(٨)ی مـــارس

ڕاوێشکار/ ئیلهام سەبری

هەلکەفتەکا جیهانییا ئافرەتانە، بمەبەستا پیروزکرنا ڕول و ماف و ئەرکێت ئافرەتان و نەهێلانا بن پێکرن و بن دەستییا جڤاکی، ئابوری وریکخراوەیی هەتا دگەهیتە بەشدارییا سیاسی .
ژئەنجامێ بزاڤ و بەرەڤانییا ئافرەتێت هۆشیارو چالاک ژهەبون و شیانێن خۆ وبێبەهرکرنا وان ژماف و ژیانەکا سەرفراز، بەردەوامی دانە خەبات و تێکوشانا رێکخستی، هەتا کو گەهشتنە ئارمانجا داخازکری، ئەو ژی باوەرئانینا کۆمەڵگەها مروڤایەتیێ، داکو جدی جوداهییا ڕەگەزی و ڤاڤرتنێ دناڤبەرا ئافرەتان و ڕەگەزێ نێردا نەمینیت، چونکە شیانێت ئافرەتان ئەگەر بێتن دکاودانێت تەندروستدا دەرفەت هەبیت بهێنە قادا کاری و بەرهەمئینانێ، دێ دیاربیتن، ئافرەت دهەمی دەلیڤادا کێمتر نینە دپێچێبونادا لگەل ڕەگەزێ بەرامبەر .
دقوناغا سەرهلدانا پیشەسازییێدا، دەما ئافرەت مل بملێ ڕەگەزێ بەرامبەر دکاری دابوو، جوداهی دهاتە کرن دەرحەق کریا کارکرنا وان، هەر چەندە د دەمژمێرێت کاریدا وەک هەڤی هەبوو، لێ ئەو (حەق دەستێ) ئافرەتان دهاتە پێشکەشکرن کێمتربوو ژێ مێران . لەوما ئاستێ بەرخودانێ بلندتر لێهات و پێداگیربون لسەر نەهێلانا وێ جوداهییا ستەمکارانە، وەک نمونەیەکی وێ خەباتێ : ئافرەتێت کارکەر لکارگەها (چنین و رستنێ ل ویلایەتا نیویورکا ئەمریکا، ساڵا (١٨٥٦) د خۆنیشاندانەکا بەرفرهدا،چەند داخازەک وەک دروشم دانە بەرچاڤێت خودان فابریقەو سازیێت حکومەتێ وەک : زێدەکرنا (حەق دەستی و کێمکرنا دەمژمیرێت کاری)، بەلێ مخابن دئەنجامێ ڤێ بزاڤا جەماوەریدا، ئافرەتێت خۆپێشاندەر کەتنە بەر هێرشا پولیساو چەند ئافرەتەک (شەهیدو بریندار )بون و چەندێن ئافرەتێن دن هاتنە دەستە سەرکرن .
دگەشەکرنا بزاڤا ئافرەتاندا ژبلی مافێن جڤاکی و یاسایی، داخازا مافەکی سیاسی و یاسایی زێدەکرن لسەر خواستەکێت خۆ ئەوژی (مافێ دەنگدانێ) بوو دهەلبژارتنێت گشتیدا .
ژبو بەرز راگرتنا خەباتا ئافرەتان و قوربانیێن وان، گەلەک پێڤەکول هاتنە کرن، داکو هەلکەفتەک بهێتە ناڤدارکرن، ئەو بوو لسالا (١٩٠٩) بهاریکاریا (پارتا سوسیالیستییا ئەمریکی) ئەڤ بیروکەیە هاتە پەسندکرن، پاشی لچەندین ولاتیت ئەوروپیدا ئەڤ هزرە پەیدابوو وەک (دانیمارک، سویسرا و ئەڵمانیا)
هەر وڵاتەکێ ڕوژەک دیارکر وەک هەلکەفت، بەلێ وەک رێزگرتنەک بۆ خەباتا ئافرەتان وەسا باشتر بوو، بەروارەک بهێتە دەستنیشاکرن و لهەمی وڵاتاندا ببیتە نەریت و بریار، ئەو بوو ساڵا (١٩٧٧) سازیا نەتەوێن ئێکگرتی پشتی چەندین دان و ستاندا، گەهەشتە وێ بریارێ، روژا (٨) ی مارسا هەمی ساڵان، وەکو ڕوژا جیهانییا ئافرەتان بهێتە ناسین .