كارزان گلی – هه‌ولێر
پەیت هێگز، وەزیری بەرگری ئەمریكا، لە هەفتەی یەكەمی دەستبەكاربوونی لە ئیدارەی دۆناڵد ترامپ، لە سەردانێكیدا بۆ وڵاتانی ئەورووپا، لەبارەی جەنگی نێوان ئۆکراینا و رووسیا ئاماژەی دا، تێچووی ئەو جەنگە دەبێت بەشە زۆرەكەی وڵاتانی ئەورووپا بیدەن نەك ئەمریكا. ئەم گوتەی وەزیری بەرگری چی مانایەك دەگەیەنێت بۆ وڵاتانی ئەورووپا؟
ئەم گوتانەی وەزیری بەرگری لە كاتێكدا بوو، كە سعودیا نێوەندگیری دەكرد تا شاندی رووسیا و ئەمریكا دابنیشن و گفتوگۆ لەبارەی جەنگی رووسیا و ئۆکراینا بكەن و ترامپ سەرەداوی ئەوەی دەخستە ڕوو، كە ستراتیژییەتی ئەمریكا راوەستانی شەڕە.
فێنس، جێگری سەرۆكی ئەمریكا، لە کۆنفرانسسی ئاساییشی میونشن، لە وتارێكدا رووی دەمی لە وڵاتانی ئەورووپا كرد و گوتی: ”وڵاتانی ئەورووپا بۆ پارێزگاری لە خۆیان، دەبێت هەنگاوێكی گەورە بهاوێن.“
ئەم لێدوان و هەنگاوانەی ئەمریكا، زەنگێكی گەورە بوو بۆ ئەورووپا، بۆیە لە ١٧ی٢ی٢٠٢٥، كۆبوونەوەیەكی بەپەلەیان ئەنجامدا و گفتوگۆی چڕ لەبارەی گۆڕینی هەڵوێست و ستراتیژییەتی ئەمریكا كرا لەبارەی ئەرووپا.
ئەوان گفتوگۆیەكەیان لەبارەی ئەوە بوو، ئەگەر ئەمریكا نەبێت، ئەورووپا چۆن دەتوانێت پارێزگاری لە خۆی بكات، لە ئەگەری پەلاماری رووسیا یان هەر جەنگێكی تر.
لە ساڵی ١٩٤٩، ناتۆ بە سەرپەرشتی ئەمریكا دروست بوو، هۆكاری دروستبوونی ناتۆش بەهۆی غەزەبی رووسیا بوو، ئەمریكا بۆ ئەوەی رێگە لە داگیركاری رووسیا بگرێت، پارەیەكی زۆری لە ناتۆدا خەرج كرد و بەشی زۆری تێچووی سەربازیی ناتۆ ئەمریكا لە ئەستۆی گرتبوو.
ناتۆ لە ٣٢ وڵات پێك هاتووە، بە گوێرەی دەستووری ناتۆ، هەر وڵاتێكی ئەندام لە لایەن وڵاتێكی ترەوە كە ئەندامی ناتۆ نەبێت هێرشی بكرێتە سەر، پێویستە هەموو وڵاتانی ناتۆ پشتگیری سەربازی و مادی لێ بكەن، بەڵام وڵاتانی ئەورووپا گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی، ئیدی ئەمریكا ئەو وڵاتە نییە بتوانێت سەركردایەتی ناتۆ بكات و ئەو تێچووە زۆرەی پێشووتر دابینی دەكرد، دابینی بكاتەوە، بۆیە دەبێت بەدوای رێگەچارەیەكی تردا بگەڕێن.
وڵاتانی ئەورووپا قەبارەی سەربازیان چەندە؟
ناتۆ داوا دەكات، هەموو وڵاتێكی ئەندام لە ناتۆ، پێویست دەكات لە داهاتی میللی خۆیان ٢٪ی بۆ ناتۆ دابین بكەن، بەگوێرەی راپۆرتی ٢٠٢٤، پۆڵۆنیا دوو ساڵ بەدوای یەكدا زۆرترین پارەی بۆ ناتۆ دابین كردووە بەبەراورد بە وڵاتانی تۆی ئەورووپا، ئەویش ٤.١٪ بووە.
هەروەها ئێستۆنیا ٣.٤٪ و ئەمریكا ٣.٤٪ رێزبەندی سێیەمی وەرگرتووە، ئەمەش دەریدەخات كە ئەمریكا وەكوو جاران گرنگی بە ناتۆ نادات.
بەریتانیا ٢.٣٪ی دابین كردووە بۆ ناتۆ، بەڵام بەگوێرەی گوتەی وەزیری بەرگری بەریتانیا، ئەوان ئامانجیانە لەمساڵدا ئەو رێژەیە بۆ ٢.٥٪ بەرز بكەنەوە.
كامایك گراند، سكرتێری پێشووتری ناتۆ بۆ كاری وەبەرهێنان، پێیوایە ئەگەر وڵاتانی ئەورووپا پارەیەكی زیاتر بۆ ناتۆ دابین بكەن شتێكی سوپڕایز نییە.
گراند قسەی بۆ ئاژانسی (BBC) كردووە و دەڵێت: ”ئەورووپا دەیان ساڵە پارەیەكی كەم بۆ ناتۆ دابین دەكات، دەبینین كە چۆن باجەكەی داوە. ئەی باشە بۆچی وڵاتانی دەوڵەمەند لە ناتۆ پارەی زیاتر دابین ناكەن؟“
ئایە وڵاتانی ئەورووپا هێزێكی هاوبەش دروست دەكەن؟
زیلێنسكی، سەرۆكی ئۆکراینا، لە لێدوانێكدا داوای لە وڵاتانی ئەورووپا كرد، لە ئەگەری كشانەوەی ئەمریكا لە هاوكاری سەربازی بۆ ئەورووپا، پێویست دەكات وڵاتانی ئەورووپا هێزێكی هاوبەش دروست بكەن بۆ بەرگری كردن لە خۆیان. زیلینسكی لە ١٥ی شوبات ئەو قسەی كرد و گوتی: ”با راستگۆ بین، ئیدی ئەمریكا ئەو وڵاتە نییە كە ئەورووپا لە هەڕەشەكان بپارێزێت.“
بەشێكی زۆری سەرۆكەكانی وڵاتانی ئەورووپا، پشتگیریان لەوە كرد كە گرنگە هێزێكی هاوبەشی وڵاتانی ئەورووپا پێكبهێنرێت، ئەمەش دەبێتە بەدیلی ناتۆ.
ئیمانوێل ماكڕۆن، سەرۆكی فەڕەنسا، چەند ساڵێك بەر لە ئێستا هەمان بۆچوونی هەبووە و داكۆكی سەختی لەوە كردووە كە سوپایەكی هاوبەش دروست ببێت، بەڵام وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا دژی ئەو هەنگاوە بووە و رەتی كردووەتەوە.
ریچارد ویسمان، مامۆستای زانكۆ و لێكۆڵەری سیاسی پێیوایە، وڵاتانی ئەورووپی ئەو توانایەیان هەیە هێزێكی هاوبەش دروست بكەن و ئەو هێزەش دەیانپارێزێت لە رووسیا، بەڵام زەحمەتییەكە لەوەی چۆن بتوانن ئەو هێزە بەرێكخراوەیی بكەن.
ئەو دەڵێت: ”یەكێك لە كێشە هەرە گەورەكانی ئەورووپا ئەوەیە، چۆن ئەو هێزە لەیەكتری نزیك بكاتەوە و چۆن بەیەكەوە راهێنان بكەن، بۆ نموونە سیستەمی مانگی دەستكرد و تەكنەلۆژیای سەردەم چۆن لەگەڵ یەكتریدا بگونجێنن، ئەمە پرسیارە گەورەكەیە.“
بەڵام هەندێك لە شارەزایان بواری سەربازی پێیان وایە، ئەستەمە ئەورووپا بتوانێت هێزێك دروست بكات و ئەو هێزەش بتوانێت بەرگەی رووسیا بگرێت، ئەوەی بۆ ئەورووپا باشە، تەنیا لە چوارچێوەی ناتۆدا خۆیان بەهێز بكەن. ئەگەر ئەمریكا پشت لە ئەورووپا بكات و لە ناتۆ بێتە دەرەوە، بۆشاییەكی زۆر گەورە دروست دەبێت، بە گوێرەی گوتەی ویسمان، ئەمریكا لە ناتۆ تەنیا لە ڕووی سەربازییەوە هاوكار نییە، نەخێر ئەوان لە ڕووی سیاسییەوە زۆر قورسایییان هەیە و ناتۆیان گەیاندووەتە ئەم ئاستەی ئێستا.