بەرەو هاوپەیمانی شەشبنەماڵە گەورەكە

مەشخەڵ كەوڵۆسی

ڕەنگە هەبن لەگۆشەیەكی حیزبی و ئایدۆلۆژییەوە لەم ڕاستییە دڕدۆنگ بن، یان تەفسیری جۆراوجۆری بۆ بكەن، یاخود بیانەوێت لە بایەخ و جەدوای بابەتەكە بدەن. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بابەتەكە جێگەی سەرنجە و، پرۆژەیەكی پڕبایەخ دەبێت.
شەش بنەماڵە لەم ناوچەیەی ئێمەدا ڕۆڵی هەرە گرنگی سیاسەت و دەوڵەتدارییان هەبووە و هەیە و ڕەنگە تا دەیان ساڵی تریش بتوانن درێژە بەم ڕۆڵەیان بدەن، تەنانەت لە سەردەمی دروستكردنی دەوڵەتانی بچوك و میرنشینەكانی پۆست كۆلۆنیالیزم، واتە قەوارەی دەوڵەتەكانی ناوچەكە ئەوانەی دوای سەردەمی ئینتیداب دروستكران، ئەم بنەماڵانە لەسەردەمی شۆڕشەكانیشدا، نەك پێگەو جێگەیان هەبووە، بەڵكو خۆیان دروستكەری شۆڕشەكان بوون، دواتر كۆلۆنیالیزم لەگەڵ ئەماندا وتوێژی كردووە بۆ دروستكردنی قەوارە سیاسییەكان.
ئەگەر بەوردی دیراسەی ئاڵوگۆڕەكانی سەردەم و كارلێكەكانی هێز و ئابوری بكەن. ئەوانیش ئەم بنەماڵانەن:
یەكەم: لە كوردستان بنەماڵەی بارزانی، میحوەری سیاسەت بوون، تەنانەت لەسەردەمەكانی شۆڕش و پێش دروستكردنی دەوڵەتی نوێی عێراقیش، ئەمان داینەمۆ و بزوێنەری مەشهەدە سیاسییەكان بوون، كەم ڕووداوی سیاسی و كۆمەڵایەتی هەیە، لقێك و باسێكی نەچێتەوە بۆ سەر بنەماڵەی بارزانی، ئەوە لەپێش سەردەمی مەلەكیەتەوە، تاكو ئێستا. هیچ قەوارەیەكی سیاسی و حیزبێك، بە بەعسیشەوە كە مقەوەماتی مانەوەو هێزی خۆپاراستنی لەهەموو حیزبە عێراقییەكان زیاتربوو، بەخودی دەوڵەتی عێراقیشەوە، تەمەنی مانەوەو خۆ ئەپدەیت كردنەوەیان، حزوریان كۆنتر و كاریگەرتر نەبووە لەبنەمالەی بارزانی. ئەم بنەماڵەیە، لەڕووداوە هەرە گرنگەكانی عێراق و ئێران و توركیا و تاڕادەیەكی زۆریش لەسوریا، كۆنترین حزور و بەردەوامترین كاریگەرییان هەبووەو، لەهەموو قۆناغەكاندا بزوێنەری بەشێكی زۆری كایەكان بوون. تا ئێستاش ئۆقرەترین و پڕ سیولەترین ڕۆڵیان هەیە.. وا درێژیشی دەكەنەوە بۆ ئایندەی دوور.
دووەم: بنەماڵەی هاشمی لە ئەردەن، كە پێشتر لە سوریا و عێراقیش حزروی گەورەیان هەبوو. ئەگەر ئەم بنەماڵەیە نەبوونایە، پرۆژەكانی دوای سەردەمی ئینتیداب لە عێراق و سوریا و ئەردەن، ڕووناكییان نەدەدی.
سێیەم: بنەماڵەی ئال سعود و ئال شێخ لە سعودیە، كە میحورەی ترین، كۆنترین جێپەنجەیان لەسەر هاوكێشەكان هەبووەو، هەیە و لەماوەی ئایندەی دووریشدا كۆتایی نایەت. ئەمان بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی بەهێز، تێكەڵەیەكی سەیریان لەنێوان موقەدەس و نەوتدا دروستكردووە، هاوپەیمانی نێوان موقەدەس و پترۆڵ، ئەمان داهێنەری بوون و ئێستاش دەیپارێزن.
چوارەم: بنەماڵەی ئال نهیان، ئەگەر ئەم بنەماڵەیە نەبوونایە، ئێستا نیوەدوورگەی عەرەب، بەخوێن ڕەنگكرابوو، زۆرینەی هۆزەكانی میرنشینە جیاوازەكان تەخت و تاراجی یەكتریان دەرهێنابوو، ئێستا لەبری بورجی خەلیفە، دەوارنشینەكانی ئەبوزەبیمان دەبینی و كۆمەكمان بۆ هەژارەكانی شاریقە و سواڵكەرەكانی دوبەی كۆدەكردەوە.
پێنجەم: بنەماڵەی ئال سانی، ئەم بنەماڵەیە كۆڵەكەی سیاسەت و ئابووری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستن و، ئەكتیڤترین و سەقامگیرترین یاری دەكەن و، بەگوێرەی دیدگای خۆیان، لەدەوحەوە كایەكان بەڕێوە دەبەن. كۆی تۆپەكان دەكەونەوە سەبەتەكەی ئەمان. تۆ لە مۆزەمبیق جوڵەیەك بكە، ئەو لەدەوحە بۆی حساب كردووی كە باجەكەی چەندە و ڕێگەی گەڕانەوەشت لەكوێ و بۆ كوێیە.
شەشەم: بنەماڵەی سوباح، ئەوەی ئەم بنەماڵەیە كردوویانە، ڕەنگە لەمێژووی كۆن و نوێی دەوڵەتانی قەومیدا نەبینرابێت. جگە لە شەش مانگی داگیركردنی كوەیت، ئیتر هیچ سیستەمێكی سیاسی، بە سەڵتەنەتی عومانیشەوە، ئەوەندە ئۆقرە و سەنگین نیە. تەنانەت دیناری كوەیت، جیاواز لەهەموو دراوەكانی جیهان بەدۆلار و یوان و یۆرۆیشەوە، هێندە پارێزراو نیە، نرخیشی بەهیچ شتێك و لەهیچ كاتێكدا ناگۆڕێت.
بەلامەوە زۆر گرنگە، ئەگەر ئەم شەش بنەماڵەیە، ئەنجومەنێكی ڕاوێژكاری دروست بكەن و، لەداهاتوودا هاوپەیمانێتییەك ڕابگەیەنن؟ ئایا ئەو ڕووداوە چ كاریگەرییەك دەكاتە سەر ناوچەكە و، چی ڕەنگدانەوەیەكی لەسەر هاوكێشەكان دەبێت؟.
پێم وایە، لێك نزیكبوونەوەیەكی زۆر لەنێوان كارەكتەر و ئایكۆنە دیارەكانی ئەم چەند بنەماڵەیەدا هاتۆتە كایەوە، بەتایبەتی لەنێوان نەوەی تازەیاندا، كە بەدووری نازانم ببێتە سەرەتای دروستبوونی ئەو هاوپەیمانێتییە. بۆ ئەوەش دڵنیام لەسەد ساڵی داهاتوودا، جڵەوی هێز و ئابووری و دەوڵەتداری و سیاسەت لەمشتی خۆ دەنێن.. ئەم بابەتەش، بۆخۆی جێگەی مشتومڕ و موناقەشەی جیدییە؟