ئاساییبوونەوەی پەیوەندی سووریا و توركیا لە بەرژەوەندی كێیە؟

كارزان گلی – هه‌ولێر

بەگوێرەی زانیارییەكانی میدیاكانی توركیا، ئەگەر زۆرە لە ماوەی مانگێك تا دوو مانگی تر، كۆبوونەوەی نێوان بەشار ئەسەد و رەجەب تەییب ئەردۆغان، ئەنجام بدرێت. هەندێك پێیانوایە كۆبوونەوەكە بەنهێنییە و میدیاكانی لێئاگادار ناكەنەوە، بەڵام بەشێك پێیانوایە، كۆبوونەوەكە بەبەر چاوی میدیاكانی جیهانەوە دەكرێت. باس لەوە دەكرێت، زەرەرمەندی یەكەم لەم نزیكبوونەوەیەی ئەو دوو سەرۆكە، یەپەگە و ستاتۆی رۆژئاوایە، بەڵام بەشێك لە چاودێرانی سیاسی، پێیانوایە ئاسان نییە، یەپەگە بە شەو و رۆژێك كۆتایی پێبێت و ئەمریكا پشتیان تێ بكات.

چاوەڕوانكراو بوو، رۆژێك رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەركۆماری توركیا، داوا لە بەشار ئەسەد، سەرۆكی سووریا بكات، كۆببنەوە و پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە. وەكوو چۆن بە عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆكی میسری دەگوت (بكووژ) و كودەتاچی و پاشان دەستی خستە ناو دەستی، هەمان وشەی بەرامبەر بە ئەسەدیش بەكارهێنا و تەنانەت وەكوو دكتاتۆر و خوێنمژ ناوی دەهێنا، كەچی داوا دەكات پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە.
ئەردۆغان، گەیشتووەتە ئەو بڕوایەی، لە رۆژئاوا یەپەگە، پێگەیەكی بەهێزی هەیە، ئەو هێزەشی لە ئەمریكا و وڵاتانی رۆژئاوا وەرگرتووە و بەئاسانی ناتوانێت لەناویان ببات، تاكە رێگە بۆ لەناوبردنی ئەو ستاتۆیەی لە رۆژئاوا دروست بووە، دەست خستنە ناو دەستی ئەسەدە. جیا لەوەش رەوشی ئابووری توركیا زۆر خراپە، بوونی ئەو هەموو ئاوارە سوورییە، فشارێكی ئابووری زۆری كردووەتە سەر ئەردۆغان و دەیەوێت بە گفتوگۆ و نزیكبوونەوە لە سووریا، كێشەی ئاوارەكانی سووریا چارەسەر بكات، كە زیاترە لە سێ ملیۆن و نیو.
تاوەكوو ئێستا، وەزارەتی دەرەوەی توركیا و سووریا، لەبارەی ئاساییبوونەوەی پەیوەندی نێوانیان هیچیان نەگوتووە، میدیاكان باس لەوە دەكەن، كۆبوونەوەكان بەنهێنی ئەنجام دەدرێت و رووسیا، نێوەنگیری لەنێوانیاندا دەكات.
ئەردۆغان، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا گوتی: ”ئێمە چاومان لە خاكی سووریا نییە، دەمانەوێت پەیوەندییەكانمان لەگەڵ بەڕێز بەشار ئەسەد ئاسایی بكەینەوە، وەكوو چۆن پێشتر سەردانی خێزانیشمان هەبوو“
ئەمە ئەو پەیامە بوو، كە ئەردۆغان بۆ ئەسەدی نارد، بەئاشكرا داوا دەكات كۆببنەوە و دەست بخەنە ناو دەستی یەكتری، بەڵام ئەو گفتوگۆیانە بەئاسانی ناكرێت، چونكە ئەسەد بەلای ئەمریكاوە تیرۆرست و دكتاتۆرە، ئەمریكا بەو ئاسانییەش رێگە نادات توركیا، كە ئەندامی ناتۆیە دەست بخاتە ناو دەستی ئەسەد.
چارەنووسی رۆژئاوا چی لێ بەسەردێت؟
شڕۆڤەكاران پێیانوایە، نزیكبوونەوەی ئەسەد و ئەردۆغان، كاریگەریی زۆر خراپی لەسەر ئەو ستاتۆیە دەبێت كە لە رۆژئاوای كوردستان دروست بووە، چونكە رەنگە رێككەوتنی ئەدەنا بخەنەوە بەرباس و جێبەجێی بكەن.
لەرێككەوتنی ئەدەنادا، بەئاشكرا باس لەوە دەكرێت، نابێت سووریا رێگە بدات، هیچ چەكدارێكی پەكەكە لە وڵاتەكەیدا بوونی هەبێت و دەبێت پاڵپشتی توركیا بكات بۆ لەناوبردنیان.
بەڵام هەرچەندە رووسیا كە بە فیلە گەورەكە ناوی دەركردووە نێوەنگیری نێوان سووریا و توركیا بكات بۆ ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكانیان، فیلێكی تر رووبەڕوویان دەبێتەوە، ئەویش ئەمریكایە و بەئاسانی رۆژئاوا نابێتە قوربانی ئەو نزیكبوونەوەیەی ئەگەر هەیە لە نێوان سووریا و توركیا روو بدات.
ئەگەر ئەمریكا چاوپۆشی لەوە بكات، كە توركیا و سووریا یەپەگە بەتەواوی لە رۆژئاوا دەربكەن و ئیدی شتێك نەمێنێت بەناوی خۆسەری لە رۆژئاوا، ئەوكات رۆژئاوا دەبێت قوربانی و ئەردۆغان، دەگاتە ئەو بڕوایەی زۆر دواكەوتووە لەوەی دەست بخاتە ناو دەستی ئەسەد، بەڵام گەر ئەمریكا رێگەی نەدا رۆژئاوا بكەوێت و پاڵپشتی خۆی بۆی دووپات كردەوە، ئەوكات ناكۆكی و گرژییەكان لە رۆژئاوا سەختر دەبێت و بەرەی شەڕی لەگەڵ سووریا و توركیادا بۆ دەكرێتەوە.
ئەسەد وەڵامی ئەردۆغان دەداتەوە؟
پێشتریش ئەردۆغان، لەرێگەی وەزارەتی دەرەوەی وڵاتەكەیدا، داوای كردبوو لەگەڵ ئەسەد دابنیشێت و پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە، بۆ ئەمەشیان دەزگای هەواڵگری هەردوو وڵات كاری زۆریان كرد، بەڵام نەگەیشتنە ئەنجام.
ئەسەد، دەڵێت تا یەك سەربازی توركیا لە خاكی سووریا مابێت، لەگەڵ ئەردۆغان دانانیشێت، هەروەها بە ئاسانی ئەو دژایەتی و قسە ناشرینانەی ئەردۆغانی بیر ناچێت، كە بە دكتاتۆر و بكووژی منداڵ و ستەمكار ناوی دەبرد.
رەوشی ئابووری سووریا زۆر خراپە، ئەسەد هەرگیز هیچ مامەڵەیەكی سیاسی لەگەڵ ئەردۆغاندا ناكات بۆ گەڕانەوەی ئاوارە سوورییەكان، چونكە ئابووری وڵاتەكەی بەرگەی هاتنەوەی ئەو ملیۆنان ئاوارەیە ناگرێت، بۆیە جارێ روون نییە، ئەسەد چۆن وەڵامی ئەردۆغان دەداتەوە و هەروەها داواكارییەكانی چی دەبن.
رای گشتی توركیا لەگەڵ ئەوەدایە ئاوارەكان بگەڕێنەوە بۆ وڵاتی خۆیان، پێیانوایە ئەو قەیرانە داراییەی دروست بووە، هۆكاری بوونی ئەو ئاوارە سوورییانەیە، ئەمە كاریگەریی لەسەر سندوقی دەنگدانیش هەبوو.
ئۆپۆزسیۆنی توركیا، هەر لەكاتی دروستبوونی شەڕی ناوەخۆ لە سووریا، پێیان باش بووە، توركیا پشت لە ئەسەد نەكات و رەخنەی جیدیان لە سیاسەتی دەرەوەی ئەردۆغان گرتووە و گوتویانە دەبێت دەست بخەنە ناو دەستی ئەسەد.
ئێستا ئۆپۆزسییۆن، دەتوانێت رای گشتی بجولێنێت و پێی بڵێت حكوومەت هاتە سەر سیاسەتی ئەوان بۆ نزیكبوونەوە لە ئەسەد، بۆیە چاودێرانی سیاسی پێیانوایە، نزیكبوونەوەی ئەردۆغان و ئەسەد، بەو شێوەیە نابێت، كە لە هەڵبژاردنی داهاتوو، ئۆپۆزسیۆن وەكوو كارتێك دژی ئەردۆغان و پارتەكەی بەكاریبهێنێت.
ئەنجامدانی ئۆپەڕاسیۆن چاوەڕوانكراوە
میدیاكانی توركیا بڵاویان كردووەتەوە، ئەگەر زۆرە، لەگەڵ كۆبوونەوەی ئەسەد و ئەردۆغان، رێكبمەون لەسەر یەكپارچەیی خاكی سووریا، توركیاش بەو مەرجە هێزەكانی دەكشێنێتەوە، كە بەهاوبەشی لەگەڵ سووریا، ئۆپەراسیۆنێكی گەورە ئەنجام بدەن و یەپەگە بەتەواوی لەناو ببەن، بەڵام دەبێت لایەنی سێیەم بۆ توركیا و سووریا، رەزامەندی بدەن.
سووریا ناتوانێت بەبێ رووسیا، هیچ رێككەوتنێك لەگەڵ توركیادا بكات، توركیا بەبێ ئەمریكا ناتوانێت، چونكە یەپەگە، لەلایەن ئەمریكاوە پاڵپشتی دەكرێت و سووریاش لەلایەن روسیاوە، بۆیە هەر رێككەوتنێكی سەربازی، بەبێ ئەمریكا و رووسیا نابێت.
پێشتر، رووسیا ئاسمانی عەفرینی بەڕووی فڕۆكەكانی توركیادا كردەوە تا ئۆپەڕاسیۆنی سەربازی تێدا ئەنجام بدات و عەفرین داگیر كرا. بەڵام بۆ ئەوەی توركیا بتوانێت یەپەگە لە كۆبانێ و قامشلو و ناوچەكانی تری رۆژئاوای كوردستان وەدەر بنێت، پێویستی بە ئەمریكایە تا ئاسمانی بۆ بكاتەوە، بۆ ئەمەشیان توركیا دەبێت بكەوێتە گفتوگۆ و نزیكبوونەوە لە ئەمریكا.