خوێندنەوەی: جەمال نووری – سلێمانی
نامیلکە شیعریی شاعیر (عەلی پێنجوێنی) یە لە ١٠٢لاپەڕەی مام ناوەند دا بۆساڵی ٢٠٢٣ بەچاپی گەیاندووە و کەوتە بەردیدەی خوێنەرانی ..
پێنجوێنی چ وەک نووسەر چ وەک شاعیرێکی خاوەن زمانی شیعریی و دیدگای خۆیەتی واتە عەلی پێنجوێنی ئەزموونێکی لە ناو دنیای شیعرو چیرۆک و ڕۆماندا هەیە، کەتاوەکوو ئێستا زیاد لە هەشت بەرهەمی چاپکراوە لەو ژانەرانەی ئاماژەمان پێکرد .
گەر بەووردی کتێبی شیعری ( ژنێک نایەوێت ژن بێت ) بخوێنینەوە،موتەلەقی واتێدەگات کە پێنجوێنی بەئاشکراوو بە ڕوونی بیەوێ لەژن بدات، بەڵام کاتێک تەواوی کتێبە شیعریەکە دەخوێنیتەوە ئەوڕاستیەت بۆ ئاشکرا دەبێ کە شاعیر هەموو هەوڵەکانی بۆ ئەوە بووە، کە ئەوی ژن کەلەبەرامبەر پیاوێکدا وەستاوە،ژنێتی خۆی لەژیانیدا مومارەسە بکات .
لەم دێڕە شیعرەدا تەوزیفی کردوە
ڕەنگە هەر بە بیبیستن ببینێرێ، هەر ڕێدەکەم
با بیابان هێشتا لە ئەوەڵی عومردا بێت
هەرمەزامیرەکانی سوڵەیمان دەژەنم،باگۆرانیشم بیرچوبێتەوە
چاوەڕوانی ئێوارانیشت بیربچێتەوە.
ئێوە دەزانن ئاوابوون یانی چی..؟
نەک خۆی بسڕێتەوەو لەغیابی بوونی ژنێتیدا بێتەناو ئەوی پیاوەوە و کارەکانی و ئاماژەکانی ڕۆژانەی بۆ ئەوەیە کە ئەوی پیاو کۆنترۆڵ بکات، لێ ئەمە خاڵە جەوهەریەکەی کێشمەکێشی نێوان شاعیرو ئەوی ژنە لەبەرامبەریدا دەیەوێ بیگەیەنێتە سەر ئێسقان و کت و مت وەک خۆیی لێ بکات، بەومانایەی بوونە وجودیەکەی خۆی لەدەست بدات و بیکاتە ئامێرێک بۆ تەحیقکردنی حەزەکانی ئەوی ژن . لەم حاڵەتشدا بونێتی خۆی وەک پیاو ووندەکات، وەک لێرەدا ئاماژەی پێکردوە ( کەهەرکەس بۆخەبەر چوو، بێ خەبەر کەوت ) هەرچەندە ئەمدێڕە شیعرەی مەحوی هێناوەو لەجێگای خۆیدا جوان تەوزیفی کردۆتەوە،شاعیر هەموو هەوڵەکانی وموخاتەبە عەقڵیەکانی بۆ ئەوی ژن ئەوەیە بەژنێتی خۆیەوە بمێنێتەوەو وەک ژن بیربکاتەوە و وەک ژن خەونی هەبێ،نەک بیەوێ پیاوبوون لەبەرامبەر خۆیدا بسڕێتەوە، پێنجوێنی هەجووی ژن ناکات بەهیچ جورێک بەڵکوو دەیەوێ ئەو هێڵە جیاکەرەیەوە نەبەزێنرێ کەلەنێوان دوو مەردومی جودا لەڕووی ڕەگەزی و فیزیکیەوە، کێشراوە، گەرچی لەڕووی ماف و ئازادیە فەردیەکانەوە نەک لەئاست پیاودا کەم نین بەڵکوو لە ووڵاتانی خۆرئاوا لەسەروو ئەو مافانەشەوەمامەڵەی لەتەک دەکرێ، پێنجوێنی بەو ئاڕاستەیە ئیش ەکات کە هیچ لە ژن بوونی ژن کەم ناکاتەوە بەڵکو ئەو دەخوازێ تەنهاو تەنها هەر ژن بێ و تەوزیفی ژن بوونی خۆی بکات، لێرەدا عەلی پێنجوێنی بە ئەزموونکردن گەیشتۆتە ئەو بڕوایەو جودا لەشاعیرانی کلاسیک و غەزەڵ و شاعیرانی دوای ڕوانگەش بەو میتۆدە دەنوسێ و بیردەکاتەوە کە پێویستە ژن لەبازنەی مرۆڤ بوون و ژنێتی خۆیەوە مامەڵەی لەگەڵ سرووشت و ڕەگەزەکەی تری پیاو بکات.
چی بکه ین که چۆن بین…؟
چۆن بکه ین که چی بین…؟
چی بڵێین که چاو به گوێمان بکات…؟
چی بژنه وین که چاو خه به رمان لینه دا…؟
هه ر به راست خه ریکی چاوشارکێین…؟!
چاو له گه ل دڵ
گوی له گه ل ڕوانین
عەلی پێنجوێنی وێڕای ئەزموونکردنی لەگەڵ ژن و دنیا بینی وبەرکەوتن و دایەلۆگ و موخاتەبەکردنی، وەک شاعیرانی تر لەناو دنیای ڕۆمانسی و جوانناسیدا نایبینێتەوە، کە شاعیرانی تر وەسفی دەکەن بەمانگ .
پێنجوێنی ئاوها دەڵێ..
هەر بەئومێدی هۆنینەوەی زەنگیانە بووایە
دەبوو چەمی ژنبوئونی لێڵ نەکردایە
ئاخر مانگ بەڕووتی لەچەمەگەوە هەڵهات
خوادەزانێ سەریکردووە بەکۆشی کام دەوەنی تاریکیدا
دنیابینی شاعیر دنیابینیەکە لەناو ئەتۆسفیرێکی واقیعیدا بوونیادنراوە، بەمانایەکی دی شاعیر نایەوێ هەر لەویستگەی سۆزو دنیای خەیاڵدا خولبخوا تائەو جێگایەی خۆی لەبیر بکا..
تۆبوون لەمندا دەبووە خۆڵەمێش
منبوون لەتۆدا، هەمووشتێکی سووتاند
بەژنبوونی خۆشتەوە.
عەلی پێنجوێنی لەگەڵ ئەوەی ئەزموونێکی تاڵی لەگەڵ ئەوی ژندا مومارەسەکردووە، بەڵام ئەم حەقیقەتە تاڵە نایگەیەنێ بەکەناری بیرکردنەوەی لە چەمکی،دژە ژن بوون نمایشی بکات بەپێچەوانەوە ئەو مەبەستێتی وەک ژنێک کە هەیە ژنبوونی خۆی لەژیاندا مومارەسە بکات، بەم پێیەش شاعیر دژ بە ڕەوتی فیمینیست ناوەستێتەوە،
ئەم کرمی یەکسانبوون بەمن،داڕز داڕزی کردیت.
فریوی یەکسانی
شەهدی شەکەری یەکسانبوونت بەمن
ژەهری هەلاهیلی پێ چەشتیت
شەنگەبی و سی چناری ژنبوونت هەموو هەڵپاچی
بەهەزار پێ لەژنبوونت ڕاتکرد
ڕازی بویت لەچاوی خێل و خواری مندا بیت
واتە شاعیر، موخاتەبەی بەرامبەرەکەی دەکات و دەڵێ تۆ دەبێ لەچاوی خۆتەوە خاوەن ڕوئیای خۆت بی کە بەر پێیەکانی ژیان ڕۆشن بکات، تائەو ئاستەی لە قەناعەتی ژنبوونتەوە لەخۆت گەیشتبی، ئینجا هەنگاو دەبێ بنێی بۆناو باخە ئاونەدراوەکانی من، نەک هەرلەسەرەتاوە خەونی نەزۆک بە یەکسانبوونمانەوە ببینی بەبێ ئەوەی لە تێزەکانی یەکسانی تێ گەیشتبی، بۆنازانی بەرلەوەی گەڵای بێستانم بوەرێ لەنیگاو تێڕوانینەکانتەوە ئیدی چرۆیەک نابینی سەوز ببێ، چون تۆ بەشی چاو تەڕکردنێک ئاوت دەگۆڕیەوە بەچەمێک، بەشی تەنیا ڕۆشنکردنەوە بە تریفە دەگۆڕدرێتەوە بەئاسمانێک پڕ لەمانگ .
مەگەر دەستووری شەڕ ئاوهایە.
دەستووری شەڕت ئاوەژوو کردەوە
،وەک چۆن منت لەخۆتا کردە داهۆڵ
خۆشت کردە کۆڵوی ژێر ساج ..
ڕەوتی فێمێنیست سەرەتا لەئەوروپاوە سەری هەڵدا، لەناو ئەدەبیاتی کوردی و دەنگی ژندا، ژمارەیەک لەو قەڵەمە ژنانە هەن ژنانە دەنووسن، نموونەی دیاریش (نەزەند بەگیخانی)یە كە بە دەنگی مێ نەفرەت لە پیاوسالاری دەكات:
من كچی دایكمم، كچی سۆز
كچی مێژووی میهرەبانی-مێژووی دادوەری
ژن دەریایەكە لە جوانی و میهرەبانی
پیاو ژیانی لێدەخواتەوە، مرۆڤایەتی لێهەڵدەهێنجێ
هەروەها تێكستێكی هەیە بەناوی (پیاو خوداوەندی گوناهبار)كە شەرمی ژنی كورد دەشكێنێ و لە گووتاری پیاوسالاری دەدات، كە بە گوتاری كوردی نامۆیە.
دەزگیرانەكەم رووتی كردمەوە
وتی دەمەوێ هاوتابم بە تۆ
كە خوێنی كچێنیمی نەبینی
فڕێیدامە سەرشەقام (تۆ ئابڕوم دەتكێنی…)
بەم جۆرە ئەم شاعیرانەبوێرانە باسی ژن دەكەن، لە شیعری بەرمۆدای كەژاڵدا كە وێناكردنی ژنە بە بەرمۆدایەكی پڕكێشە و نائارام، پاش كێشە و ئاڵۆزییەكی زۆر ژن هاتووەتە بوون، بۆیە باوەڕی پێناكرێت و وەك كەلوپەل سەیری دەكرێت.کە دەیەوێ ژنبوونی خۆی نیشان بدات.
ئەزموونکردنی ژیانی شاعیرێک و گێڕانەوەی چیرۆک کەلیک کە خوێنی لێ دەچۆڕێ،گەیاندویەتە ئەو بڕوایەی کە پێمان بڵێ:
وەك چون نەزیفی بیرکردنەوه
بەقسه کردن قەتماغه نابەستێ
سەفەر له نێو قاچدا، نانووسرێتەوه
با تامردن مووسافیریش بێت
با گورانی له قورگ بەربێته وه
سینه، نەبێته زووخالستان
چریکەی کەو
له نیو گریانا ناقاسپێنی
نەو هەموو خوینه له دلما
بوونە زەخرەفەی نووسین