كارزان گلی – هه‌ولێر
دەزگای ئاماری توركیا بڵاوی كردووەتەوە، هەڵاوسانی ئابووری لە توركیا لە ماوەی هەشت مانگی رابردووی 2023 نزیكە لە 58%، بەڵام گروپی لێكۆڵینەوەی هەڵاوسان لە توركیا (ENAG)، ئاماری دەزگای ناوبراو بەدرۆ دەخاتەوە و دەڵێت هەڵاوسان بۆ 128% بەرزبووەتەوە.
رەوشی ئابووری لە توركیا زۆر خراپە، نرخی خۆراك و پێداویستییەكانی تر ئاگر دەكاتەوە، حكوومەتیش بڕیاریداوە لە سەرەتای 2024، مووچەی فەرمانبەران 15% بەرز بكاتەوە، بەڵام ئەمە فریای هاووڵاتی ناكەوێت، چونكە بە ملیۆنان هاووڵاتی فەرمانبەر نین و بە مووچەیەكی كەم كار دەكەن، كە بەشی كرێی خانوویان ناكات.
بەگوێرەی زانیارییەكانی (ENAG)، لەمساڵدا هیچ شتێك لە توركیا نرخەكەی هەرزان نەبووە، بەپێچەوانەوە هەموو پێداویستییەكان، بەتایبەت نرخی خۆراك لە بەرزبوونەوەدا بووە، بۆیە هەڵاوسانیش بەرز بووەتەوە، بەتایبەت لە سێكتەری تەندروستیی، نرخی دەرمان و پزیشك زۆر زۆر گران بووە، كە نەخۆش ناتوانێت بەو مووچەیەی وەریدەگرێت دەرمان بكڕێت.
محەممەد شیمشەك، وەزیری دارایی و ئابووریی توركیا، دەڵێت تەنیا سەبر بگرن ئێمە هەڵاوسان كەم دەكەینەوە.
شیمشەك، كە بە فریادەرسی تێپەڕینی ئەو قەیرانە ئابوورییەی توركیا ناوی دەهێنرێت، دەڵێت“ دەزانن كە خەباتمان بۆ كەمكردنەوەی هەڵاوسانی ئابووری بەردەوامە، بەڵام ئەمە سەبر و كاتی دەوێت. ئێمە بۆ ئەوەی هەڵاوسان كەم بكەینەوە، هەرچی لەدەستمان بێت دەیكەین، بەڵام لە ئەنجامدا دەبێت سەبر بگرین، چونكە ئێمە داكۆكی دەكەین لەوەی هەر دەبێت هەڵاوسان كەم بكەینەوە.“
ئۆغووز دەمیر، ئابووریناس لە توركیا، لە هەژماری خۆی لە تویتەر وەڵامی شیمشەكی داوەتەوە دەنووسێت، ئێمە لە سەبرگرتن زیاتر هیچ رێگەیەكی ترمان نییە، بۆیە هەر چاوەڕێ دەكەین، خۆی ئەوەی دەبێت سەبر بگرێت، ئەو هەنگاوەیە كە ئێوە ناوتانە.
دەمیر دەنووسێت: ”ئەگەر لە 2005ـەوە سەیری هەڵاوسان بكەین، دەزانیت كە لە 2023 دووچاری چی كارەساتێكی ئابووری بووینە.“
بەڵام پڕۆفیسۆری ئابووری بوراك ئارزۆڤا، دەڵێت بۆ ئەوەی بتوانیت رووبەڕووی هەڵاوسانی ئابووری ببیتەوە، دەبێت رووبەڕووی راستییەكان ببیتەوە، ئەوكات دەتوانیت هەنگاو بۆ چارەسەر بنرێت.
بەگوێرەی زانیارییەكانی میدیاكانی توركیا، رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەركۆماری توركیا، بە شیمشەكی گوتووە، تا كۆتایی ئەمساڵ، هەرچیم گوت بە گوێی من بكە و لە قسەكانم دەرمەچوو، دوای ئەو بەروارە، ئیدی ئازادیت و هەرچی بڕیارێك دەدەیت قبوڵمە.
ئەگەر ئەردۆغان ئەو قسەیەی كردبێت، ئەمە دەریدەخات كە دەستوەردان لە كاروباری بانكی ناوەندی توركیا دەكات، كە سەر بە وەزارەتی دارایی و ئابوورییە، بۆیە ئابووریناسانی توركیا پێیان وایە، یەكەم هەنگاو بۆ رێگەگرتن لە بەرزبوونەوەی هەڵاوسانی ئابووری، دەبێت بانكی ناوەندی توركیا سەربەخۆ بێت و بڕیار لە هیچ لایەنێك وەرنەگرێت، بەڵام ئاشكرایە دەستوەردانی تێدا دەكرێت، چونكە لە ماوەی یەك ساڵدا سێ بەڕێوەبەری بانكی ناوەندی لە توركیا گۆڕدراوە.
ئەوەی مایەی نیگەرانیی هاووڵاتیانە، هاتنی وەرزی زستانە، چونكە لە وەرزی زستاندا هاووڵاتی گازی سروشتیی بۆ خۆ گەرمكردنەوە بەكاردەهێنێت، نرخی گازی سروشتیش زۆر گران بووە و حكوومەتیش ئەو توانایەی نییە لە بری هاووڵاتی بەشێك لە پارەی گازی سروشتی بدات، بۆیە رەنگە سەرمای ئەمساڵ لە توركیا كارەساتی لێ بكەوێتەوە.