شێوازی بەرێوەبردن لە عێراقی نوێ، خواستی پێکهاتەکانیەتی؟
شێرکۆ حەبیب
لە دوای ڕوخانی ڕژێمی عێراق ساڵی ٢٠٢٣ سەرجەم گەلانی و پێکهاتەکانی لەو باوەڕەدابوون کەوا وڵاتێکی دیموکراسی سیڤل بونیاد دەنرێ بە گوێرەی بنەماکانی دەستوور و یاسا و دوور لە چەوسانەوەی هیچ پێکهاتەیەک ڕەفتار دەکرێت دوای سەدەیەک لە دەسەڵاتی دیکتاتۆری و چەندین جەنگ وئاڵۆزی نێوخۆی و جەنگی وڵاتانی هەرێمی.
لە دوای ئەو مێژووە ڕاستە عێراق نیمچە ئازادیەکی بەخۆوە بینی سەرەڕای بوونی چەند گروپێکی چەکداری تیرۆریستی و تۆڵە سەندنەوە، هەروەها چەندین لایەن کە بەشدار بووی دەسەڵات بوون دور نەبوون لەو تاوانانە تا گەیشتە سەر ئەوەی هاووڵاتی لەسەر ناسنامە یا ئاین و مەزهەب تیرۆر بکرێت.
سەرەڕای ئەوانەش عێراق بوو بە گۆڕەپانی ململانێی نێوان هێزە دەرکییەکان و هەرێمییەکان و لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوا کە بوو بە هۆکاری دابەش بوونی گروپە عێراقییەکان بەسەر ئەم دەوڵەت ئەو دەوڵەت و کارکردن بۆ بەرژەوەندی ئەو وڵاتانەی هەژموونیان بەسەر عێراق دا زاڵە دوور لە بەرژەوەندی گەلانی عێراق.
بوونی پەرلەمان و هەڵبژاردن و دامەزراندنی حکوومەت، نەبوونە هاوکار بۆ گەیاندنی هاووڵاتی عێراقی بە مەرام و ئاواتی چەند ساڵەی کە وڵاتێکی دیموکراسی و دابین کردنی کارەخزمەتگوزارییەکان و بەرقەرار بوونی ئارامی و ئاسایشە، بەڵکو بەپێچەوانەوە دژایەتی کردنی یەکدی بوو بە کاری ڕۆژانە، زۆربەیان سەرەڕای ناکۆکی نێوانیان بەڵام بۆ دژایەتیکردنی گەلی کورد کۆک و هاوڕا بوون و دژایەتی کرا دوور لەهەموو بەهاکانی پێکەوەژیان و دژ بە برگەکانی دەستوور و یاسا ڕەفتاریان لەگەڵ کورد کرد تا ئیستاشی لەگەڵ دابێ لەسەر هەمان ڕەفتار بەردەوامن.
عێراق لە لایەن دەستەیەک بەڕێوە دەچێت لەژێر کاریگەری هەژموونی دەرکی دایە، و هەر بڕیارێک لە بەرژەوەندی ئەوان دا نەبێ پەنا بۆ دادگای فیدراڵ دەبەن و بڕیارەکان بەگوێرەی خواستەکانی ئەوان بڕیاری لێ دەدرێ و تەواو دەبێ، سەرجەم بڕیارەکانی ئەو دادگایە دژی کورد نادەستووری و نا یاسایی بوون، بەڵام بەداخەوە ئەگەر ئەوانەی ئەمڕۆ بڕیارێکی ئەو دادگایە بە نادەستووری لە قەڵەم دەدەن دوێنێ بریارە نادەستووریەکانی هەمان دادگا کە دژ بە کورد بە گەرمی پێشوازیان لێکرد.
ئەگەری زۆرە بڕیاری تر لە ئارا دابێ بۆ بەلاوەنانی هەندێ لایەنی سیاسی و کەسایەتی لە گۆڕەپانی سیاسی عێراق و ئەگەری زۆر هەیە تۆمەتی بێ بنەما بۆ کورد هەڵبەستن و زیاتر بارودۆخی کوردستان ئاڵۆز بکەن.
عێراق بە بارودۆخێکی هەستیار لەم کات و ساتەدا تێ دەپەڕێت وەک پیاوە نەخۆشەکەی (ئیمپراتۆریەتی عوسمانی) لێهاتووە لەدوا ساتەکانی ژیانی و دوور نییە ئەم وڵات و ئەو وڵات هەر یەکە پارچەیەکی لێ داببڕن.
ئەوەی گرنگە ئەمڕۆ و لە هەموو کات زیاتر پێویستە کورد نێو ماڵی خۆی رێکبخات و بەیەک هەڵوێست و بۆچوون ڕووبەڕووی ئەگەر و پێشهاتەکان ببێتەوە، دژ بە هەموو پلانێکی ناحەزان و نەیاران و نەتوانن کورد بکەنە ئامانجی نێو ململانێی خۆیان و کورد ببێتە قوربانی گرژی نێوانی لایەنەکانی دیکە، چونکە مەحاڵە بەم بارودۆخەی ئێستا لە ئارادایە و چاوەڕوانی زیاتر ئاڵۆزی لێدەکرێت عێراق وەک دەوڵەتێکی یەک پارچەی سەقامگیر بەردەوام بێت، ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لاوازی عێراق و دوور لە ئاواتی پێکهاتەکانی ڕوونتر دەبێت. و ڕێککەوتنامەکان پشگوێ دەخرێن، کە ئەمەش ئەوە نەبوو هاووڵاتیان لە دوای سەدەیەک لە دەسەڵاتی دیکتاتۆری و خەبات و تێکۆشان چاوەروانی بوون.