هونەری سایکێدلیک Psychedelic

نورەدین جاف
هونەری دەروونی، ژانرێکی هونەرە کە ئیلهام لە ئەزموونە فراوانکراوەکانی هۆشیارییەوە وەرگیراوە، زۆرجار پەیوەندی بە ئەزموونەکانی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکانەوە هەیە. ئەم هونەرە بە ڕەنگە گەشاوە و نەخشە ئاڵۆزەکانی و وێنە سەیر و سەرلێشێواوەکانی دەناسرێتەوە.
تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی هونەری سایکێدلیک:
– ڕەنگە گەشاوەکان؛ ڕەنگی دژبەیەک و قەڵەم بەکار بهێنە.
– نەخشەی ئاڵۆز؛ دووبارەکردنەوەی نەخش و شێوە، دروستکردنی کاریگەری بینراوی سەرنجڕاکێش.
– خەیاڵ؛ وێناکردنی دیمەنی خەیاڵی و سەیر و سەمەرە کە لە واقیع تێدەپەڕێت.
– کاریگەرییە سوریالیستیکەکان؛ تێکەڵکردنی توخمەکانی سوریالیزم لەگەڵ هێما ڕۆحییەکان یان کولتوورییەکان.
ئەم جۆرە هونەرە چەندین بوار دەگرێتەوە، لەوانە نیگارکێشان، دیزاین و مۆسیقا، زۆرجار لە پۆستەری کۆنسێرت و فێستیڤاڵەکاندا بەکار دەهێنرێت.
هونەری سایکێدلیک بە درێژایی مێژوو لە ژێر کاریگەری چەندین کولتوور و بزووتنەوەدا بووە، کە بەشدارییان لە دروستبوون و گەشەسەندنیدا کردووە. لێرەدا چەند کاریگەرییەکی گەورەی کولتووری دەخەینە ڕوو:
1. بزووتنەوەی دژە کولتووری لە شەستەکاندا:
لە شەستەکانی سەدەی ڕابردوودا بزووتنەوەیەکی دژە کولتووری لە ئەمریکا سەری هەڵدا، کە گەنجان بەها نەریتییەکانیان ڕەتکردەوە. ئەم بزووتنەوەیە بەشداری کرد لە بەرەوپێشبردنی هونەری سایکێدلیک وەک ئامرازێک بۆ دەربڕینی ئازادی و ئەزموونکردن.
2. فەلسەفەکانی ڕۆژهەڵات:
فەلسەفەکانی وەک ئایینی بودا و هیندۆسی لە ژێر کاریگەری هونەری سایکێدلیکدا بوون، کە تێیدا هێما ڕۆحییەکان و بینینی مێدیتەیشن بەکار دەهێنران.
3. مۆسیقا:
هونەری سایکێدلیک پەیوەست بوو بە مۆسیقا، بە تایبەت ڕۆکی سایکێدلیک کە کاریگەری دەنگی سەیر و سەمەرەی بەکارهێنا بۆ بەرزکردنەوەی ئەزموونی بینراو.
4. هونەری سوریالیستی:
هونەری سایکێدلیک لە ژێر کاریگەری هونەری سوریالیستیدا بوو، توخمەکانی خەون و فانتازیا لەگەڵ هێما ناتەقلیدییەکاندا تێکەڵ دەکرد.
5. جووڵە هونەریەکانی پێشوو:
لە ژێر کاریگەری بزووتنەوە هونەریەکانی وەک فۆتۆریالیزم و کوبیزمدا بووە، کە شێوە و ڕەنگەکان بە شێوەیەکی نوێ بەکارهێنراون.
6. زانست و تەکنەلۆجیا؛
پەرەسەندنی زانست بەتایبەتی لە بوارەکانی دەروونناسی و زانستی دەماردا، کاریگەری هەبووە لە چۆنیەتی تێگەیشتن لە ئەزموونەکانی مرۆڤ، ئەمەش یارمەتیدەر بووە بۆ ڕێنماییکردنی هونەری سایکێدلیک.
7. گەڕانی ڕۆحی:
بەکارهێنانی ماددە سایکدەلیکەکان لە چوارچێوەی ڕۆحی و کولتووریدا، وەک قارچکی سیحراوی و میت، کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر چۆنیەتی چەمکسازیی هونەرمەندان ئەزموونە داهێنەرەکانیان هەبووە.
هەموو ئەم هۆکارانە کارلێکیان کرد و هونەری سایکێدلیکیان پێک هێنا و وایان لێ کرد کە ببێتە دیاردەیەکی کولتووری دەوڵەمەند و ئاڵۆز.
هونەری سایکێدلیک چەندین هێمای ڕۆحی بەکار دەهێنێت کە ڕەنگدانەوەی کاریگەریی چەندین کولتوور و ئایینە. لێرەدا چەند نموونەیەکی تایبەت دەخەینە ڕوو:
١. ماندالا
ماندالاکان وەک هێمای ڕۆحی لە زۆرێک لە کولتوورەکاندا بەکار دەهێنرێن، بەتایبەتی لە ئایینی بودا و هیندۆسیدا؛ گوزارشت لە کامڵبوون و پەیوەندی نێوان گەردوون و ڕۆح دەکات.
٢. چاوی هۆرۆس:
هێمایەکی میسری کۆنە کە بۆ نیشانەی پاراستن و چاکبوونەوە بەکار دێت. لە زۆرێک لە کارە هونەرییە سایکێدلیکەکاندا دەردەکەوێت.
٣. شێوە ئەندازەییەکان:
شێوە ئەندازەییەکانی وەک ئەستێرە و شەشگۆشە وەک هێمای ڕۆحی بەکار دەهێنرێن، کە ڕەنگدانەوەی ڕێکخستن و هاوئاهەنگییە لە گەردووندا.
٤. ڕەنگە گەشاوەکان:
هەندێک ڕەنگ بۆ هێمای هەستی ڕۆحی بەکار دەهێنرێن، وەک ڕەنگی وەنەوشەیی کە بە هێمای ڕۆحانیەت و مێدیتەیشن دادەنرێت.
٥. هێمای ئایینەکان:
وەک خاچ و هیلال و ئەستێرەی داود لە چوارچێوەی جیاوازدا بەکار دەهێنرێن بۆ ڕەنگدانەوەی فرەچەشنی ئایینی و ڕۆحانیەت.
٦. گوڵ:
گوڵ بە تایبەت گوڵی ژیان وەک هێمای بەخێوکردن و گەشەکردنی ڕۆحی بەکار دێت.
٧. بوونەوەرە ئەفسانەییەکان:
وەک پەپوولە و باڵندە وەک هێمای گۆڕانکاری و ڕۆحانیەت بەکار دەهێنرێن، نوێنەرایەتی گەشت و گۆڕانی ڕۆحی دەکەن.
٨. هێمای خێڵەکی:
ئەو هێمایانەی کە لە کولتوورە خێڵەکییەکانەوە ئیلهامیان وەرگرتووە، وەک هێمای شەمەنی، بۆ ڕەنگدانەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ سروشت و ڕۆحانیەتدا بەکار دەهێنرێن.
ئەم هێمایانە نەک هەر لایەنە ڕۆحییەکان ڕەنگ دەدەنەوە، بەڵکو ئەزموونە سوبژێکتیڤەکان و گەڕان بە دوای مانا لە جیهانێکی ئاڵۆزدا دەردەخەن.
بە سروشتی خۆی، کۆمەڵێک هونەرمەندی ناسراو هەن کە لە بەرهەمە سایکێدلیکەکانیاندا گوڵی ژیانیان بەکارهێناوە. لێرەدا چەند نموونەیەک دەخەینە ڕوو:
ئەلێکس گرای:
– ئەلێکس گرای یەکێکە لە هونەرمەندە بەناوبانگەکانی ژانری هونەری سایکێدلیک. لە بەرهەمەکانیدا بۆ دەربڕینی هۆشیاریی مرۆڤ و پەیوەندیی ڕۆحی، هێما ڕۆحییەکان لەوانە گوڵی ژیان بەکار دەهێنێت.
ڤیکتۆر مۆسکۆسۆ:
– مۆسکۆسۆ هونەرمەندێکی بەناوبانگی پۆستەر بووە لە سەردەمی بزووتنەوەی سایکێدلیکی ساڵانی شەستەکاندا. لە دیزاینەکانیدا شێوە ئەندازەییە ئاڵۆزەکانی بەکار هێناوە، لەنێویاندا گوڵی ژیان، بۆ دروستکردنی کاریگەرییەکی سەرنجڕاکێش و بینراو.
پیتەر ماکس:
– هونەرمەندێکی ئەمریکییە کە بە کارە ڕەنگاوڕەنگ و سایکێدلیکەکانی ناسراوە. لە تابلۆکانیدا، توخمەکانی سروشت و هێما ڕۆحییەکانی بەکار هێناوە، لەوانە گوڵی ژیان، بۆ ڕەنگدانەوەی شێوازی ناوازەی دەربڕینی هونەری خۆی.
مارک ڕیدن:
ڕیپلی بە هونەرمەندێکی هاوچەرخ دادەنرێت کە لە بەرهەمەکانیدا هێما و خەیاڵ بەکار دەهێنێت. هەندێک لە بەرهەمەکانی ئاماژە بە گوڵی ژیان دەکەن وەک بەشێک لە پێکهاتە ئاڵۆزەکان.
پەڵەی هونەر:
– هونەرمەندێکی تر کە بە دیزاینە سایکێدلیکەکانی ناسراوە کە گوڵی ژیان لەخۆ دەگرێت. لە بەرهەمەکانیدا بۆ بەرجەستەکردنی گۆڕانکارییە ڕۆحییەکان و پەیوەندیکردن بە گەردوون بەکار دەهێنرێت.
ئەم هونەرمەندانە لە ڕێگەی بەکارهێنانی گوڵی ژیانەوە، بەشدارییان لە بەرزکردنەوەی ئەزموونی بینراو و ڕۆحی لە هونەری سایکێدلیکدا کردووە، ئەمەش وای کردووە کارەکانیان سەرنجڕاکێش بێت بۆ چینێکی بەرفراوانی هونەردۆستان.