سیاسەتی دەرەوە لە خولی دووەمی سەرۆکایەتیی ترامپدا چۆن دەبێت؟
ئەم پرسیارە گفتوگۆیەکی گەورەی لە سەرتاسەری جیهاندا دروست کردووە.
شارەزایانی ڕۆژئاوای ئەوروپا پێیان وایە ترامپ بارگرانیی ئۆکراین لەسەر شانی خۆی دادەگرێت و فڕێی دەداتە بەردەم گورگی ڕووسی، یان لانیکەم ناچاری شوانی ئەورووپی دەکات، کە نرخی زیندوومانەوەی بدات، تەنانەت ئەگەر مانەوەیەکی تەواویش نەبێت!
لێ نووسەرانی هیند هیوادارن ترامپ کار بۆ کەمکردنەوەی قەبارەی چین بکات و بەم شێوەیە هیندستان بکاتە زل و زەبەلاحێکی نوێ لە ئاسیا. لە لایەکی دیکەوە، لاگیرانی “داڤۆس”ی پێیان وایە، ترامپ ئەگەر ڕێگەی لێ نەگیرێت، ئایدۆلۆژیای جیهانی لەناو دەبات.
لە ڕۆژانی ڕابردوودا، پێشبینی سەرنجڕاکێشتر سەبارەت بە سیاسەتی دەرەوەی ترامپ لە خولی دووەمی سەرۆکایەتیدا، لە ناوخۆی ئێران و ئیسرائیلەوە کراون.
لە ئێرانەوە، وتارێکی درێژ لە ڕۆژنامەی “کەیهان” بڵاو کراوەتەوە، تێیدا دەڵێت ترامپ، کە حەریسە لەسەر پاراستنی پەیوەندی دۆستانە لەگەڵ ڤلادیمیر پوتین، خۆی دەپارێزێت لە هەوڵەکانی ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی تاران کە مۆسکۆ وەک “نێردراوی دڵسۆزی” خۆی دەیبینێت.
هەروەها، خوێندنەوەیەکی سەیرتر لەم پێشبینیانە لەلایەن “شارەزایەکی” ستراتیژی ئیسرائیلییەوە هاتووە، کە هانی بنیامین نەتانیاهۆی داوە بۆ هێرشکردنە سەر ئێران و وێرانکردنی ژێرخانەکەی، پێش گەڕانەوەی ترامپ بۆ کۆشکی سپی. هۆکارەکەش ئەوەیە کە ئیدارەی جۆ بایدن توانای ڕاگرتنی ڕووداوێکی لەم جۆرەی نابێت.
کەواتە، ترامپ چی دەکات؟
وەڵامی ڕاستەقینە ئەوەیە کە کەس نازانێت، لەوانەیە تەنانەت خۆیشی. بەهەر حاڵ، ویلایەتە یەکگرتووەکان هەرگیز وڵاتێک نەبووە، کە تاکەکەسێک بەڕێوەی ببات!
کەواتە، پرسیارە ڕاستەقینەکە ئەوەیە: ترامپ لە خولی دووەمیدا دەتوانێت چی بۆ گەڕاندنەوەی پێگەی ویلایەتە یەکگرتووەکان لە جیهاندا و دووپاتکردنەوەی وێنەکەی وەک هێزێکی پێویست بکات؟ وەڵام: زۆر شت.
لە ڕاستیدا، تەنانەت ئەگەر ترامپ هیچ نەجووڵێت، هەندێک لەو زیانانە چاک دەکاتەوە کە سێ ئیدارەکەی پێشوو، کە باراک ئۆباما پێکی هێنان، بە پێگە و متمانەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی گەیاند وەک هێزێکی جیهانی…
لە سایەی سێ ئیدارەکەی ئۆبامادا کە خولی یەکەمی سەرۆکایەتی ترامپ وەک پشوویەکی کورت بڕی، ویلایەتە یەکگرتووەکان سەیری هێرشی ڕووسیای کرد و داگیرکردنی بەشەکانی جۆرجیا و لکاندنی نیمچە دوورگەی قەرم و لە کۆتاییدا داگیرکردنی ئۆکراین، بێ ئەوەی هیچ بکات.
بۆ لادانی سەرنج لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئۆباما دروشمی “گۆڕینی ئاراستە بۆ ئاسیا”ی داهێنا، لە کاتێکدا ڕێگەی بە چین دا پشکی گەورەتر لە جیهان بەدەست بهێنێت، لەوانەش بازاڕە ئەمریکییەکان لە ژێر ناوی بازرگانیی ئازاد، بەڵام بۆ گەڕاندنەوەی متمانەی ویلایەتە یەکگرتووەکان، بەس نییە ترامپ لە ئۆباما یان بایدن جیاواز بێت، بەتایبەتی کە ترامپ کاری زۆری تەواونەکراوی بەجێ هێشت کاتێک ناچار بوو لە ساڵی ٢٠٢١ کۆشکی سپی بەجێ بهێڵێت.
یەکێک لەم کارانە پرۆسەی “ئاشتەوایی ئیبراهیم”ـە کە شێوازی جێگیری سیاسەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕی، بەڵام وەک سیمفۆنیایەکی تەواونەکراو کۆتایی هات. هەوڵدان بۆ تەواوکردنی ئەم پرۆسەیە یەکێک دەبێت لەو ئالنگاریانەی کە ترامپ لە خولی دووەمیدا ڕووبەڕووی دەبێتەوە، ئەگەرچی لە دۆخێکی کەمتر ئەرێنیدا دەبێت.
هەروەها پێویستە ترامپ بەدیلێک بۆ ئەوەی پێی دەوترێت “ڕێککەوتننامەی پاریس” سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەوا پێشکەش بکات. ڕێککەوتنێکی پڕ کەموکووڕی، ئەگەر نەڵێین ساختە، کە نزیکەی هەشت ساڵ لەمەوبەر بە ئازایەتییەوە ڕەتی کردەوە.
یاریی دوولایەنەی ترامپ لە خولی یەکەمی سەرۆکایەتیدا لەگەڵ کیم جۆنگ ئون لە کۆریای باکوور لە ئاسیادا، بووە هۆی وەستانێکی کورت لە یاری ناوەکی پیۆنگیانگ، بەڵام زوو بە هێزەوە دەستی پێکردەوە کاتێک بایدن هاتە کۆشکی سپی.
سەبارەت بە ئێران، سیاسەتی “گوشاری زۆرینە” کە ترامپ پەیڕەوی دەکرد، سەرکەوتوو بوو لە کۆنترۆڵکردنی ڕژێم بۆ ماوەی نزیکەی چوار ساڵ، لەو ماوەیەدا هێرشیان نەکردە سەر هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و سنوورداریەکی توندیان خستە سەر نوێنەرەکانیان لە لوبنان و غەزە، لە ئەنجامدا ڕێگەیان دا بە ئیسرائیل پشوویەکی کورت بدات.
ئاشکرایە کە ماشێنی دووەمی ترامپ تا بەهاری داهاتوو بە خێراییی تەواو کار ناکات. دۆناڵد ترامپ دەبێت تیمەکەی تەواو بکات، ڕەزامەندی ئەنجوومەنی پیرانی لەسەر ئەندامەکانی وەربگرێت و بەدیلێک بۆ سیناتۆر میچ مەککۆنێڵ وەک سەرکردەی زۆرینە بدۆزێتەوە.
دواتر، ئیدارەکە دەبێت ئاهەنگی ماڵئاوایی و ڕێزلێنان بۆ لانیکەم ٣٠ باڵیۆزی ئەمریکی ساز بکات و وەزارەتی دەرەوە ڕێک بخاتەوە بۆ ئازادکردنی دیپلۆماسیەتی ئەمریکی لەو بیروباوەڕە جێگیر و چەواشەکارانەی کە گرووپەکانی فشار و ناوەندەکانی بیرکردنەوە و بڵاوکەرەوەکانی بیری پێشکەوتنخواز بازاڕیان پێ دەکەن.
هەروەها پێویستە ترامپ پێش ئەنجامدانی کاری بازرگانی گرنگ لەگەڵ هاوپەیمانە ئەوروپییەکان، چاوەڕێ بکات تا ئەڵمانیا حکومەتێکی نوێی سەقامگیر وەردەگرێت، ئەگەر لە بەهاری داهاتوودا ئەمە مومکین بێت و دوای ئەوەی هاوپەیمانێتییە لاوازەکەی فەرەنسا دەیسەلمێنێت کە دەتوانێت لە قۆناغی خۆنواندن تێپەڕێت کە لەسەر پێی خۆی ڕاوەستاوە.
دەبێت لە بیرمان بێت کە پێگەی ئێستای ترامپ کە ناکرێت تانەی لێ بدرێت و بەهۆی سەرکەوتنێکی گەورەی چاوەڕواننەکراوەوە هاتووە، لەوانەیە دوای هەڵبژاردنە نیوەییەکانی داهاتوو لە ماوەی دوو ساڵدا بەردەوام نەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا، کاتی پێویستی دەبێت بۆ ڕوونکردنەوەی هەڵبژاردە سیاسییەکانی.
هەروەها دەبێت لە بیرمان بێت کە سەرباری ئەوەی شارەزایان، یان تەنانەت خودی ترامپ دەیڵێن، پێدەچێت سەرۆکی چلوحەوتەم هەروەک سەرۆکی چلوپێنجەم پێشبینی نەکرێت….
سەرچاوە: الشرق الاوسط