دڵشاد میراودەلی: شیعر لە هەمووشتێکی جواندایە و هەموو شتێکی جوانیش شیعرە

دڵشادی ساڵحی خدر اغای دەرونێ ناسراو بە (دڵشاد میراودەلی) لە ساڵی 1976 لە پەناهەندەیی و ئاوارەییدا، لەسەر سنووری ئیران ـ پشدەر وەکو هەموو کەسێکیدیکە، لەدایکبووە و چاوی بەسروشتی جوان و ڕەنگینی کوردستان هەڵێناوە؛

ـ پێناسەت بۆ شیعر و ..شیعر لای تۆچی دەگەیەنێت؟
ـ سەبارەت بەپێناسەی شیعر، ڕەنگە ئاسان نەبیت شیعر لەفۆرم و ئیتار و پێناسیکدا، گیربکەین، بۆی هەیە، نیشانەکە جوان نەپیکین. چونکە شیعر..باڵندەیەکی سرک و دەستەمۆ نیە، چۆنیگەرەکمان بیت، ئاوا ڕستەو دەستەواژەی بۆ دابتاشین و چۆنمان بوویت لە قاڵبی بدەین. ئەو باڵندەی شیعرە، هەر دەمەو لەلاپاڵێک و لە نزارێک و لە زەندۆڵیک و جاری واش هەیە، لە لوتکان نایەتە خوارەوە، مرۆڤ ناتوانێت شوێنی هەڵبگرێت، وای بۆ دەچم هەزارەی دەکات و گەلێک جاران خۆی شوێن و لانەی خۆیمان لی ون دەکات. ئیدی مرۆڤی شاعیر خۆی دەبێ هەمیشە لە سۆراغدا بێت و بەردەوام شوێنپێی شیعر هەڵبگرێت، دەرفەت نەدات باڵندەی شیعر لێی ون بێت. چونکە بە بۆچوونی من، شیعر مەکانی نیەولەڕووی جوگرافیاوە، شوێنیک نیە بەناوی نیشتمانی شیعر. هەرچەندە، شاعیریکی ئیسپانی بەناوی ئیزابیل گوتویەتی: شیعر کارلێکردنی هەستەکانی ناخی شاعیرە.
ئەمما هێشتا مرۆڤ نازانی سەرچاوەو چاوگی شیعر لەکوێیە؟ ئەوە شاعیرە، وەکو ئینسانێکی کۆچەری بەردەوام بەدوای شیعرەوەیە. شاعیر نازانیت، شیعر لەگەڵکام جۆگەلەو کام تاڤگەو کامە ڕووبارو کام کڵاوڕۆژنەدا، لەگەڵ هزرو ئاوەزو ئەندێشەدا دێتە دەشتی ڕۆحەوە. بەڵام دەشێت بڵێین: شیعر لەهەموو شتێکی جواندایە، یاخۆ هەموو شتێکی جوان شیعرە. شیعر لەمرۆڤبووندایە، یاخۆ مرۆڤبوون تژییە لە شیعر، نزیکترین شت لە مرۆڤەوە شیعرە، مرۆڤ لەهەر شوێنی هەبێت شیعریش لەو شوێنەدایە.

ـ بۆ شیعرت هەڵبژارد؟
ـ شیعر کانیاوێکە هەمیشە درەختی ئارەزوو، ئاودێر دەکا و نیشتمان ئاوەدان دەکاتەوە، نازانم شیعر ڕەنگی سەوز نیە، کەچی سەوزمان دەکات، درەختی شیعر ڕەگەکانی سەوزن، زۆرم هێنا و بردتا بڵێم، لەگەڵ ناخ هاوئاهەنگە، پشوو بەناخم دەدات، ئەوی لەزۆر بواری جیادا، بۆ وێنە لە نووسیندا، لە بواری رۆژانەی ژیاندا، ناتوانین بیکەین بیڵێین لەناو شیعردا خۆم دەتوانم بیڵیم و گوتوومە. ئیدی شیعر سەرەتایەکی جوانە، وەک ئەوەی نێوەندو کۆتاییشی جوانن، شیعر بەرایی ژیان و میژووە بۆ مەعریفەو گەڕان بە نیو دنیای ڕۆشنبیریدا. بۆیەش هەڵمبژاردووە، بۆشایی و پانتایی ناخم پڕدەکاتەوە، هەرچەندە، ئەگەر هەڵە نەبم، دەتوانم بڵیم، شیعر منی هەڵبژاردووە. ئەگەرنا منێکی قەلەندەرو دەستەپاچەچیم، تا شیعر هەڵبژیرم.

ئیستای شیعری کوردی چۆن دەبینی؟
ـ شیعریکوردی لە میژوودا، بەزۆر هەورازو تەلان و نشیواندا تێپەڕیوە، تا بە ساتەوەختی ئەمڕۆ گەیشتووە. ئەمما بۆ هەنووکە، لە هەموو سەردەمیکدا، وا بووە و وا کەوتۆتەوە، شیعری باش و شیعری خراپمان هەن، شاعیرە باشەکان ئەوانەن، ژیانیان بە شیعر بەخشێوە، شەونخونی دەکەن و لەگەڵ کتێبان رۆژ دەکەنەوە، بەچەندان دەیە و چارەکە سەدە، لەگەڵ شیعر ڕێ دەکەن. لە شیعر تێگەیشتوون و لە بنچینەی شیعر حاڵی بوون، ئینجا شیعر دەنووسن. وەکو ئاشقێک لەباڵای شیعر ئاڵاون، وەکو ماشووقێک لەگەڵ شیعرن و لەتەکیدا ماونەتەوە. سیفات و خاسیەتی شیعر دەناسن و شیعری ڕاستەقینە دەناسنەوە و بۆیە شیعری ڕاستەقینە بەرهەم دێنن و شیعری جوان و سەرکەش دەخوڵقینن. ئەوانەی کەلە شیعریش تێنەگەیشتوون و بە زۆردارەکی بەرۆکی شیعریان گرتووە، شیعری کاڵ و کرچ دەنووسن، بەردەوام نامیلکەشیعر و گۆڤارەکان دەبینین، بەشیعری لە شیعر نەچوو سیخناخن، دڵنیاتان دەکەم بەمن و تۆو کەس چاک نابن و کۆڵیش نادەن، دیارەئێمە لەگەڵ هاندان و دەستگیرۆیی و پشتگیریین، ناشمانەوێ کەس لە شیعر ڕابکات و لە شیعر بتۆرێت، بەڵام تەنیا لەنێو ئەو زۆر و بۆرییەدا، چارەسەر میژوویە، دڵنیابن میژوو بەزەیی بەکەسدا نایەتەوە.
کەسێ ژیانی خۆی بەشیعر نەبەخشێت و شیعر لەتەک رۆح و ناخیدا، هاوڕێیەکی شیرین و وەفادار نەبێت ناتوانێ شیعری ڕاستەقینە بنووسێت. چونکە کەم نین ئەوانەی شیعر دەنووسن و کەم لەمەرجەکانی شیعر و داهێنان و ڕەسەنایەتی و ڕاستگۆیی شیعر دەزانن. ئاخر ناکرێ شیعر بنووسیت و بەدنیای دەرەوەدا ئاشنا نەبیت.

ـ شیعرت بۆ ژن نووسیوە؟
ـژن کائینێکی جوانە، هاوبەش و تەواوکەری ژیانە، ناکرێت شاعیر بیت و شیعرت بۆ ژن نەنووسیبێت. بەڵی شیعری ژن، پانتایەکی زۆری لە شیعری مندا داگیرکردووە. ئەمما یەک جیاکاری هەیە، دەرفەتە بیڵیم: پێویستەژن خۆی وابکات شیعری ڕاستەقینەی بۆ بنووسریت. ئەوەش لە وەفاداری و هاوکاری و ڕاستبیژی و متمانە و ئەوینی بێگەرد و حورمەتگرتندا، شیعر بۆ ژن هەڵدەقوڵێت. من بۆیە بۆ ژن دەنووسم و نووسیوومە، ژن پەی بە جوانی و پێویستی خۆی ببات بۆ ژیان چەند پێویستە ژن. چونکە گەلێک ژنمان هەن، ژنبوونی خۆیان ناناسن و نازانن ئەدای ژنبوونی خۆیان بکەن، بەڕای من خاسیەتی ژنبوون، ئاوازێکیتێدایەجوانیی سروشت جوانتر دەنەخشێنێ و بەهای بەهاری شیعر دەخاتە سەما.
ـ شیعر بۆکی دەنووسیت و ئامانجت چییە لە نووسیندا؟
ـ شیعر بۆ باشترکردنی هزری مرۆڤ و باشترکردنی ژیان دەنووسم. ئامانجیشم تەنهاو تەنها خزمەتکردنی شیعر و وێژەی کوردییە و بەس.نەک ناو دەرکردن و لە خۆبایی بوون.
ـ ئاشنایەتییت لەگەڵ کتێب و خوێندنەوەدا؟
ـ لەزەمەنی رابردوو دەرفەتمان ستاند و هەمیشە، کتێبمان دەخوێندەوە، زۆر جار وابووە، لەگەڵ کتێبدا خەو بردوومیەتەوە، بەدەیان ساڵ لەژوانی کتێبدا بووم، بەڵام ئیستا کەمتر لەجاران دەخوێنمەوە، ئەوەش بۆ دەرفەت و هەلومەرج و گۆڕانی ژیان دەگەڕیتەوە. ژیانی ماڵ و منداڵ و وەزیفەو کارو کاروباری کۆمەڵایەتی و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و کاری تایبەتی خۆم لە راگەیاندنی پێشمەرگە و ئینجا تەمەن و ئەوانەو دەیان ئاستەنگ ئاریشەی دیکە و کۆسپن لەبەردەم خوێندنەوە، بیشک ئەو تاموچێژ و مەعریفەیەی لەناو کتێباندا هەن، لەدەرەوەی کتێب و فەیسبوکدا چنگ ناکەون، هەرکەسێکیش لە هەر ئاستێکی رۆشنفکری و پایەو تەمەنیژیاندا بێت، نەخوێنێتەوە، بە نەخوێندەوار هەژمار دەکرێت. بەدڵنیاییەوە هەمیشە ئەشقم بۆ کتێب زۆرە.
ـ پیرۆزی خاکی نیشتمان و گەورەیی پێشمەرگە و شەهیدان لەکوێی شیعرەکانی تۆدان؟
بایرۆنی شاعیر دەڵیت:(ئەوەی نیشتمانی خۆشنەویت هیچی خۆشناویت)؛ خاک و نیشتمان و پێشمەرگە و زێد، چەند چەمکگەلێکی پیرۆزن، لای هەموو مرۆڤیکی کوردپەروەر جیگای ڕیزن و شایستەیکاری جوان و خزمەتکردنن. نیشتمان ئەو شوێنەیە لەپێناویدا دەمرین، تا ئەو بژیێت. بەتایبەتیش لای شاعیران، چونکە شاعیر بەرلەوەی شاعیر بێت و شیعر بنووسێت، شاعیران لە بنەماڵەی کوردپەروەرو نیشتمانپەروەر بوونە، لەوپێناوەشدا، زۆر ڕەنجیان کیشاوەو شیعری بەرەنگارییان دژی زۆرداری و چەوسانەوە نووسیوە. گەر دیقەت لەڕابردووی ئەدەبیشمان بدەین، لەمیژووی ئەدەبیاتی کلاسیکیشدا، شیعرەکانی ئەحمەد موختار جاف و زێوەر و بابەتاهیر و جگەرخوێن و دڵدار و ئەحمەدی خانی وقانع و بێکەس و حاجی قادر و، لە لەدوای شەستەکانیش شیرکۆ و پەشیوو لەتیف هەڵمەت و ڕەفیق سابیر و کەمال مەمەند وچەندانی دیکە، نیشتمان ڕەنگدانەوەی هەبووەلە شیعری ئەو شاعیرانەدا، نیشتمان هەمیشە مقەدەس بووەو بەچەندین جۆرو شێوازی شیعر بۆ خۆشەویستینیشتیمان و وڵات گوتراون، بەمارش و سروودە نەتەوەییەکانیشەوە.

ـ ڕەنگدانەو کاریگەری مەرگی ئازیزان و کۆچ و جێهێشتنی نیشتمان لە شیعرو نووسینەکانتدا؟
ـ کۆچ دیاردەیەکی جیهانییە و کۆچی گەنجانی نیشتمانیش، لەکوردستان ئەم دیاردەیە مخابن وجودی هەیە و کەسیشمان نیەو ئەم ژیانە جینەهیڵین و نەگەڕیینەوە بەر قاپی پەروەردگار، بۆیە هەموومان ئازیزانمان لەدەستداوە؟ مەرگی ئازیزان لە دیر زەمانەوە، هەیەو لەکۆنیشەوە بەشێوەو شێوازی جیاجیا گوزارشتی لیکراوەو بەشێوەن و بالۆرەو موناجات و حەیران و لاواندنەوە و زۆر شێوازی جیا جیا مەرگی ئازیزانمان ڕەنگدانەوەی لەژیانی ئێمەدا هەبووە و هەیە. لەگریان و سەردوولکەدا، ئەگەر سەرنج بدەین، جۆرە مۆسیقاو هارمۆنی و ئاوازی شیعر پەی پیدەبەین. خۆم شیعرم بۆکۆچ و مەرگی ئازیزان نووسیوە، بەڵام بڵاوم نەکردوونەوە. بۆکۆچی گەنجانی نیشتمانیش، کاتیک دەبینم ئازیزان و هاونیشتمانیان، کە گەورەترین سەرمایەی نەتەوەو وڵاتن، زید جی دەهیڵن هەندیک جاریش مەرگیان دەبینین، ناچار خۆم پیناگیریت و شیعر و لاواندنەوەو دڵدانەوە، بۆکەس وکار و زید و نیشتمان دەنووسم.

ـ ڕاتان چییە لەسەر قەڵەمی ژن و پیاو؟
ـ وای بۆ دەچم ئەدەبیات بەگشتی هەر ئەدەبیاتە، بەڵام جیاوازییەکە ئەوەیە، هەر مرۆڤێک و خۆی دەنووسیتەوە، هەر ئینسانەو گوزارشت لەژیانی خۆی دەکات.بۆیەش هەر قەڵەمەو ڕەنگدانەوەی ژیانی خۆیەتی، لەم پیودانگەوە، درووستترەژنیش لەژانرەکانی ئەدەبدا بەگشتی و لە شیعردا بەتایبەتی، ڕەنگدانەوەی ژیانی خۆی بیت و کت و مت خۆی بنووسیتەوە.
پێویستە قەڵەم یژن یان شیعری ژن، بەناوەکەیدا نەناسرێتەوە، بەڵکو بە دەقەکە بناسریتەوە..هەندیک لەژنان و ئافرەتانی ئێمە، مخابن، بەترس و شەرمەوە باس لەژنبوونی خۆیان دەکەن، یاخۆ زاتناکەن هەستی ژنانەی خۆیان بەرامبەر بەپیاو دەرببڕن. ئەوەش دوو لایەنی هەیە، لەوانە ترادسیۆنە کۆمەڵاییەتییەکان و ئایین و ئاستی تێگەیشتن و تێفکرین لەمپەرو کۆسپ و ڕیگرن، لەبەردەم هونەر ئەدەبیاتی هاودەمدا. بۆ نموونە من تائەم ساتەوەختە، لەئەدەبیاتی هاودەمدا، هیچ قەڵەمێکم لە(نیگار نادر) هونەریتر و بوێرتر نەبینیوە، لەناو قەڵەمی ژناندا.
ـ بەرنامە و پڕۆژەی داهاتووتان چییە؟
ـ (نیشتمانیک لە ڕەنگی ئەوین) شیعری لیرک
ـ (بمبەوە ماڵی ئەشق) شیعر
ـ (کانیاوی خەیاڵ) پەخشان
بەرهەمی ماندووبوون و شەونخوونی و کاری تاقەتپڕوکێنی منن بەم نزیکانە دێنە وەشاندن.