توركیا دەچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختە، بەڵام ئەردۆغان كاتەكەی دیاری دەكات نەك ئۆپۆزسیۆن

كارزان گلی – هه‌ولێر

هەڵبژاردنی پێشوەختە لە توركیا، باسوخواسی میدیاكانی توركیایە، ئۆپۆزسیۆنی توركیا داوا دەكات پەلە بكرێت لەوەی توركیا بچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەوە و پارتی دەسەڵاتیش بارودۆخەكە بەوردی دەخوێنێتەوە و بڕیاری كۆتایی لەسەر ئەو پرسە دەدات.

بەگوێرەی زانیارییەكانی ماڵپەڕی (T24)ی توركی، ئاكەپە، بەوردی پرسی هەڵبژاردنی پێشوەختە دەخوێنێتەوە، بەڵام بەدوای كاتێكی گونجاودا دەگەڕێت، تا بتوانێت توڕەیی خەڵك بڕەوێنێتەوە و ئاستی جەماوەری خۆی بەرز بكاتەوە.
ئۆزگوور ئۆزەل، سەرۆكی جەهەپە، لە چەندین شوێن دوپاتی كردووەتەوە، كە پێویست دەكات توركیا بچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەوە، چونكە بارودۆخی وڵات لەڕووی ئابووری و سیاسییەوە لە قەیرانێكی سەختدایە. ئۆزەل، پێیوایە لە كۆتایی ٢٠٢٥، توركیا دەچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەوە و دەبێت پارتی دەسەڵاتی قبوڵی ئەو راستییە بكات.
توركیا لەڕووی ئابوورییەوە لە قەیرانێكی زۆر سەختدایە، حكوومەت چەندین هەوڵی داوە تا بتوانێت هەڵاوسانی ئابووری بهێنێتە خوارەوە، بەڵام شكستی هێناوە، هەروەها پارەی توركیش بەرامبەر بە دۆلار بەشێوەیەكی مەترسیدار دابەزیوە و یەك دۆلار ٣٣ لیرەی توركی تێپەڕاندووە، بۆیە ئۆپۆزسیۆنی توركیا، دەیەوێت ئەو هەلە لەدەست نەدات و توڕەیی خەڵك لەسەر سندوقی دەنگدان لە بەرژەوەندی خۆی بقۆزێتەوە.
بەگوێرەی شڕۆڤەی سیاسەییەكانی توركیا، رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەركۆماری توركیا و سەرۆكی ئاكەپە، دەیەوێت كاتێك توركیا بباتە ناو هەڵبژاردن پێشوەختەوە، كە رەوشی ئابووری باش بێت و گەل هەناسەیەك هەڵمژێت و بتوانن منداڵەكانیان بە سكی تێرەوە بنێرنە قوتابخانە، چونكە هەڵبژاردنی پێشوەختە لە ٢٠٢٥ لە بەرژەوەندی ئەردۆغان و پارتەكەی نییە.
گەلی توركیا، لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكاندا، پەیامێكی مەترسیداریان دایە ئەردۆغان و پارتەكەی، بەوەی دوای ٢٠ ساڵ بووە پارتی دووەم و زۆربەی گەورە شارەوانییەكانی توركیای لەدەستدا، بۆیە ئەردۆغان نایەوێت هەمان سیناریۆ دووبارە بێتەوە.
دەزگاكانی راپرسی چی دەڵێن
بەشێكی زۆری دەزگاكانی راپرسی لە توركیا، پێیانوایە هەڵبژاردن لە بەرژەوەندی ئاكەپە و ئەردۆغان نییە، چونكە ئۆپۆزسیۆنی توركیا، دەتوانێت كورسی سەرۆكایەتیی بباتەوە و هەروەها لەناو پەرلەمانیش ببنە زۆرینە.
دەزگای راپرسی (كۆندا) گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی، بەشێكی زۆری دەنگدەر لە توركیا، بەهۆی قەیرانی داراییەوە لە ئاكەپە دوور كەوتوونەتەوە و گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی ئیدی ئەو پارتە ناتوانێت رەوشی ئابووری باش بكات.
بەڵام ئەردۆغان، بڕوای زۆری بە محەممەد شیمشەك، وەزیری دارایی و ئابووریی توركیا هەیە، كە لە كۆتایی ئەمساڵدا دەتوانێت هەڵاوسانی ئابووری بهێنێتە خوارەوە تا ٤٠٪، هەروەها لە ٢٠٢٥یش هەڵاوسانی دەگەیەننە ٢٠٪، ئەگەر ئەم پلانەیان سەركەوتوو بێت، هەڵبژاردنی پێشوەختە نابێتە مەترسی بۆ ئەردۆغان و پارتەكەی.
ئەردۆغان دەتوانێت بۆ جاری سێیەم ببێتەوە بەربژێر؟
ئەردۆغان، دوو خولە سەركۆماری توركیایە لە سیستەمی سەرۆكایەتیدا، بەگوێرەی دەستووری توركیا بێت، هەموو كەسێك لە دوو خول زیاتر ناتوانێت ببێتە سەركۆماری توركیا.
بەڵام هەر لە دەستووردا ئەوە روون كراوەتەوە، ئەگەر لە خولی دووەمدا، سەرۆك وڵات بباتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەوە، واتە بەر لە وادەی دیاریكراودا پەرلەمان هەڵبوەشێنێتەوە، دەتوانێت بۆ جاری سێیەم ببێتەوە بە بەربژێری سەرۆكایەتیی.
وەكوو ئەوەی چاودێران باسی دەكەن، ئەردۆغان، هیچ دەرچەیەكی نییە بۆ ئەوەی بۆ جاری سێیەم ببێتەوە بەربژێری سەرۆكایەتیی، تەنیا هەڵبژاردنی پێشوەختە نەبێت، بەڵام ئەو دەیەوێت شەش مانگ بەر لە وادەی هەڵبژاردن، واتە لە مانگی ٥ی ٢٠٢٨، توركیا بباتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەوە، تا بتوانێت لەو ماوەیەدا، رەوشی ئابووری باش بكات و بنكەی جەماوەری پارتەكەی بەرز بكاتەوە و كوردیش لەخۆی نزیك بكاتەوە، چونكە كوردانی باكوور پشتیان لە ئەردۆغان كردووە، بەهۆی ئەو سیاسەتە توندەی بەرامبەر بە كورد پەیڕەوی دەكات و هەروەها هاوپەیمانیشی لەگەڵ مەهەپە، كوردانی باكوور و توركیای لە ئاكەپە نیگەران كردووە، بۆیە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكاندا روویان لە دەم پارتی و جەهەپە كرد، بەمەش ئاكەپە هەموو شارەوانییە گەورەكانی وەكوو (ئیستانبۆڵ، ئەنكەرا، ئیزمیر، ئامەد، مێردین، وان، ئەنتاڵیا) لەدەستدا.
كەواتە توركیا هەر دەچێتە ناو هەڵبژاردنی پێشوەختەوە، بەڵام كاتەكەی خودی ئەردۆغان دیاری دەكات، نەك ئۆپۆزسیۆنی توركیا.