ڕۆژێك بۆ ھە‌ڵمە‌تی دژی توندوتیژی و،ھە‌موو ڕۆژێك دژی توندوتیژی
لیا سەیفەدین
یەکەم جار لە ساڵی ۱٩٨۱ لەلایەن فیمینستەکانی ئەمەریکاوە رۆژی ۲٥ی نۆڤەمبەردەستنیشان کرا وەکو رۆژی بەرەنگاربوونەوەو نەهێشتنی توندوتیژی دژی ئافرەتان.
دیاریکردنی ڕۆژێك وەك ڕەمزی بەرەنگاربوونەوە و نەهێشتنی توندوتیژی، دوای گردبوونەوە و ناڕەزایەتیی بەردەوام بوو دەربارەی (نایەکسانی، جیاکاری، توندوتیژی ناو خێزان، توندوتیژی جەستەیی، سێکسی، دەرونی، دەستدرێژی سێکسی، بازرگانیکردن بە ئافرەتان، خەتەنەکردنی مێینە و هتد) بۆیە دوای هەوڵ و ماندوبوونی زۆر، ئەوە بوو بە بڕیاری نەتەوە یەکگروەکان لە ساڵی ۱٩٩۱ رۆژی (۲٥)ی نۆڤەمبەر (کانونی یەکەم) وەکو رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لە مافی ئافرەتان دەستنیشان کرا؛ لەمەوبەدوا ساڵانە لەلایەن حکوومەتەکان و ڕێکخراوەکانی بەرگریکار لە مافەکانی ئافرەت و چالاکوانانی ئەو بوارە هەڵمەتێکی ۱٦ رۆژە بەرێوەدەچێت کە تێیدا چالاکی هۆشیارکردنەوەی هەردوو ڕەگەز لەسەر شێواز و جۆرەکانی توندوتیژی و ئامارەکان و ڕێکارەکانی بەرەنگاربوونەوەی ئەو دیاردەیە بەفراوانی بەرچاو دەخرێت. لە هەرێمی کوردستانیشدا ساڵانێکە لەلایەن حکوومەتی هەرێم و رێکخراوەکانی بواری ئافرەتان و چالاکوانانەوە ئەو هەڵمەتە بەڕێوە دەچێت و تێیدا چەندین چالاکی و کۆڕو سمینارو بەرنامەو دیبەیت بەڕێوە دەچێت.
ئاشکرایە کە توندوتیژی دژ بە ئافرەتان دیاردەیەکی جیهانییە، بەڵام شێوازەکەی لە کۆمەڵگایەکەوە بۆ کۆمەڵگایەکی تر و لە کولتوورێکەوە بۆ کولتوورێکی تر دەگۆڕێت، لە هەرێمی کوردستاندا بەهۆی زاڵبونی کولتووری پیاوسالارییەوە کە ڕیشەیەکی قووڵی هەیە لە هەناوی کۆمەڵگاکەدا توندوتیژی و نایەکسانی لەپێدانی ماف و سووکایەتیپێکردن و بەکەم سەیرکردنی رۆڵ و تواناکانیان و دەرفەت پێ نەدانیان وەک پێویست پەیڕەو کراوە، ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی کە ئافرەتان لە پێشکەوتن و پێگەیشتن و هاتنە مەیدانی کار و رۆڵ بینین وەک تاکێکی کاریگەر کەمتر دەر بکەون و جێدەستیان دیار بێت، ئەگەرچی ئێستا بارودۆخەکە گۆڕانکاری پۆزەتیڤی بەسەردا هاتوە و کرانەوەیەک ڕویداوە کە جێی دڵخۆشییە ئەگەرچی جێی ڕەزامەندییەکی تەواویش نەبێت.
بۆ ئەوەی دیاردەی توندوتیژیی جەستەیی و مەعنەوی و نایەکسانی دژی ئافرەتان بنبڕ بکرێت، پێویستی بە هۆشیاریی گشتی و بەرزكردنەوەی ئاستی پەروەردەیی تاكەكان هەیە چی لەناو خێزانەوە، چی لە باخچەی ساوایان و قوتابخانەو ناوەندەکانی خوێندن، چی لە مزگەوتەکانیشەوە، پێویستە گیانی لێبوردەیی و یەکسانیخوازی و دادپەروەری جێندەری لەنێو کۆمەڵگە و خێزانەکاندا برەوی پێبدرێت و بکرێتە بنەمای پەروەردەو تێڕوانینی تاکەکان، پێویستە هەڵمەتی ۱٦ رۆژەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان بکرێتە دەرفەت بۆ ئەوەی ساڵانە لەو ۱٦ رۆژەدا هەم ئاماری توندوتیژی و قوربانیەکان بەفراوانی بڵاو بکرێتەوەو بەرچاو بخرێت، هەم چالاکی جۆراوجۆری مەیدانی ئەنجام بدرێت، چونکە ئەم کارو چالاکیانە کاریگەری خۆی دەبێت لەسەر هۆشیاربونەوەی قۆناغ بە قۆناغی تاکەکانی کۆمەڵگا؛ پێویستیشە ئەم هەڵمەت و چالاکیانە زیاتر ببرێتە دەرەوەی سەنتەری شارە گەورەکان و گرنگی زیاتر بە شارۆچکە و گوندەکان و شوێنی دوورەدەست بدرێت و هەڵمەتی هۆشیاری ببرێتە ئەو شوێنانە چونکە بەپێی ئەوەی کە ئاستی داخراوی کۆمەلایەتی و نزمی هۆشیاری کۆمەڵایەتی لەو شوێنانە و زاڵی زیاتری کولتور و ئەقڵیەتی پیاو سالاری و هۆز و بنەماڵە سالاری لەو شوێنانە وایکردوە کە زیاتر ئافرەتان بێماف کراون و توندوتیژی جەستەیی و مەعنەویی زیاتریان بەرانبەر دەکرێت و کەمتریش ئاماری ئەو توندوتیژیە بەردەست دەخرێت و تۆمار دەکرێت.
پێویستە لەمەوبەدوا دروشمەکانی ئەم هەڵمەتەش دەستکاری بکەین و هەندێکیان بگۆڕین و زیاتریش هەوڵ بدەین دروشمەکان واقعی بن و کاری مەیدانیش بکرێت زیاتر لەوەی کە هەر قسەکردن بێت، وابکرێت هەموو تاکێک خۆی بە بەرپرسیار بزانێت لە وەرگرتن و بەخشینی هۆشیاری دەربارەی توندوتیژی و بنبڕکردنی.
- خاڵێکی گرنگی تر ئەوەیە کە پێویستە دەزگا میدیاییەکان و دیجتاڵ میدیاکان رۆڵی پۆزەتیڤ ببینن لەم بوارەدا نەک وەک ئیستا کە زۆرێک لەو میدیایانە بەراستی رۆڵێکی خراپ و نابەرپرسیارانە دەبینن و لەجیاتی ببنە فاکتەری کەمکردنەوەو بن بڕکردنی
توندوتیژی بوونەتە فاکتەری زیاترکردنی توندوتیژی دژی ئافرەتان. - یەکێکی دیکە لە ڕێگا گرنگەکانی کەمکردنەوە و بنبڕکردنی توندوتیژی دەستکاریکردنی پرۆگرامەکانی خوێندن و وتاری وتاربێژی مزگەوتەکان و پیاوانی ئایینیە کە رۆڵی سەرەکیان هەیە لەو بوارەدا، جگە لەوەش پیوستە لە دادگاکاندا سزای توند و قورس دیاری بکرێت بۆ ئەوانەی توندوتیژی دژی ئافرەتان دەکەن یان ئافرەتان بەبیانوی شەرەفەوە دەکوژن، دادگاکان لەوبارەیەوە چاوپۆشی و کەمتەرخەمی و خاترانە نەکەن.
ئەمانە ئەو ڕێگایانەن کە پێویستە بگیرێنەبەر بۆ ئەوەی کۆمەڵگا لە توندوتیژی دژی ئافرەتان کە نێوەی گرنگی کۆمەڵگان پاک بکرێتەوە و ئاسایشی کۆمەڵایەتی بەرپا بکرێت.