گەرمیان گلی – هه‌‌ولێر
سیستەمی زانیاری جوگرافی (GIS) ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە هەڵسەنگاندن و بەڕێوەبردن و کەمکردنەوەی مەترسییەکانی لافاو. کە بەم سیستەمە مەترسییەکانی لافاو کەم دەبنەوە و بەباشی بەڕێوەدەبرێن و هەڵسەنگاندنی بۆ دەکرێت لەڕێگەی ئەو سیستەمە.
مامۆستا دڵشاد عەزیز، مامۆستای جوگرافیا، دەربارەی ئەو سیستەمە بە “ڕۆژنامەی هەولێر”ی ڕاگەیاند: هۆکارگەلێک هەن بۆ ئەو هەڵسەنگاندنی ئەو سیستەمە، یەکەمیان نەخشەکێشانی لافاو و شیکاری زەوی، دەتوانرێت سیستەمی (GIS) بەکاربهێنرێت بۆ شیکردنەوەی زانیارییەکانی زەوی بۆ دیاریکردنی ئەو ناوچانەی کە ئامادەن بۆ لافاو. داتاکانی بەرزایی DEM یارمەتیدەرە لە دروستکردنی نەخشەی لافاو، کە ئاماژە بە ناوچە نزمەکان دەکات کە تووشی لافاو دەبن. دووەمیان مۆدێلی هایدرۆلۆجی، کە GIS ڕێگە بە دروستکردنی مۆدێلی هایدرۆلۆجی دەدات بۆ ھاوشێوەکردنی ڕۆیشتنی ئاو، یارمەتیدەرە بۆ پێشبینیکردنی ڕادە و قووڵی لافاو لە ژێر سیناریۆی جیاوازدا. سێیەمیان سیستەمی ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە، چوارەمیان چاودێریکردن لە کاتی ڕاستەقینەدا، کە GIS دەتوانێت داتاکانی کاتی ڕاستەقینە لە سەرچاوە جیاوازەکانەوە یەکبخات، وەک وێستگەکانی کەشوهەوا، پێوەرەکانی ڕووبار، و هەستکردن لە دوورەوە، بۆ پێشکەشکردنی ئاگادارکردنەوە و ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە لە ئەگەری لافاو. پێنجەمیان سیستەمی پشتگیری بڕیار، کە سیستەمی پشتگیری بڕیار لەسەر بنەمای GIS یارمەتی وەڵامدەرەوەی فریاگوزاری دەدات لە بڕیاردانی ئاگادارانە لە کاتی ڕووداوەکانی لافاودا بە پێشکەشکردنی زانیاری فەزایی لە کاتی ڕاستەقینەدا.
مامۆستا دڵشاد زیاتر ئاماژەی پێدا و گوتی: هەڵسەنگاندنی لاوازی و بەکارهێنانی زەوی و شیکاری ڕووپۆشی زەوی کە GIS یارمەتی هەڵسەنگاندنی لاوازی بەکارهێنانی زەوییە جیاوازەکان دەدات بۆ لافاو. دیاریکردنی ئەو ناوچانەی کە چڕی دانیشتووانیان بەرزە، ژێرخانی گرنگ و ناوچە هەستیارەکانی ژینگە یارمەتیدەرە بۆ یەکەمایەتیدان بە هەوڵەکانی کەمکردنەوەی مەترسی. هەروەها یەکخستنی زانیارییە کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکان کە ئەو سیستەمە دەتوانێت داتای ئابووری و کۆمەڵایەتی لەخۆبگرێت بۆ هەڵسەنگاندنی کاریگەرییە ئەگەرییەکانی لافاو لەسەر کۆمەڵگاکان، یارمەتیدان لە یەکەمایەتیدان بە سەرچاوەکان بۆ دانیشتوانی لاواز. لەگەڵ ئەوەشدا پلاندانانی ژێرخانی و نەخشەکێشانی ژێرخانی گرنگ کە بەکاردێت بۆ نەخشەکێشانی ژێرخانی گرنگی وەک نەخۆشخانە، قوتابخانە، و خزمەتگوزارییەکان. ئەم زانیاریانە یارمەتیدەرن لە پلاندانان و جێبەجێکردنی ستراتیژییەکان بۆ پاراستنی سەروەت و سامانە گرنگەکان لە کاتی لافاودا.
زیاتر گوتی: پلاندانان بۆ ڕێڕەوی چۆڵکردن کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ناسینەوە و باشکردنی ڕێگاکانی چۆڵکردن لەسەر بنەمای داتای لافاو لە کاتی ڕاستەقینەدا، دڵنیابوون لە چۆڵکردنی کارا و سەلامەت لە کاتی حاڵەتە فریاگوزارییەکان. ئەو ناوچانەی مەترسی لافاویان هەیە کە دەبێ پلاندانانی ناوچەگەری و بەکارهێنانی زەوی هەبێت کە بەو سیستەمە ڕێگە بە دروستکردنی نەخشەی مەترسی لافاو و ڕێساکانی ناوچەگەری دەدات، ڕێنمایی پلاندانانی بەکارهێنانی زەوی بەرپرسیارانە دەکات بۆ کەمکردنەوەی گەشەپێدان لە ناوچە مەترسیدارەکانی لافاو و هەڵسەنگاندنی مەترسی بیمە بۆ هەڵسەنگاندنی مەترسی لافاو بۆ مەبەستی بیمە بەکاردەهێنرێت، یارمەتی کۆمپانیاکانی بیمە و حکومەتەکان دەدات بڕیاری ئاگادارانە بدەن سەبارەت بە پارەی بیمەی لافاو و داپۆشینی. هەروەها خاڵێکی تر هۆشیاری گشتی و پەروەردەیە بۆ نەخشە و ئەپی کارلێککاران کە دەتوانرێت ئەو سیستەمە بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنی نەخشەی کارلێککار و ئەپڵیکەیشنی مۆبایل بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری گشتی سەبارەت بە مەترسییەکانی لافاو و ڕێکارەکانی فریاگوزاری و ڕێگاکانی چۆڵکردن. هەروەها ئەو سیستەمە بەشداریکردنی کۆمەڵگا ئاسان دەکات بە بینینی مەترسییەکانی لافاو و بەشداریکردنی دانیشتووان لە پرۆسەی بڕیاردان بۆ کەمکردنەوەی مەترسی لافاو. لەکۆتایی ئەو قسانەی باسم کرد دەمەوێ باسی شیکاری دوای لافاو و هەڵسەنگاندنی زیانەکان بکەم، کە ئەو سیستەمە یارمەتیدەرە لە ئەنجامدانی هەڵسەنگاندنی زیانەکان دوای لافاو، یارمەتی دەسەڵاتداران دەدات لە ڕادەی زیانەکان تێبگەن و هەوڵەکانی چاکبوونەوە لە پێشینەدا دابنێن، شیکاری مێژوویی ڕێگە بە شیکاری داتا مێژووییەکانی لافاو دەدات، یارمەتیدەرە لە ناسینەوەی ئەو شێواز و ڕەوتانەی کە دەتوانن پلاندانانی مەترسی لافاو لە داهاتوودا ئاگادار بکەنەوە و یەکخستنی ئەو سیستەمە لە بەڕێوەبردنی مەترسی لافاودا ڕێبازێکی گشتگیر و ئاگاداری فەزایی دابین دەکات، کە کاریگەری ستراتیژییەکانی کەمکردنەوە و هەوڵەکانی وەڵامدانەوە بەرز دەکاتەوە.