رێكخراوا ئافرەتان و ڕولێ وێ دناڤ كومە‌لگە‌ھی دا
ئە‌دیبه عزالدین
ئەگەر ئێکەتیا ئافرەتان یانژی ڕێکخراوا ئافرەتان پێناسە بکەین : ب ڕامانا (یەکەیەکە، ژ کومەکا ئافرەتان پێکهاتیە کو ب شێوەیەکێ ڕێکخستی کار دکەن ل جهەکێ دیار کری بو گەهشتن ب ئارمانجەکا هەڤبەش کو دبیت ئەڤ یەکە ژ کەسەکی یان چەند کەسان ژی پێک هاتبیت کو کوم دبن بو گەهشتن ب ئارمانجەکا دیار کری).
هەلبەت کو ژ ناڤێ وێ ب خو ژی دیارە کۆ وشەیا ئێکەتی ژ ئێگرتنێ هاتیە و ئافرەت ژی ژ ئافراندن ئانکو (خلقاندن) هاتیە هەرچەندە لدور وشەیا (ئافرەت ) گەلەک بیرو بوچونێن دی هەنە بەلێ لدیف ئەوا کۆ ئەز زانم هەر ئەڤ وشە ب ڕامانا خلقاندن تێت. ب گشتی ژی
ئەگەر ئەم سحکەینێ ب (ژنێن ئێگرتێی ) تێت.
دا ڤەگەرێن مێژوویا ڤێ ئێگرتنێ ل سالێن ٤۰ و ٥۰ یان کو بو ئێکەم جار ئەڤ ڕێکخراوە ب سەروکاتیا خێزانا پێشەوا قازی محمد (مینا خان ) هاتیە دامەزراندن و د هەمان سالدا ژ کومارا مهاباد هاتە ڕاگەهاندن کۆ ئەڤ کومارە ئێکەمین کومارا کوردی بویە د دیروکا كوردی دا کۆ گەلەک نەڤەکێشا و ژلایێ دەسەڵاتا ئێرانێ ڤە هاتە
دژایەتی كرن و كومارا مهابادێ لێك هەلوەشاند.
ل دامەزراندنا کومارا کوردی و ڤێ ڕێکخراوێ ل وێ سالێ هەروەسا ژ دەستکەفتێن ڤێ کومارێ، خالا هەری گرنگ کۆ گرێدایی ب ڤێ ڕێکخراوێ ڤە بوو، دبێژیت ( دەلیڤە بۆ ئافرەتا کورد هاتە دان بەشداری هەبیت ل ناڤەڕوکا ژیانا ڕەوشنبیری و سیاسی کو خێزانا پێشەوا قازی محمد (مینا خان ) ئێکەم ئافرەتا کورد بو ل ڤێ رێبازو خەباتێدا. ژبیر نەکەین ئەڤە ل سەردەمێ ساڵین چلاندا بوو.
پشتی ڤێ چەندێ ل ۱۹٥۲/۱۲/۱۱ ئێکەتیا ئافرەتێن کوردستانێ سەر ب پارتا دیموکراتا کوردستانێ ڤە ب بریارا بارزانیێ نەمر هاتە دامەزراندن هەلبەت ل دەستپێكێ ب ڤەشارتی و پاشانیش پشتی سالەکێ (زەکیە ئیسماعیل حەقی ) دبیتە سەروکا ڤێ ڕێکخراوێ و بەردەوامی ب چالاکییێن خووە یێ ڕێکخستنێ ددەت زێدە باری چالاکییێن سیاسی و ڕەوشنبیری و ڕاگەهاندن و ….. هتد . و گەلەک ئافرەتێن دی یێن سەرکردە مینا حەبسە خان و لیلا قاسم و کوردستان سالح و سەمیا خان و زەهرا حاجی و شرین عبدالرحمان و………هتد
گەلەکێن دیتر ب تایبەتی کوجهێ ئاماژە پێكرنێیە ئەڤ ئافرەتێن شوڕشگێر هندەک ژوان یێن دەڤەرا زاخو بون و گەلەک دەڤەرێن دی ژی. و هەتا نهو کو سەردەمەکێ پێشکەفتیە و ل چەرخێ بیست و ئیکێ دا دژین و ل سالا ۲۰۲۲ داین و بەرەڤ ۲۰۲٣ ڤە دچین بەردەوامین لسەر دەستێ ژمارەک ژ ئافرەتێن بهێز و چالاکێن ڤی سەردەمی مینا( شرین ئامێدی) و( د. کوردستان موکریانی) و( د. ڤیان سلیمان)،ئەوژی لسەر دوروشمێ ( هەڤ دەلیڤەیی، هەڤ بەشی، و هەڤسەنگی) کویا بەردەوامە.
هەژی گوتنیە کۆ ڕولێ ڤان ڕێکخراون ڕولەکێ بەرچاڤە د پێش ئێخستنا ئافرەتێ دا د بوارێ ئابووری و کومەلایەتی وجڤاكی و ب تایبەت ژی سیاسی . ژ هەمیا گرنگتر بەلاڤ کرنا هوشیارییا خێزانی د بارێ پەروەردە کرن و ژ بو پێکئینانا خێزانەکا ساخلەم لسەر بنەمایێ ئێکدو قەبول کرن.
پێشتەڤانیکرن ل مێکانیزمێن جیبەجیکرنا یاسایان و کار کرن بو دەرێخستنا یاسایێن پێدڤی و هەموار کرنا ئەوان مادەیێن یاسایی لگەل بنەمایێن یەکسانی و داد پەروەری وهتد …….. تا ئەڤرو كو ئەم د بینین پێخەمەت بزاڤ و کارو چالاکییین ڤان ڕێکخراوان ئافرەت بویە خودان دەستهەلات.
گەلەک جاران دبیت کو ئەڤ ڕێکخراوە بەرو ڤاژی بهێنە شروڤە کرن یان ژی ب ڕەنگەکێ دی بەرێخوبدەینێ، ژ بەر وان هزرێن کو ب داب و نەریتان یان عەشیرەتگەریێڤە گرێدایە و هێشتا نەهاتینە گوهرین.
ل ڤێرێ ئەگەر ئەم بەراوردەکێ بکەین ل سالێن چلان و پێنجەهاندا دبینین كو ل ڤی سەردەمی ئەڤان ڕێکخراوان گەلەک پێشکەفتن بخوڤە دیتینە و گەلەک یێ چالاک بوینە شیاینە تا ڕادەیەکێ باش زال ببن لسەر کومەلگەها عەشیرەتگەریێ و كارینە ئافرەتێ بو جڤاكێ بدەن ناس کرن و مافێ وێ بدنە دیار کرن کۆ ئێدی و ئافرەت نە کالایە و نە بتنێ جەستەیە و نابیت بێتە تەپە سەر کرن و کوشتنا وێ ب حەق و نەحق نابیتە ئەگەرێ پاک کرنا شەرە فێ، ئانکۆ شەرف ل کوشتنا وێ دا نینە!! ئافرەت هێز و شیانە و ئافرەت یا پیروزە و ب جوانی هاتیە ئافڕاندن و جڤاك و کومەلگا ب وێ تێتە ئاڤا کرن