لە فارسییەوە: خالید فاتیحی
عەلی ئەشرەفی دەرویشیان لە ساڵی 2006 خەڵاتی «هلمن همت» ی ڕێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤی وەرگرت. ئەو خەڵاتە بۆ ئەو نووسەرانە تەرخاندەكرێت، كە لە ڕژێمە جۆراوجۆرەكاندا، بەرهەمەكانیان سانسۆر دەكرێن و سەركوت دەكرێن. هەروەها لە ساڵی 2000 خەڵاتی باشترین كورتەچیرۆكنووسی لە «نرۆ» بۆ چیرۆكی «بژێوی بۆ پەڕكاوس» وەرگرت.
دەرویشیان لە ساڵی 1941 لە كرماشان لەدایكبووە. دوای تەواوكردنی خوێندنی ناوەندی وەكو مامۆستا لە گوندەكانی كوردستان، دەستبەكار بووە. بۆدرێژەدان بە خوێندن چوو بۆ تاران. بەكالۆریۆسی لە دەروونناسی زانكۆی تاران وەرگرت و ڕاوێژكاری پەروەردەیی و ڕاهێنانی لە پەیمانگای مامۆستایانی تاران وەرگرت.
بە بیانووی بەشداریكردن لە دژی ڕژێمی پەهلەوی، لەسەركار دەركراو لە ساڵی 1971 تا 1978 زیندانی كرا. یەكەمین بەرهەمی «سەمەد نامرێ» لە ساڵی 1970 لە گۆڤاری «جیهانی نوێ« و پاشان لەدووتوێی كتێبێكدا چاپیكرد. نووسینەكانی پێكدێن لە ڕۆمان، كورتەچیرۆك، ئەدەبیاتی فۆلكلۆری، بیرەوەری و كۆمەڵە وتار. بەشێوەیەكی گشتی 30 كتێبی چاپكراوی هەیە. یەكێك لەوكتێبانه بەناوی «فەرهەنگی ئەفسانەی گەلانی ئێران»ە، كە لە 19 بەرگ پێكهاتووە. یەكێكی تریشیان «چیرۆكە خۆشەویستەكانم» لە 10 بەرگ پێكدێ و 28 ناونیشانی تریش، كە هەریەكەیان یەك بەرگین. لەگەڵ كۆمەڵە كورتەچیرۆكێك لە نووسەرانی كورد، كە لە 27 كورتەچیرۆك پێكدێن.
چیرۆكەكانی بۆ زمانەكانی ئینگلیزی، ئەڵمانی، فەرەنسی، توركی، عەرەبی، كوردی، ئەرمەنی، نەرویژی و فیلاندی، وەرگێڕدراون.
كتێبەكانی عەلی ئەشرەفی دەرویشیان، لە هەر دوو ڕژێمەكانی پێشوو و، ئێستادا، كەوتوونەتە بەر سانسۆر. ئەو حاڵی حازر چەند كتێبێكی لەژێر سانسۆردان. دەرویشیان یەكێك لە كۆمەڵە چیرۆكەكانی، لە ئێران مۆڵەتی بڵاوكردنەوەیان نەداوەتێ، بەناوی «چیرۆكە تازە گەرمەكان» كە لە ئەڵمانیا چاپكراوە.
دەرویشیان دەڵێت: «لە 28 ساڵی ڕابردوودا، دۆخی بڵاوكردنەوە لە ئێراندا لەگەڵ قەیرانێكی گەورە، ڕووبەڕوو بووە و ئەو قەیرانەش لەو دوو ساڵەی دواییدا گەیشتۆتە ئەوپەڕی خۆی.»
بەوشێوەیە دەبینین، كە حاڵی سانسۆر لە كاتی ئێستادا چۆنە، عەلی ئەشرەفی دەرویشیان چۆن وه‌ڵام دەداتەوە: «ئێستا چوار هەزار كتێب لە وەزارەتی ڕۆشنبیری، چاوەڕوانی مۆڵەتی بڵاوكردنەوەن. هەندێك لەو كتێبانە، چەندین ساڵە مۆڵەتی چاپیان وەرنەگرتووە، بۆنمونە «چیرۆكە تازە گەرمەكان» كە لە 16 چیرۆك پێكهاتووە. دوو ساڵ لەمەوبەر بۆ پێدانی مۆڵەتی چاپكردن، نێردرایە وەزارەتی ڕۆشنبیری. كەچی دوای ماوەیەك گوتیان ئەو كتێبە لەكاتێكدا مۆڵەتی بڵاوكردنەوەی دەدەینێ، كە هەشت چیرۆكی لێ لاببردرێ.»
عەلی ئەشرەفی دەرویشیان، ناڕەزایی خۆی بەرانبەر بەو پێش شەرتەی وەزارەتی ڕۆشنبیری دەربڕی و بە میدیاكانی ڕاگەیاندو گوتی، ئامادەنییە، تەنانەت دێڕێكیش لە كتێبەكەی لاببرێ. تا ئێستاش لە وەزارەتی ڕۆشنبیرییە.
سەرەڕای بڵاونەكردنەوەی بەرهەمی نووسەران، سانسۆر كاریگەری دیكەش جێدەهێڵێ. دەرویشیان دەڵێت: «تەواوی شاعیران و نووسەران لەكەڵ كێشەی سانسۆر ڕووبەڕوون و ئەمنیەتی پیشەییان نییە.»
ئەوشێوازە توندگرتنە، باری ئابووری نووسەر، بڵاوكەرەوە، خاوەن چاپخانە و تەواوی ئەو كەسانەی كە بەشێوەیەك لە شێوەكان، سەروكاریان لەگەڵ نووسیندا هەیە، كێشەیان بۆ دروستبووە. بەڵام تەواوی نووسەران و ئەو گەنجانەی ڕوو لە ئەدەبیاتی چیرۆكنووسین دەكەن، بەسەرسەختییەوە دژایه‌تی لەگەڵ سانسۆر دەكەن.
عەلی ئەشرەفی دەرویشیان ئەندامی كانوونی نووسەرانی ئێرانیشە. ئەو كانوونە ڕێكخراوێكی سەربەخۆیە، كە ئەندامێكی زۆری لە دەوری خۆی كۆكردۆتەوە، 250كەس لەوانە هەڵسوڕاوترینیانن.
كانوونی نووسەران لە هەردوو ڕژێمدا، دووچاری بەربەستێكی زۆربۆتەوە. بەشێكی زۆری ئەندامانیان لە سێدارە دراون و هەندێكش لەوانە، محەمەدی موختاری و جەعفەری پویەندە، بەشێك بوون لە قوربانیانی كوشتارە زنجیرەییەكان. ئەو كێشانەی كانوون لە گەڵیاندا ڕاهاتووە، عەلی ئەشرەفی دەرویشیان چۆن لێی دەدوێت: «كانوون لەگەڵ تەواوی كێشەكان، لەوانە نەبوونی مۆڵەت بۆ ڤیستیڤاڵی ساڵانە، كە چوار ساڵە دوادەخرێت. هەروا كۆڕو كۆبوونەوەكانی خۆی لە ماڵی ئەندامەكانیدا، ڕێكدەخات و بەنسبەت هەموو كێشەو گرفتەكانی كۆمەڵگای ئێمە بەتایبەت سانسۆر و نەبوونی ئازادی ئەندێشەو بیروڕا، بەدەركردنی بەیاننامە ناڕەزایی خۆی دەردەبڕێت. دوا بەیاننامەی كانوون بۆ پشتیوانیكردن لە گردبوونەوەی مامۆستایان، مانگرتنی كرێكاران و گردبوونەوەی ئافرەتان بووە، كە بەشێك لە ئەندامانی كانوونی نووسەران لەو كۆڕو كۆبوونەوانەدا، بەشداربوون.»
دەربارەی كاری تازەی دەڵێت: «لە ئێستادا لەبەرگی بیستەمی فەرهەنگی ئەفسانەی گەلانی ئێران كاردەكەم و بەرگی شەشەمی چیرۆكە خۆشەویستەكانم، لەژێرچاپدان و هەروەها كۆمەڵەچیرۆكێكی كورتم لەبەردەستدان، كە لە ئایندەیەكی نزیكدا ناوەكەی ڕادەگەیەنم.»
ڕێنوێنی عەلی ئەشرەفی دەرویشیان بۆ ئەو گەنجانەی كە حەزیان لە ئەدەبیاتی چیرۆكە چییە؟:
«داوای من لەو لاوانەی كە ئارەزوویان لە ئەدەبیاتی چیرۆكنووسییە ئەوەیە، كە بۆ هاتنە ناو ئەو مەیدانە، حەتمەن دەبێ فەلسەفە بخوێننەوە. لەبەرئەوەی یەكێك لە بنەما سەرەكییەكانی ئەدەبیاتی ئەمڕۆی جیهان، فەلسەفەیە.»
سەرچاوە:
مجلە (شهرزاد نیوز) شمارە (25) سال 1386