بیرھێنانە‌وە‌ی ھە‌ندێك لە ئادابی ڕۆژی عەرەفە و جەژن و قوربانی
عومەر چنگیانی
بەپێی ڕۆژئەژمێر و پێوەرە شەرعییەکان ڕۆژی شەممە٩ی تەمووزی ۲٠۲۲ یەکەم ڕۆژی جەژنی قوربانی ١٤٤٣ی کۆچییە، کە ٣٠ی حوزەیرانی ۲٠۲۲یەکەم ڕۆژی مانگی زیلحیجە بوو، بە ئەرکی دەزانم گوڵخەرمانی ئەمجارەم کە دەکەوێتە پێش جەژنی قوربان، وەک هەموو ساڵێک تایبەت بکەم بە وەبیرهینانەوەی (هەندێك لە ئادابی
ڕۆژی عەرەفە و جەژن و قوربانی):
یەكەم: ڕۆژووی ڕۆژی عەرەفە: لەو ڕۆژەدا، کە هەینی داهاتووە،
بۆ ئەوانەی لە حەج نەبن، ڕۆژوو زۆر خێرە و ئیمامی موسلیم ڕەزای خوای لێ بێ، بۆمانی دەگێڕێتەوە لە پێغەمبەرەوە دروود و ساوی خوای لێ بێ، كە فەرموویەتی: (وا چاوەڕوان دەكەم، كە خوای گەورە ڕۆژووی ڕۆژی عەرەفە بە پاككەرەوەی گوناهی دوو ساڵ دابنێت، ساڵێكی ڕابردە و ساڵێكی دانەهاتوو)(١). هاوكات زۆر گوتنەوەی “اڵه اكبر” و “لا اله الا اڵه” و “الحمد ڵه”، كە ئیمامی بوخاری – ڕەحمەتی خوای لێ بێت – دەفەرمێت: (عەبدوڵای كوڕی عومەر و ئەبوهورەیرە خوایان لێ ڕازی، لەم چەند ڕۆژەدا، دەچوونە نێو بازاڕ، دەنگیان بڵند دەكردەوە بە گوتنی (اڵە اكبر) و كە خەڵك
گوێیان لەوان دەبوو، ئەوانیش لە دوویان دەگوتنەوە)(۲).
دووەم: هەندێك ئادابی جەژنی قوربان:
١. پێویستە بڕوادار بایەخێكی زۆر بدات، بە بەسەركردنەوەی فەقیر و هەژار و بەتایبەتی خزم و بن دەست و، نەهێشتنی نەنگییەكان بدات لەگەڵ هەركەس كە لێك تۆران و دەنگ دابڕینێكیان لەنێواندا هەبووبێت.
۲. هەركەس بەپێی توانای، هەوڵ بدات جەژنی پێوە دیار بێت، یارانی پێغەمبەر – دروود و ساوی خوایان لەسەر – فەرموویانە: “پێغەمبەر- دروود و ساوی خوای لەسەر بێت – فەرمانی ئەوەی پێ داین، كە لە دووجەژنەی ڕەمەزان وقورباندا، جوانترین بەرگمان بكەینە بەرمان و بە باشترین بۆنێک، كە هەمانبێت، خۆمان بۆنخۆش بكەین”٣”.
٣: هاوكات باش وایە هەركەس بەپێی توانای خۆی، دڵی ماڵ و منداڵی خۆش بكات، كە زانایان دەفەرموون: (خۆشگوزەرانكردنی ماڵ و منداڵ، لە ڕۆژانی جەژندا بۆ ئەوەی خۆشییان پێبگات و دەروونیان ئاسوودە ببێت و ماندوویەتی ڕۆژانی، پەرستنیان بحەوێتەوە، كارێكی شەرعییە)(٤).
سێیەم: ئادابی قوربانیكردن: خوای گەورە، لە سیوشەشەمین ئایەتی سوورەتی”ئەلحەج”دا دەفەرمێت: (سەربڕینی ئاژەڵەكانی قوربانیمان كردووە بۆ ئێوە بە نیشانەی بە گەورەگرتنی كارە بەهادارەكانی خوا، كە ئەو قوربانیكردنەیش، سوود و قازانجی خۆتانی تێدایە). لێرەوە دەزانین، پێویستە بڕوادار لەوە ئاگادار بێت، كە قوربانیكردن سونەتێكی زۆر گەورەی پێغەمبەرە، دروود و ساوی خوای لەسەر بێت؛ كەراهەتە ئەگەر كەسێك بتوانێ بیكا و نەیكات قوربانیكردنیش دەبێ بە: “وشتر و مانگا و گا و چێل و بزن و مەڕ” بكرێ و، هەر یەك لەوانە ئەگەر یەكچاو بێ و، یەكچاوییەكەی زۆر پێوە دیار بێ، یان نەخۆش بێ و نەخۆشییەكەی پێوە دیار بێ، یان شەل بێت و شەلیەكەی پێیەوە دیار بێ، یان لاواز بێ و كاری كردبێتە سەر گۆشتەكەی، بۆ قوربانی نابن”٥”. كاتی قوربانیكردنیش لە دوای نوێژی جەژنی قوربانەوەیە، چونكە پێغەمبەر- دروود و ساوی خوای لەسەربێت – دەفەرمێت: “یەكەم كارێك كە لەمڕۆماندا دەستی پێدەكەین، نوێژی جەژن دەكەین و پاشان دەگەڕێینەوە، قوربانییەكانمان سەردەبڕین و گەر كەسێك ئەوها بكات، ئەوە وەك سوننەتی ئێمەی كردووە، ئەگەر كەسێكیش بەرلە نوێژی جەژن سەری بڕی بێت، ئەوە گۆشتێكە پێشكەشی كردووە بە ماڵی خۆی و پەیوەندی بە قوربانییەوە نییە”٦”. دەبێ لەوەیش ئاگادار بین، كە سوننەتە ئەو كەسەی قوربانییەكە دەكات، ئەگەر بتوانێت بۆخۆی سەری ببڕێت و بسم اڵه واڵه اكبر بكات و بە دەم بڵێت: خوایە ئەمە لەباتی خۆم، یان لەباتی ئەوكەسەی، كە بۆی سەردەبڕێت، ئەگەر بۆ خەڵكی دەكرد. دابەشكردنی گۆشتی قوربانی: سوننەت وایە، ئەو كەسەی، كە قوربانی دەكات، بۆ خۆی لە قوربانییەكەی بخوات و بە دیاری بۆ خزم و دراوسێكانیشی بنێرێت و لێیشی بكات بە خێر و بینێرێت بۆ هەژاران، چونكە خوای گەورە لە بیست و هەشت هەمین ئایەتی وورەتی”حەج”دا دەفەرمێت: “ئێوە لە قوربانییەكانتان بخۆن و بەشی هەژاران و بێدەرەتانەكانیشی لێ بدەن”. لە سیوشەشەمین ئایەتی هەمان سوورەتیشدا دەفەرمێت: “لەو قوربانیەی کە دەیکەن، هەم خۆتان لێی بخۆن و، هەم بەشی ئەو هەژارانەیشی لێ بدەن كە داوای دەكەن و، بەشی ئەوانەیش، كە خۆیانتان نیشان دەدەن و ڕوویان نییە داوا بكەن” .هەندێك لە یاران دەچوون قوربانییەكانیان دەكردە سێ بەشەوە و بەشێكیان بۆخۆیان دادەنا و بەشێكیشیان دەكرد بە دیاری بۆ زەنگینەكان و بەشی سێیەمیشیان دەدا بە هەژاران، بەهیچ شێوەیەك، نابێ لە بریتی ماندووبوون و هەقدەس،
بەشی قەسابەكەی لێ بدرێت).
پەراوێزەكان:
“۱” في صحيح مسلم برقم ۱۱٦۲ سئل عن صوم يوم عرفة فقال يكفر السنة الماضية والباقية”. “۲”كان ابن عمر وأبو هريرة(ر)، يخرجان إلى السوق في أيام العشر يكبران ويكبر الناس بتكبيرهما). وقال: (وكان عمر يكبر في قبته بمنى فيسمعه أهل المسجد فيكبرون ويكبر أهل الأسواق حتى ترتج منى تكبيرا). وكان ابن عمر (رض)، يكبر بمنى تلك الأيام، وبعد الصلوات
وعلى فراشه، وفي فسطاطه، ومجلسه، وممشاه تلك الأيام جميعا”. “۳” (أمرنا رسول اڵه(ص)، في العيدين أن نلبس أجود ما نجد وأن
نتطيب بأجود ما نجد) سبل السلام ج ۳ ص ۲٤۸”. “٤” التوسعة على العيال في أيام الأعياد بما يحصل لهم من ترويح
البدن وبسط النفس من كلف العبادة فهو مشروع) سبل السلام ص ۲٤۱، ج۳”.
“٥”(أربعة لا تجزي في الأضاحي: العوراء البين عورها والمريضة البين مرضها، والعرجاء البين ضلعها، والعجفاء التي لا تنقي.. (ترمذي)
“٦” (إن أول ما نبدأ به يومنا هذا أن نصلي ثم نرجع فننحر، فمن فعل ذلك فقد أصاب سنتنا، ومن ذبح قبل ذلك فإنما هو لحم قدمه
لأهله ليس من النسك في شيء) متفق عليه