هۆڵەندا چووه ڕیزبەندی پێنجەم لە ئازادی ڕۆژنامەگەریی
عەبدولقەهار هەولێری – هۆلندا
هۆڵەندا لە پلەی شەشەمەوە بۆ پلەی چوارەم لە پێوەرەکانی ئازادی ڕۆژنامەوانی ساڵانەی ڕۆژنامەنووسانی بێ سنوور (RSF) بەرزبووەوە. زیاد بوونەکە زیاتر دەگەڕێتەوە بۆ تێکچوونی ئازادی ڕۆژنامەگەری جیهانی نەک باشتربوونی وڵاتەکە.
نەرویج توانیوویەتی پێگەی خۆی وەک ژمارە یەک لە جیهاندا لە پێوەرەکەدا بپارێزێت.
هەموو ئەو وڵاتانەی کە ئازادی ڕۆژنامەگەرییان بە ‘باشە’ هەڵدەسەنگێندرێت، لە یەکێتی ئەوروپادان. ئیرلەندا ناچار بوو دەستبەرداری پێگەی باڵای خۆی لە نێوان وڵاتانی ئەندامی یەکێتی ئەوروپادا بێت بۆ دانیمارک و دوای ترساندنی یاسایی لە ڕۆژنامەنووسان لەلایەن سیاسەتمەدارانەوە بۆ پلەی هەشتەم دابەزی.
بۆ هۆڵەندا زیادکردنی 0.73 خاڵ لە کۆی نمرەکان بەسە بۆ ئەوەی دوو پلە بەرزتر بێت لە ساڵی 2023. جیاوازییەکانی بەرزترین ناوچەکانی ڕیزبەندییەکە ئەوەندە بچووکە بۆ ئەمە. ئەمەش بەو مانایەیە کە وڵاتەکە پێگەی وەرگرتەوە کە لە ساڵی ٢٠٢١دا داگیری کردبوو.
هۆڵەندا بۆ ڕۆژنامەنووسان سەلامەتتر بووە
بەپێی ئاماری RSF، زیادبوونی بچووکی خاڵەکانی هۆڵەندا بە شێوەیەکی سەرەکی دەگەڕێتەوە بۆ نمرەی سەلامەتی باشتر. متمانەی خەڵکی هۆڵەندا بە میدیاکان بە بەرزی ماوەتەوە و دوای قەیرانی کۆرۆنا ژمارەی ڕووداوە توندوتیژییەکان بەرامبەر ڕۆژنامەنووسان کەمیکردووە، بەپێی ئامارەکانی RSF.
هەروەها هۆڵەندا خاڵەکانی بەدەستهێنا بە خزمەتکردنی وەک پەناگەیەکی سەلامەت بۆ ئەو ڕۆژنامەنووسە ڕووسیانەی کە هەڵاتوون، کە دەتوانن بەردەوام بن لە کارەکانیان.
RSF مەترسی لە زیادبوونی ژمارەی ئەو داوایانەدا دەبینێت کە بۆ دەمکوتکردنی ڕۆژنامەکانی هۆڵەندا. جگە لەوەش ڕۆژنامەنووسان بە شێوەیەکی ناتەواو لە چاودێریکردنی ناڕەوا لەلایەن دەزگا ئەمنییەکانەوە پارێزراو نین.
بە تایبەتی فشاری سیاسی دەبێتە هۆی دابەزینی ئازادی ڕۆژنامەگەری لە سەرانسەری جیهاندا
لە ئاستی جیهانیدا وێنەکە زۆر کەمتر گوڵاوییە. ڕوت کرۆنێنبێرگ، بەڕێوەبەری هاوبەشی هۆڵەندی RSF فری پرێس ئەنلیمیتەد دەڵێت: “پێوەرەکە دەریدەخات کە ئازادی ڕۆژنامەگەری لە سەرانسەری جیهاندا لەژێر فشاری زیاتردایە”. “دۆخەکە تاڕادەیەک باشە بۆ باشە تەنها لە 45 وڵاتدا. ساڵی ڕابردوو 52 وڵات هەبووە. زۆرجار ئازادی ڕۆژنامەگەری یەکەم مافی مرۆڤە کە پێشێل دەکرێت. جگە لەوەش زانیاری ناڕاست هەڕەشە لە متمانەپێکراوی میدیاکان دەکات”.
RSF پێنج پێوەر بەکاردەهێنێت بۆ پێدانی نمرەی وڵاتان کە شوێنی ئەوان لە پێوەرەکانی ئازادی ڕۆژنامەگەریدا دیاری دەکات.
چوارچێوەی سیاسی
زەمینەی ئابووری
چوارچێوەی یاسایی
دەقی کۆمەڵایەتی
سەلامەتی
بە تایبەتی پێوەرە سیاسییەکە بە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو دابەزیووە و تێکڕای دابەزینی بە ڕێژەی لەسەدا ٧.٦ لە سەرانسەری جیهاندا تۆمارکردووە. RSF ئاماژە بەوە دەکات کە حکوومەتەکان و دەسەڵاتە سیاسییەکانی دیکە تادێت کەمتر ئامادەن بۆ گەرەنتیکردنی ئازادی ڕۆژنامەگەری لە وڵاتەکانیاندا. ڕۆژنامەنووسان زیاتر ڕووبەڕووی دەستوەردانی سیاسی دەبنەوە.
RSF هۆشداری دەدات لەوەی ئەمساڵ فشاری سیاسی زیاتر دەخاتە سەر ڕۆژنامەنووسان. زیاتر لە نیوەی دانیشتوانی جیهان لە ساڵی ٢٠٢٤دا دەچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان.