا خەبەرا، ب رەئێا من توندوتیژی یا زێدە بو ب ھەبونا تورین جفاکی و خەلەت تێ گەھشتنا پەیفا ئازادی .
ب رەئیا من قوربانێ ھەرە سەرەکی زاروکە،توندوتیژی د ڤان سالێن دا دگەل ژنێ و زەلامی و زاروکی دھێتە کرین لێ رێژەیێ بەس ب رەئێا من پتر دگەل ژنێ دھێتە کرین دێ نوکە دا ژبەر ھەبونا تورین جفاکی روژانە گەفین کوشتنێ لێ ژنێ دھینە کرین،
ھوکارێت توندوتیژی: ئابووری، ب گشتی ژنان داھاتەکێ سەربەخویان نینە – ھۆکارێ رۆشنبیری، ھەستکرن و نەزانینا ژنی سەبارەت ئەرک و مافێت وێ – ھوکارێ پەروەردەی،کەسایەتیەکا لاواز دێ بینی باوەری ب خو نینە – ھوکارێ ژینگەھی، نەبونا خزمەتگوزاری وەکو پێتڤی نینە – رابی ب کارئینانا سیستەمی تەکنەلوژی بوتە حالەتی کوشتن و توندوتیژی – لاوازیا جێبەجێکرنا یاسا یێ – نەبونا رێکخستنێ و یەکگرتنا ژنان بەرامبەر مافێت خو و ئێک دەنگی بن – خودی ژن،ژن بخو ئامرازەکێ سەرەکیە.
هه‌یفا دوسكی: ئەگەرێ، توندو تیژیێ ڤەدگەرنە هندەک خالێن سەرەکی ئەو ژی جڤاکێ مە یێ بابا سالاری یە و توندو تیژی یا بوویە نەرێتەک و هەر ژ کەڤندا یا هەی و ئەگەر ژی عەشیرەتگەری یە.
رێژا بەردانێ بەرەڤ کێم بوونێ یە چونکی جڤاکێ کوردی تازە بەرەڤ قوناغێن پێشکەفتی چوویە چونکی رەوشەنبیریا جڤاکی بەرەڤ ئاستەکێ باش چوویە و ئەم کەفتینە دقوناغێن باشتر یێن ژیانێ دا.
سەبارەت خالا دی ئەگەرێن توندو تیژیێ تا رادەیەکی دی کو ئەم دشێ، بێژن ژلایەکێ دیڤە زێدە بوویە ئەو ژی توندو تیژیا دەروونی پتر لێ هاتیە و نەخاسمە ناڤا خێزانا و دناڤبەرا ئەندامێن خێزانێ دا کو شەرێ دەروونی دگەل ئێک ئەنجامدەن.
سەبارەت تودو تیژیا دناڤ جڤاکێ مە و وەلاتێن دەوروبەر جوداهی نینە چونکی هەر مرۆڤن و دکرنا توندو تیژیێ و جڤاکی دا وەکو قوتان و لێدان و خوش کوشتن و دیشا کوشتنا ژنان ژی ل هەمی وەلاتان وەکو هەڤە و ئەڤە ڤەدگەریتە خالا سەرەکی کو ژن پتریا جاران ژن نەشێت بەرەڤانیێ ژ خوە بکەت.
ل هەرێما کوردستانێ تارادەیەکێ باش بەرەڤ ئاستەکێ باش چوویە بو کێم کرنا توندو تیژیا دژی خێزانێ و نەخاسمە یا دژی ئافرەتێ، ژبەر هندێ پلانێن حکومەتا هەرێما کوردستانێ رێک و شێوازێن تایبەت ئەنجام داینە ژبو چارەسەرکرنا بابەتێ توندو تیژیێ و ئەڤە ب تایبەت دڤان سالێن دوماهیێ کو ئەم دشێن بێژین رێڤەبەرییا بەرهنگاربوونا توندو تیژیا دژی ئافرەتێ یێن شیایین ببنە پارێزە بو مافێن مرۆڤی و خێزانی و ئەڤە مە دلخوش و ئارام دکەت ژبو پاراستنا رەگەزێ مێ.