هێما و نیشانە لە هونەردا

نورەدین جاف

مەرج نییە هاوار ئازار دەرببڕێت، هەرچەندە ئاساییە ئاماژەی پێبدرێت. ڕەنگە دەربڕینێک بێت بۆ شتێک کە لە مێژە لەناو خۆماندا سەرکوت کراوە. یان ڕەنگە دەربڕینی خۆشییەکی چڕ بێت، وەک چۆن شۆکێک لە قووڵایی هەستەکانماندا بەجێدەهێڵێت، بۆیە بە جوڵەی هەڕەمەکی دەتەقێینەوە. ئێمە ئەمە لە تێڕوانینەکانی منداڵ و کاریگەرییەکانی هاوارەکانی بۆ برسێتی، ڕەتکردنەوە، ئازار، یان بانگەوازەکانیدا بە ڕوونی دەبینین
هاوارکردن بەشێکە لە دەروونناسی، بەو پێیەی باس لەوە کراوە کە پێویستییەکی بەپەلەیە بۆ دەردانی بارگەیەکی وزەی نەرێنی و توڕەیی ئەوان باسیان لەوە کردووە کە هاوارکردن دەتوانێت هاوسەنگی ناوەوە بگەڕێنێتەوە و مرۆڤ ئارام و ئاسوودە بکات، بەمەرجێک هاوارکردنەکە ئاراستەی نەبێت هەر کەسێک و بەم شێوەیە پەیوەندییەکان تێکدەدەن هەندێک پێشنیاری ئەوە دەکەن کە کەسی سەرکوتکراو بچێتە شوێنێکی دوور وەک دارستانێک و لەوێ دەست دەکات بە هاوارکردن..
ئێمە دەزانین کە عەقڵی نائاگایی تۆماری بێشومار هەڵدەگرێت و کۆگایەکی فراوانی زانست و وێنە و زانست و چیرۆک و خەیاڵەکانە کە ماوەیەکی زۆرە سەرکوت کراون. هەندێکجار بە بێ مەبەست بە زۆر هۆکار دەردەکەون و هونەرمەندی سوریالیست دەتوانێ ئیستغلالیان بکات و شاعیر دەستیان بەسەردا بگرێت و لە شێوەی وێنەی بەرجەستە و خەیاڵیدا بیانکێشێت کە لە دونیای نائاگاییەوە دێن. ئەم وێنانە لە شێوەی هێما و نیشانە دەردەکەون کە کەوتوونەتە ژێر لێکدانەوە و تێڕامانەوە.
ژیانی دەروونی بە دوو شێوە بوونی هەیە: یەکەمیان تایبەتە و وردەکارییەکانی هەیە و ئەوی دیکەیان فۆرمێکی دەرەکی ڕوونە. دووەمیان ڕەنگە لایەنی گەورەتری ژیان بێت کە شاراوە و دووفاقی و خاڵی لە ڕوونی مرۆڤ وەک شاخێکی سەهۆڵین بەناو کاتدا دەڕژێت، کە تەنها بەشێکی بچووکی لە سەرووی ئاستی هۆشیارییەوە هەڵدەفڕێت.
کاتێک وێنەی سەرکوتکراو دەردەکەون، دەگۆڕدرێن بۆ هێما، هەروەک چۆن لە پۆڵ کلیدا ڕوودەدات، کە سروشتی پاک و پاکی ئەم جیهانە شاراوەیە دەخاتە بەردەممان، کە ئێمە هەستی پێناکەین مەگەر لە ڕێگەی عەقڵی داهێنەرەوە نەچێتە ڕوو. نیشانە و هێماکان مۆدێلێکی ڕێککەوتوون کە هاوتای بیرۆکە ئەبستراکتەکانن، وەکو کۆترەکە کە ئاماژەیە بۆ ئاشتی. خاچ ئاماژەیە بۆ مەسیح – سەلامی خوای لەسەر بێت – و دەتوانرێت بڵێین هێماسازی تایبەتە، بۆ نموونە بازنە هێمای کامڵبوون و تەواوبوونە، بەڵکو هێمایە بۆ ئەو ڕێسایانەی کە گەردوون بەڕێوەدەبەن، هەرەمیش هێمایە هێمای سەقامگیرییە، هێڵی شەپۆلاویش هێمای نیعمەت و میهرەبانییە و هتد.
ئێمە بەشێکی زۆر لە هونەری کوبیستی دەبینین کە لەسەر بنەمای سیمبۆلیزم بەزۆری وێنەی تایبەت بەکاردەهێنێت، خەیاڵی دەروونی و توخمەکانی ئەزموونە دەروونییەکان بنیات دەنێت و دەتوانرێت بە شێوەیەکی هۆشیارانە کۆبکرێنەوە سیمبۆلیزم بەپێی کولتووری هەر گەلێک مانای جیاواز وەربگرێت هەر سەردەمێک هەندێک نەریتی کۆنم لە باشوور بینیوە لە ئیسپانیا بووک لەبری ئەو جلە سپییەی کە ئەمڕۆ نەریتە.
هەروەها بەرهەمەکانی تاپیس مانای فەلسەفی ڕەمزییان هەیە و پێویستە ڕەخنەگران بیریان لێبکەنەوە بۆ نموونە لە بەرهەمەکانیدا دەبینین کە پیتی – ت – لە زۆربەی تابلۆکانیدا دووبارە دەبێتەوە و هێمای ناوی ئەو، تاپیس، یان ناوی تێریسی هاوسەرەکەیە .هەروەها ناوەکەی بە واتای دیوارە، تاپیکێ هەر لەبەر ئەمەشە کە شوێنەواری دیوارەکان و درزەکانیان نیشان دەدەن کێشانی پیتی – ت – هەروەها دەبینین کە کێشانی خاچ لە بەرهەمەکانیدا دووبارە بووەتەوە لێکدانەوەی ئەو، هێڵی ئاسۆیی هێمای ژیانی ماددییە و هێڵی ڕاست هێمای بەرزی یان تێپەڕاندنی ڕۆحییە و پێویست ناکات هێمای ئایینی مەسیحی بێت. سەرنج بدەن تاپیس پیاوێکی عەلمانییە.

تابلۆکانی پول کلی١٨٧٩-١٩٤٠