فازڵ میرانی*
هەموو چارەنووسەكانی ئێمە لە كاركردن لەپێناو كوردستان و عێراقدا سەخت و دژواربوون، هەڵبەت نكوڵی لە هەوڵەكانی ئەوانی دیكەیش ناكەین، بەڵام چارەنووسی ئێمە لە سەركردایەتی و بەڕێوەبردنی وڵاتدا لە تێكڕای قۆناغە جیاوازە سیاسییەكاندا، دیاریکردن و هەڵاوێرکردنی هەڵە بووە لە ڕاستی، كە ئەمەیش لەنێوخۆ و دەرەوەدا، ڕەنگدانەوەی بەسەر ژیانی خەڵك و ناسنامەی عێراقەوە هەبووە.
ئێمە ڕەنج و هەوڵی زۆرمان بۆ ڕاستكردنەوەی ڕێڕەوی سیاسی عێراق داوە، بەتایبەتی لە قۆناغی كۆماریدا، لە سەرۆكایەتیی سەردەمی پێشوو، بەهۆی هەڵسوكەوت و پیادەكردنی بیرۆكەی زیانبەخش بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، عیراق گەمارۆدرا. نیزامێك دروست بوو، ئەمن و عەسەكەر و دەستەڵاتی بۆ كۆنترۆڵكردنی ئازادییەكانی تاك بەكارهێنا.
ئەم چارەنووسەی ڕووبەڕووی بووینەوە، ئێمەی نەلەخشاندن و نەشێواند، لێ وزەی بەفیڕۆداین، نەك بەهۆی هەوڵ و تەقەلای چاكسازییەوە، بەڵكوو بەهۆی گەشەكردنی ژینگەیەكی خراپی بەرهەمهاتوو، كە لە سەردەمی پێشوودا وەریگرتبوو، لە دوای ٢٠٠٣هەمان ئەنجامی لە كاریگەریی هێز و پاشكۆیی و كۆنترۆڵكردنی باڵەكانی دەوڵەت، دایەوە.
پاش گۆڕانكاری، ئەوانی دواتریش، كە هاتن لە جومگە زەبەلاحەكانی دەستەڵات لە ڕێگەی ئیستیغلالكردنی هێزە میللییەكانەوە، هەمان تاسوحەمام و ئایدۆلۆژیای سەردەمی پێشوویان دووبارەكردەوە. بۆ دەستبەسەرداگرتنی پێگە ڕەسمیەكانی دەوڵەت، چەندان پێگەیان بۆ خۆیان دروست كرد، یان بۆ ئەوەی لە هەر هەلێكدا بۆیان ڕەخسا، بتوانن فشار بخەنە سەر ناوەندی بڕیاردان. دید و هەڵوێستی ئەو هێزە سیاسیانە بۆ ئێمە ئاشكرایە، دەیانەوێ هەمان نوسخەی پێشووی مێژوو، بەسەروبسمی جارانی پڕ لە هەڵەوە، هاوردە بكەنەوە، تاكوو لەبارەی كوردستانەوە تاكڕەوانە بڕیار بدەن.
چارەنووسی ئێمە ئەوەبوو هەر لەو ڕۆژەوەی ئاراستە سەربازییەكان حوكمی عێراقیان دەست پێ كرد، ڕووبەڕوویان بینەوە، ، دواتر چارەنووسمان ئەوەبوو ڕووبەڕووی دەهۆڵژەنانی تەنها یەك حزب و یەك سەرۆك بینەوە. پاشان قەدەری ئێمە ئەوەبوو بۆ هەموو ئەوانەی دەیانەوێ لاسایی ئەو فكرە بكەنەوە ڕوونبكەینەوە، كە بەم كارە زیان لە گەلەكەمان دەدەین، ئەمە هیچ پاساوهێنانەوەیەك قبووڵ ناكات و ناكرێ لە ڕێگەی دروستكردنی قەیران و گرفتەوە، دۆخی گشتی و تایبەتی بقۆزنەوە، كە ئێمە بەشێك نەبووین تێیدا.
ئەگەر دەستەڵاتی پێشوو بەم چەشنە ڕەفتاری كرد، كە دەستێكی باڵایان هەبوو لە تەفروتوناكردنی ئێمە بە ئەنفال و كیمیاباران، كۆتاییان پێ هات و هەموو دەزانن سەرەنجامیان لە دادگاكان چی بوو، بەڵام نەخۆشی سیاسی ئەوسا هەر ماوەتەوە و كۆتاییش نایەت، فەرموون ئەوەتا هێزگەلێك لە سایەی چەك و بێدەنگبوون لێیان، دەیانەوێ نیزام و حوكمی دەستوور لە ڕەگوڕیشاڵەوە هەڵكێشن، بەڵام بەشێوەیەكی پێشكەوتوو.
بەڵێ، چارەنووسی ئێمە ئەوەیە لە بەرگریكردن لە دەستكەوتەكانی گەلەكەمان بەردەوام بین، دەست بە ئاڵۆزترین دۆسیەوە بگرین، زیرەكانە لەو كەسایەتییە وردبینەوە، كە دەگاتە ناوەندی بڕیار، ئاخۆ ئەو كەسە خۆی، یان بە دەستلەپشتدانی ئەوانی دیكە، بەخێرایی دۆخەكە دەخاتەوە سەر ڕەوتی پێشوو، كە بەردەوام هۆكاری ئازار و ئەشكەنجەی عێراقییەكان بووە. فیدراڵیەت و نافیدراڵیەتی عێراق لە مەترسی دایە، ئەگەر سنووری قەدەغەكراوەكانیش بەزێندرا و یاسا تێكشكێندرا، ئەمە چارەنووسێكی دیكەیە و لێی ڕاناكەین، ئەو دەستكەوتانەی قوربانیمان لەپێناو داون، دەستیان پێوە دەگرین و ناهێڵین جارێكی دیكە زیانیان بەركەوێتەوە.