بۆچی نازانین قسە بكەین؟!

شاخەوان عەلی حەمەد مامۆكی

رۆژێكیان لە هەولێرەوە بەكۆستەر بەرەو سلێمانی ڕۆیشتم، خاوەنی كۆستەرەكە دەنگی (تەسجیلە)كەی بەكڵۆجێ بەرز كردبۆوە، دەنگەكە زۆر بێزاركەر بوو، لەدواوە غەڵبە غەڵبێك پەیدا بوو، كابرا وەك مێشیشی میوان نەبێ، تەقەی سەری دەهات ئەوە دوای ئەوە هات یەك لە سەرنشینەكان بەتووڕەیی و زمانێكی ڕەق و زبرەوە وتی: ئەرێ ئەوە مێشكت كاس نەبوو، مێشكت نەتەقی، ئەو دەنگە زلە چییە؟
ئەویش لەپەرچەكرداری ئەو قسانە زیاتر دەنگی بەرزكردەوە، منیش ئەدەبەوە پارچە كاغەزێكم لەباخەڵم دەرێنا و چەند وشەیەكی كورتم تێیدا نووسی و بۆیم ڕاگرت، وتم: بێ زەحمەت خوێندەواریت چۆنە؟ وتی: ئەوەی راستیبێ تا شەشی سەرەتایم خوێندنەوە، سوپاس بۆ خوا كێشەی خوێندنەوەو نووسینم نییە.
وتم: دەست و چاوت خۆشبێ براكەم، ئەرێ دەكرێ ئەم كاغەزە بخوێنیەوە، بەڵام بەو مەرجەی ئاگات لەپێش خۆتبێ ؟.
نەختێ سەری باداو وتی: نا، نا، من بیست و پێنج ساڵە سایەقم، كێشەم نییە دەتوانم كۆنتڕۆڵی خۆم بكەم.
كاغەزەكەی لەدەست وەرگرتم و خوێندیەوە، تێیدا نووسیبووم: برای بەڕێزم تۆ لە روخسارت كەسێكی باش دیاری، ئەگەر پێت ناخۆش نەبێ و لەدڵت نەبێتە گرێ، خەڵكانێ لەنێو ئەم سەیارەی تۆ حەز دەكەن چاوێ بنێنە سەر یەك و پشە خەوێك بشكێنن و نەختێ بحەسێنەوە، مەمنوون دەبم ئەگەر نەختێ دەنگی تەسجیلەكەت كەم بكەیەوە یاخود هەر بیكوژێنیەوە خراپ نییە، من زۆرت لێ ناكەم خۆت خاوەنی بڕیاری.
شوفێرەكە بەدەم زەردەخەنەیەكەوە تەسجیلەكەی كوژاندەوەو وتی: سوپاست دەكەم لەو خەوەی غەفڵەتت بێدار كردمەوە، چونكە من لەچاوی خۆمەوە سەیری شتەكان دەكەم و وادەزانم هەمووان وەكو منن، قسەی تۆ لەسەر سەر نەك قسە ئەوانەی نازانن قسە بكەن، قسەی خۆش لەبەهەشتەوە هاتووە.
ئەم ناونیشانەی سەرەوە (بۆچی نازانین قسە بكەین؟!) ڕەنگە بەبیستنی راستەوخۆ تووشی شۆك و سەرسوڕمانت بكات كە بەیەك دێڕ بڵێی: هەموو ئەوانەی زمانیان لەدەمدابێ و زمانیان بگەڕێ، دەزانن قسە بكات، جا كێ هەیە نەزانێ قسە بكات؟.
قسە فڕێدان، قسە بەباكردن شتێكی ئاساییە بۆ هەموو ئەوانەی بەبێ بیركردنەوە بڕیار دەدەن و بابەتێكی دیاریكراو دەوروژێنن، بەڵام لەتای تەرازووی ژیریدا قسەكانیان چەندە جێی خۆی دەگرێ، كاریگەریەكانی چەندن؟ ئەوە بابەتێكە زۆر هەڵدەگرێ ئەگەر لەسەری بوەستین.
هەموو ئەو كێشانەی ئەمرۆ یەخەگیری كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بووەتەوە، دنیابینی و تێڕامان و خوێندنەوەی سەقەتە بۆ ئەوانەی بازاڕی خۆیانی پێ گەرم دەكەن، لەوەیش سەر بەرەو ژوور ئەو قسانەن كە لە نێو دام و دەزگاو ژینگەیەكی بچووكتر شەن و كەوی تێدا دەكرێ.
گەورەترین نەگبەتی ئەم رۆژگارە لەدروست بوونی ڕق و كینەو بوغر و حەسودی و پێكدادان، جۆرو شێوازی ئەو قسانەن كە نازانین وەكو خۆی دەریببڕین و بەرامبەرەكەمان بەدەیەها شیكارو خوێندنەوەی جوێ جوێی بۆ دەكات وەك ئەوەی لەمێشكی خۆیدا وێنای دەكات و پێی وایە ئەوە هەقیقەتی قسەكانە.
لەقسە كردن چەند بنەمایەك هەیە دەبێ لەبەرچاو بگیرێ، هەندێ لەو بنەمایانە:-
یەكەم/ دەبێ بزانین چۆن قسە بكەین؟:
هەڵبەتە ئەوانەی بەهەڵەشەو پەڵەشەو زمانی زبرەوە بابەتێك دەجوڵێنن، ئەوانە ئەگەر پێیان وابێ بەشێوەیەكی كاتی دەرگایان لەسەر ئەو كێشەیە داخستووە، وەلێ دەبێ بەرچاو ڕوونبن، بزانن هێشتا شوێنەواری ئەو زمانە بەكۆتا نەهاتووەو هێشتا شوێنەواری ئەو زمانە زبرە بنبڕ نەبووە بۆ ئەوەی دەرگای كێشەكە جاریكی تر نەكرێتەوە، بۆیە زۆر جار گەورەترین كێشە لەسەر لێواری ساغكردنەوەو یەكلاكردنەوە بووە، كەچی لەدوا ساتەكاندا بەهۆی نەزانی و فڕێدانی یەك وشەی بێ بیركردنەوە لە ئەنجامەكانی ئەو پرسە، هەموو شتەكانیان تێك و پێك داوەو تەنانەت لەهەندێ كۆڕو مەجلیسدا كەسانێ هەن حەوجە بەوە نین دوورو نزیك بانگێشت بكرێن.
ترس و هەڕەشەو چاوسووركردنەوە بۆ نەخۆش دەرزییەكی كاتی ئازار شكێنە، بەڵام چارەسەری ریشەیی جۆری نەخۆشیەكە ناكات، ئەوەتا كەسانێك بەزمانی گوڵ، بەزمانی هێمن و نەرم و نیان زمانیان دەخەنە كار، كەسی بەرامبەر ناچار بەگوێگرتن دەكەن.
لەوەشدا ئەگەر ئەو كەسە، كەسی بەرامبەر ئامادەی وەرگرتن و گوێگرتنی نەبێ، دەكرێ بەبێ درێژەدان و سەرئێشان، گفتوگۆكان بۆ كاتێكی تر دوا بخرێن.
دووەم/ كەی قسە دەكەین؟:
هەندێ كات و سات هەن، هی ئەوە نین هیچ بابەتێكی تێدا بكەیەوە، وەك ئەوەی كەسی بەرامبەر بۆ رووداوێ هێشتا داخدارو دڵبریندارە، خەمێكی بێ سنوور گەمارۆی ناخی داوە، لەسەر شەڕی عەساب دەژێ، بابەتەكە گەرماو گەرمە، لەوەدا هەر ئاگرێك لەكاتی خۆی ئاوی پێدا نەكرێ، كە درێژەی كێشا، بەزەحمەت كۆنتڕۆڵ دەكرێ، ئەوەش مەرج نییە پێمان وابێ هەموو كات بەدرێژەكێشان بارودۆخەكە لەدەست دەردەچێ.
ئەگەر كابرایەك لەگەرمەی شەڕو پێكدادانێكدا پەتی ئارامی دەپچڕێ، بەرچاوی تاریك دادێ، پەنا بۆ هەموو شت دەبا تا رادەی لەناوبردنی كەسی بەرامبەر، كەچی ئەگەر خۆڕاگرو ئارامگر بوایە، نە ئەو شتەی دەكردو نە پەشیمان دەبۆوە بۆ هەموو ئەو كارانەی لە بێ ئاگایی و گەرماو گەرمی كارەساتەكان ئەنجامی دەدا.
بێگومان (كەی قسە دەكەین؟) گرنگی خۆی هەیە بۆ ئەوەی نەكەوینە تەڵەی داوێكەوە كە نەتوانین وا بەسانایی لێی دەربچین، هەندێ هەڵوێست هەیە بێدەنگی باشترین وەڵامە بۆ خۆپارێزی و بەدووربوون لەو كێشانەی چارەسەركردنیان دەبێتە گرێ كوێرە.
سێیەم/ لەگەڵ كێ قسە دەكەین؟:
ناسینی هەر كەسێك، بڕینی نیوەی نەخشەرێگای گەیشتنە پێی كە بتەوێ بیدوێنی و بابەتێكی هەستیاری لەگەڵ بكەیەوە. هەموومان وەك یەك نین كەواتە وەك یەك بیر ناكەینەوە، ئەوانەی گوێگر نین، خۆ ماندووكردن لەگەڵیان هیچ دەرەنجامێكی دڵخۆشكەرەی لێ سەوز نابێت.
هەیە نەرم و نیانە. هەیە دەڕشێتەوە.. هەیە بەیەك وشە هەڵدەچێ، هەیشە دونیا ئاو بیبات تەقەی سەری دێت.
ناسینەوەو و خوێندنەوەی كەسەكان زەمینەسازی و رێخۆشكەرە لەبەردەم گفتوگۆو گوێگرتن و كردنەوەی ئەو كۆدانەی كردنەوەیان ئەستەمە.
هەموو مرۆڤێك دەبێ كەسێكی خۆناسبێ، بەر لەوەی كەسی بەرامبەر بخوێنێتەوە، بزانێ خۆی كێیە؟ چەند دەتوانێ شان بداتە بەر كێشەكان؟ لەگەڵ چۆن قسە دەكات؟ كەی قسە دەكات؟ لەگەڵ كێ قسە دەكات؟.
لەكۆتا قسەدا دەڵێین: كە دەوترێ: هەقبە و ڕەقبە. من وای دەبینم قسەیەكی نالۆژیكی بێت، جوانترین قسە ئەوەیە هەقبە و نەرمە، قسەی خۆت بەڕەوانی، بەدروستی دەببڕە كە هەقیقەتە بەنەرمی، ئەوجا ئەو كەسە وەری دەگرێ یا ناگرێ كەیفی خۆیەتی لەوەی نەرمبی و هەقیقەت بشاریتەوە، چونكە توندوتیژی و ڕەقی وەكو كڵپەو بڵێسەی ئاگرێكی بەجۆش و خرۆشە ئەوەی بێتە بەردەمی راپێچی دەكاو لەخۆی دەگرێ و دەیسووتێنێ، توندو تیژی و ڕەقی وەك بارانێكی شەستی بەخوڕە هەرچی لق و پەلك و پۆیەك هەیە لە داری لێ دەكاتەوە، ئاوی ئەو بارانە ناچێتە ژێر زەوی و زۆر جار بەدوای خۆیدا لافاو دروست دەكات، بەڵام بارانی نەرم بۆ سەر زەوی و ژێر زەوی باش و بەكەڵكە، زەوی پەڵە دەدات، بەو هۆیەوە دونیا سەوز دەبێت.

سەرپەرشتیاری هاوڕێی ڕەخنەگر/ شارۆچكەی تەقتەق