د. سامان شاڵی
لە بواری ئابووریدا گەشەسەندنی ئابووری بەرەپێدانی ئابووری زاراوەی پەیوەندیدارن، بەڵام ئاماژە بە لایەنە جیاوازەکانی سەرکەوتن و خۆشگوزەرانیی ئابووریی وڵاتێک دەکەن. لێرەدا جیاوازییە بنەڕەتییەکانی نێوان ئەم دووانە دەخەینە ڕوو:
١. پێناسە: •گەشەی ئابووری: ئاماژەیە بۆ زیادبوونی بەرهەمی کاڵا و خزمەتگوزارییەکانی وڵاتێک
بە تێپەڕبوونی کات. بە شێوەیەکی گشتی بە بەرهەمی ناوخۆیی گشتی (GDP) یان بەرهەمی نیشتمانیی گشتی (GNP) دەپێورێت. پێوەرێکی چەندایەتییە بۆ فراوانبوونی ئابوورییەک، تیشک دەخاتە سەر زیادبوونی بەرهەمهێنانی کاڵا و خزمەتگوزارییەکان لە ماوەی دیاریکراودا، کە بەزۆری بە ڕێژەی لە سەدا دەردەکەوێت. تیشک دەخاتە سەر فراوانبوونی ئابووری لە ڕووی بەرهەمهێنان و داهاتەوە. • بەرەپێدانی ئابووری: گەشەپێدانی ئابووری چەمکێکی گشتگیرترە. نەک تەنها زیادبوونی بەرهەمهێنانی کاڵا و خزمەتگوزارییەکان بەڵکو باشترکردنی کوالیتی ژیان و ئاستی ژیان و خۆشگوزەرانیی دانیشتوانی وڵاتێک دەگرێتەوە. دابەشکردنی داهات، پەروەردە، چاودێریی تەندروستی، ژێرخانیی و چاودێریی کۆمەڵایەتی لەبەرچاو دەگرێت. گشتگیرتر و چۆنایەتیترە.
٢. پێوان:
•گەشەی ئابووری: بە شێوەیەکی سەرەکی پێوانە دەکرێت بە پێی پێوەرەکانی وەک بەرهەمی ناوخۆیی گشتی (GDP) یان بەرهەمی نیشتمانیی گشتی (GNP) دەپێورێت. جەخت لەسەر چەندایەتی پێشکەوتنی ئابووری لە وڵاتەکەدا دەکاتەوە.
•بەرەپێدانی ئابووری: ئەمە بە بەکارهێنانی کۆمەڵێک پێوەر پێوانە دەکرێت، لەوانە پێوەری پەرەپێدانی مرۆیی (HDI)، کە تایبەتمەندییەکانی وەک تەمەنی چاوەڕوانکراو، پەروەردە و داهاتی هەر تاکێک ڕەچاو دەکات. HDI پوختەیەکی تێکەڵەیە لە تێکڕای دەستکەوتەکانی وڵاتێک لە سێ بواری گرنگی پەرەپێدانی مرۆییدا: تەندروستی، زانین و
ستانداردی ژیان.
٣. فۆکەس: •گەشەی ئابووری: بە شێوەیەکی سەرەکی بایەخ بە زیادکردنی قەبارەی ئابووری و کۆی
بەرهەمی کاڵا و خزمەتگوزارییەکان دەدات. مەرج نییە گەرەنتی باشتربوونی ئاستی ژیان بۆ هەموو چین و توێژەکانی دانیشتووان بکات.
•بەرەپێدانی ئابووری: بایەخ بە باشترکردنی خۆشگوزەرانیی گشتیی کۆمەڵگایەک دەدات. لە گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی زیاتر دەڕوانێت بۆ چارەکردنی کەمکردنەوەی هەژاری، چاودێریی تەندروستی، پەروەردە، ژێرخانی ئابووری و دابەشکردنی داهات.
- ماوەی کارکردن: •گەشەی ئابووری: ئەمەش دەتوانێت لە کورتخایەندا ڕووبدات و مەرج نییە ببێتە هۆی
باشتربوونی بەرچاو لە ئاستی ژیان یان پێوەرەکانی گەشەکردن. • بەرەپێدانی ئابووری: پرۆسەیەکی درێژخایەنە کە ئامانجی بەدەستهێنانی
پێشکەوتنی بەردەوامە لە کوالیتی ژیانی گشتیی هاووڵاتیانی نەتەوەیەکدا. - ٥. ئامانجەکان:
•گەشەی ئابووری: ئامانجی سەرەکی بریتییە لە زیادکردنی قەبارەی ئابووری و
پێشخستنی ئاستی داهاتی بەرزتر. •بەرەپێدانی ئابووری: ئامانج لێی گەیشتن بە کوالیتی ژیانێکی باشتر بۆ هەموو
هاووڵاتیانە، کە بریتییە لە فاکتەرەکانی وەک کەمکردنەوەی هەژاری، باشترکردنی چاودێریی تەندروستی و پەروەردە و دەستەبەرکردنی دابەشکردنی دادپەروەرانەی داهات. - تەکنەلۆژیا و داهێنان: •گەشەی ئابووری: لە ڕێگەی زیادبوونی بەرهەمهێنان و چوستییەوە ڕوو دەدات، بەڵام
مەرج نییە پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا بەهێز بکات. •بەرەپێدانی ئابووری: گرنگی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا و داهێنان وەک پاڵنەری گەشەی
درێژخایەن دەناسێنێت. بە کورتی، گەشەی ئابووری چەمکێکی تەسکترە کە بە شێوەیەکی سەرەکی پێوانەی زیادبوونی بەرهەمهێنانی کاڵا و خزمەتگوزاری دەکات. بە بەراورد، پەرەپێدانی ئابووری چەمکێکی فراوانترە کە هەردوو لایەنی چەندایەتی و جۆرایەتیی خۆشگوزەرانی لەخۆ دەگرێت، لەوانە نیشانەکانی پەرەپێدانی کۆمەڵایەتی و مرۆیی. زۆرجار وڵاتان هەوڵ دەدەن بۆ گەشەکردن و بەرەپێدانی ئابووری، چونکە پەیوەندییان بەیەکەوە هەیە، بەڵام هاوتا نین. پەرەپێدانی ئابووری بەردەوام بە شێوەیەکی گشتی بە ئامانجێکی گشتگیرتر و خوازراوتر دادەنرێت بۆ نەتەوەکان. پێویستە حکوومەتی هەرێمی کوردستان جەخت لەسەر
پەرەپێدانی ئابووری بکات نەک گەشەی ئابووریی کورتخایەن.