كارزان گلی – هه‌ولێر
گرتووخانەی ئامەد، وەكو ترسناكترین گرتووخانە ناوەزەند دەكرێت لە مێژووی توركیادا، بەتایبەت لە ساڵانی هەشتایەكان و دوای كودەتاكەی كەنعان ئێڤرەن. كورد مێژوویەكی زۆر خراپی لەگەڵ ئەو گرتووخانەیەدا هەیە، چونكە بە سەدان گەنجی كورد لەوێدا شەهید كراون و لەژێر ئەشكەنجەدا گیانیان سپاردووە. رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەركۆماری توركیا، بەڵێنی داوە ئەو گرتووخانەیە بكات بە مۆزەخانە، تا نەوەكانی داهاتوو بزانن لەو شوێنەدا چۆن كورد كوژراوە و چۆن ئازاری رۆحی و گیانی دراون.
گرتووخانەی ئامەد وەكو باڵەخانە، مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ پێنجهەزار ساڵ لەمەوبەر، دەكەوێتە ناوچەی سووری ئامەد، ئەو ناوچەیەش هەر كوچە و كۆڵان و شوێنێكی مێژووییە و لەلایەن بونسكۆیشەوە وەكو ناوچەیەكی مێژوویی ناوی تۆمار كراوە.
وەكو ئەوەی میدیاكانی توركیا باسی دەكەن و نایشارنەوە، گرتووخانەی ئامەد، وەكو شوێنی دەزگای هەواڵگری بووە، لەوێدا دەیان گەنجی كورد ئەشكەنجە دراوە و شەهید بووە، شوێنێك بووە كە جەندەرمەی توركیا، بەبەهانەی ئەوەی رووبەڕووی تیرۆر دەبێتەوە، بەبێ بڕیاری دادگا، سەدان گەنجی كوردی تێدا لەناو بردووە.
نەزاهەت بایباشی، یەكێكە لەو ئافرەتە كوردانەی لە گرتووخانەی ئامەد رزگاری بووە، بەڵام كاتێك قسە دەكات، سیمای ئەوەمان پێ دەڵێت لەو گرتووخانەیە شەڕێكی دەروونی زۆریان لەگەڵدا كردووە و لەڕووی فیزیكیشەوە جەستەی تەواو نییە.
وەكو ئەوەی باسی دەكات، لەناو گرتووخانەكەدا، بەپێی پەتی تا بەیانی لەناو ئاودا زیندانییەكانیان هێشتووەتەوە بۆ ئەوەی نەخۆش ببن و بمرن.
نەزاهەت دەڵێت: ”بیرمە یەكێك لە جەندەرمەكان بەیەكێك لە گیراوەكانی گوت، تەمەنی تۆ پێنج هەفتەی نەماوە، تەنیا پێنج رۆژی ماوە، بەو شێوەیە شەڕی دەروونیان لەگەڵدا دەكردین. ئێمە بە تۆمەتی ئەوەی توركیا بەرەو دابەشبوون دەبەین دەستگیر كراین، ئەوانەشی بە سەیارەی (بەیاز تۆرۆس) دەهێنرانە ئێرە، هیچیان بە ساغی دەرنەچوون و هەموویان كوشتن“.
لە گرتووخانەی ئامەد، بەشێك لە زیندانیان بەساغی رزگاریان بوو، بەڵام تاوەكو ئێستا نەهاتوونەتە بەردەم كامیرا و قسە ناكەن تەنیا بەشێكی كەمی نەبێت، هۆكارەشی ئەوەیە، تووشی نەخۆشی دەروونە بوونە و لەڕووی فیزیكییەوە تەواو نین.
ئەدیب پۆڵاد، دوای كودەتای 1980، سێ ساڵ لە گرتووخانەی ئامەد زیندانی كراوە، ئەو نووسەرە و بە ساغی لەو جەهەنەمەی گرتوخانەی ئامەد رزگاری بووە، وەكوو ئەوەی خۆی باسی دەكات، نازانێت چۆن باسی ئەو ئەشكەنجەیە بكات كە لەگەڵ زیندانیاندا دەیانكرد.
پۆڵات، باس لەوە دەكات كە لە ژوورێكی تاکەكەسیدا بووە، جاری وا هەبووە تا بەیانی ئەشكەنجەیان داون، نەك تەنیا ئەو، بەڵكوو هەموو ئەو كەسانەی كە دەیانهێنان و بەتۆمەتی تیرۆر دەستگیر دەكران، ئەشكەنجەیەكی بێویژدانانە دەدران.
ئەگەرچی پلان دانراوە گرتووخانەی ئامەد ببێتە مۆزەخانە، بەڵام حكوومەت هیچ ریكلامێك و ماركێتێنگێكی بۆ ناكات تا گەشتیار رووی تێ بكات، چونكە نایەوێت ئەو مێژووە رەش و عەیبەیە پیشانی بێگانە بدرێت، ئەمەش ئەو كەسانەی نیگەران كردووە كە لەوێ رۆژانێك ئازاریان چەشتووە و حەز دەكەن دەنگیان لەرێگەی ئەو مۆزەخانەیەوە بەجیهان بگات.
وەكوو ئەوەی ئاشكرا بووە و باس دەكرێت، لە دەورووبەری ئەو گرتووخانەیە، ئیسكی مرۆڤیان دۆزیوەتەوە، بەڵام دەزگای هەواڵگری ئەوكاتی توركیا، رێگەی نەداوە پشكنینی بۆ بكرێت، بۆیە نازانرێت ئاخۆ ئەو ئێسكانە هی ئەو زیندانیانەی ئامەدن یان پێشووترن.
بەشێك لەو كەسایەتییە سیاسی و نووسەرانەی، لە ساڵانی نەوەدەكاندا دۆسیەیان لە دادگا دژی ئەو كەسانە كردەوە كە تۆمەتبارن بە كوشتنی سەدان كورد لە گرتوخانەی ئامەد، بەشێوەیەك لە شێوەكان كوژران و تیرۆر كران، یەكێك لەوانە موسا عەنتەر، نووسەری دیاری باكووری كوردستان و چەندانی تریش.
ئەگەرچی حكوومەتی ئێستای توركیا، دان بەوەدا دەنێت كە لە هەشتایەكاندا لە گرتووخانەی ئامەد زوڵمێكی زۆر لە كورد كراوە و پێشێلی مافیان كراوە، بەڵام تاوەكو ئێستا یەك كەس لەسەر ئەو زڵم و تاوانە گەورەیە سزا نەدراوە، تەنانەت كەنعان ئێڤرەن، كە كودەتای 1980ی کرد و تۆمەتبارە بە كوشتنی سەدان كورد و دروستكەری ئەو گرتووخانەیە، تا مردیش لە ماڵەكەی خۆیدا پارێزگاری لێ كرا، لەبەر پیری، لە ماڵەوە زیندانی كرابوو.
لە 1999، حكوومەتی توركیا بڕیاری دا گرتوخانەی ئامەد نۆژەن بكاتەوە، بەڵام ئەوان مەبەستێكی تریان هەبوو، ئەویش سڕینەوەی هەموو پاشماوەكانی دەزگای هەواڵگری بوو، بەشێوەیەك نۆژەن كرایەوە، كە هیچ دەزگایەك نەتوانێت لەوێ ئاسەواری ئەشكەنجە و زڵم و كوشتن بدۆزێتەوە، تەنانەت هەر كەسێكی كوشتبێتیان و لەوێ ناشتبێتیان بە پاساوی نۆژەنكردنەوە پاشماوەكەیان نەهێشت و لەناویان برد.