كارزان گلی – هه‌ولێر
شەڕی ناوەخۆیی كۆریا لە 1950، كوشتارەگەیەكی گەورەی بەدوای خۆیدا هێنا و هەزاران سەرباز لە هەردوو كۆریاكەدا بوونە قوربانی، جیا لەوەی هەموو ئەو وڵاتانەی بە ناردنی سەرباز و لەسەر داوای ئەمریكا، بەشدارییان لەو شەڕدا كرد، سەدان كوژراویاندا، توركیاش یەكێك بوو لەو وڵاتانەی سەربازی رەوانەی كۆریا كرد و سەرئەنجام سەدان سەربازی لەو شەڕەدا كوژرا. ئەوەی گرنگە و تاوەكوو ئێستا لێكۆڵینەوەی جددی لەسەر نەكراوە، ئایە ئەو سەربازانەی توركیا رەوانەی كۆریای كرد، سەربازی تورك بوون یان كورد؟ ئایە توركیا بۆ ئەوەی كوردەكان لەناو ببات و پیاوەكانیان كەم بكاتەوە، سەربازی كوردی رەوانەی كۆریا كردوە تا لەوێ بكوژرێن؟
پارتی كۆمەنیست لە كۆریای باكوور، لەژێر كاریگەریی شۆڕشی ئۆكتۆبەر و هەروەها كاریگەرییان بە لینین، ویستیان هەموو كۆریا بخەنە ژێر كێفی خۆیانەوە، بەڵام ئەمریكا كە ئەوكات دژایەتییەكی سەرسەختی چەپەكانی دەكرد و بە مەترسی بۆ سەر ئاساییشی جیهان ناوی دەبردن، فریای كۆریای باشوور كەوت و لەچوارچێوەی هێزێكی هاوپەیمانیدا هەزاران سەرباز رەوانەی كۆریا كرا و ئەگەر بوونی ئەو هێزە نەبایە، هەرگیز ئەم كۆریایەی ئێستا، واتە كۆریای باشوور دروست نەدەبوو، لەناو ئەو هێزانەشدا هێزی توركیاشی تێدا بوو، كە گۆمان هەیە
لەناوبردنی كورد ئەو هێزەیان رەوانەی كۆریا كردبێت.
جارێ با بزانین توركیا چەند سەربازی رەوانەی كۆریا كرد و چەندی بوونە قوربانی و چەندیشی بە سەلامەتی گەڕانەوە.
بەگوێرەی داتای فەرمی دەوڵەتی توركیا، 14 هەزار و 936 سەربازی رەوانەی كۆریا كرد، لەو رێژەیە 721 سەرباز كوژرا، 175 سەبازیش بێسەروشوێن بوون، هەروەها 234 سەرباز بەدیل كەوتنە دەستی سەربازانی كۆریای باكوور، هەروەها 2147 سەربازیش برینداربوون.
لەبەرامبەر ئەو هاوكارییە سەربازییەی بۆ وڵاتی ئەوانیان كردووە، كۆریای باشوور، زۆر خۆی بە قەرزاری توركیا دەزانێت، بۆیە هەموو هاووڵاتییەكی توركی، بۆی هەیە بەبێ وەرگرتنی ڤیزا بچێتە كۆریا، جیا لەوەش پەیوەندییەكی قوڵی كلتوور و سیاسی لەنێوانیاندا هەیە.
پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە، ئایە لەو ژمارە زۆرەی سەربازانی توركیا، چەندی كورد بوون و ئایە توركیا بەئەنقەست ئەو هەموو سەربازەی ناردووەتە كۆریا؟
تاوەكوو ئێستا لە توركیا، هیچ توێژینەوەیەك نەكراوە، ئاخۆ ئەو سەربازانە كورد بوونە یان تورك؟ یاخود چەندی تورك بوون و چەندی كورد؟ رەنگە وەزارەتی خوێندنی باڵای توركیا رێگەی نەدابێت توێژینەوەیەكی لەوشێوەیە بكرێت، بەڵام هیچ گۆمانی تێدا نییە، ئەگەر هەووشی نەبێت، بەشێكی زۆری ئەو سەربازانە كوردبوونە، چونكە لەشەڕی رزگاری توركیادا، رێژەیەكی زۆر كورد بەشدارییان تێیدا كرد، بەڵام میدیای توركیا و سەركردەكانیان زۆر بەشەرمنانە باس لە بەشداری كورد دەكەن، بۆیە كاتێك كۆریای باشوور لەو شەڕەدا بەهاوكاری هێزی هاوپەیمانان سەركەوت و توركیاش پشكی شێری لەو سەركەوتنە بەركەوت، نابێت چاوەڕێ بكرێت كە ناوی كورد بهێنن و بڵێن سەربازەكان بەشێكی زۆری كورد بوونە.
بەگوێرەی زانیارییەكانی ماڵپەڕی (forum.donanimhaber.com) توركیا بەناچاری و بەزۆری سەربازی كوردی رەوانەی كۆریا كردووە تا لەوێ بكوژرێن و نەگەڕێنەوە.
بەگوێرەی زانیارییەكانی ئەو ماڵپەڕە، كەناڵێكی كۆریای باشوور بڵاوی كردووەتەوە، كاتێك لە 1950 توركیا سەربازی بۆ كۆریا ناردووە تا هاوكاری هێزی كۆریای باشوور بكات، بەناچاری و بەزۆر سەربازە كوردەكانیان ناردووە تا لەوێ بكوژرێن و نەگەڕێنەوە.
باسی لەوەش كردووە، تەلەڤزیۆنە كۆرییەكە گوتوویەتی، ئەوەی هاوكاری كۆریای كردووە تورك نییە، بەڵكوو كوردەكانن، بۆیە برای راستەقینەی ئێمە كوردەكانن.
زیاتر دەنووسێت: ”لەراپۆرتی تەلەڤزیۆنی كۆریدا هاتووە، وەكوو چۆن سەردەمانێك ژاپۆن كۆریای داگیر كردووە، توركیاش بەهەمان شێوە خاكی كوردانی داگیر كردووە، هەروەها كوردەكانی كوشتووە، بۆیە دەبێت كۆریا پاڵپشتی لە كورد بكات، بەتایبەت لە سووریا.“
بەڵگەیش بەوە دەهێننەوە، فەرماندەی هێزەكانی توركیا توركێك بووە، بەڵام بەهۆی ئەوەی لەزمانی سەربازەكانی نەزانیوە چونكە بە كوردی قسەیان كردووە، بۆیە بڕیاری كشانەوەی لە شەڕێكدا داوە و كەتوونەتە ناو كەمین و گەمارۆ دراون و هیچ پەیوەندییەكیان لەگەڵ سەربازەكانی ئەمریكادا نەماوە. ئەمەش بەڵگەیە، كە سەربازە نێردراوەكان كورد بوونە نەك تورك.
ماڵپەری ناوبراو، بۆ ئەوە ئەو راپۆرتەی بڵاونەكردووەتەوە كە راستی رووداوەكە روون بكاتەوە، بەڵكوو داوای لە حكوومەتی توركیا كردووە، هەڵوێستی هەبێت بەرامبەر ئەو جۆرە پروپاگندانە و دەبێت بیسەلمێنێت كە ئەو سەربازانەی لەو شەڕەدا كوژراون تورك بوونە نەك كورد و دەڵێت چۆن دەبێت بەرامبەر بەو پروپاگندانە ئەوەندە لاواز بین.
بەڵام ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، بۆمان روون دەبێتەوە كە لەسەردەمی عوسمانییەكانیشدا بە ئەنقەست سەربازی كوردیان ناردووە بۆ شەڕ تا نەگەڕێنەوە و بكوژرێن، ئامانجەكەش ئەوە بووە رێژەی كورد لە توركیا بەو شێوە قێزەونە كەم بكەنەوە.
بۆ نموونە لە شەڕی ساریكامش، كە ئەوكات ئەنوەر پاشا فەرماندەی سوپای عوسمانی بوو و لە شەڕێدا لەگەڵ رووسیا، 90 هەزار سەربازی عوسمانی كوژرا و دووچاری شكستێكی گەورە بوونەوە، كاتێك لە ئیستانبۆڵ لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ ئەنوەر پاشادا كرد، گوتی“ خەم مەخۆن هەموو ئەو سەربازانە كورد بوونە و هیچ سەربازێكی توركی تێدا نییە“ بۆیە دووچاری هیچ سزایەك نەبوویەوە لەسەر ئەو شكستە گەورەیە.
شەڕەكە لە 22_12_1914 دەستیپێكرد و لە 15_1_1915 كۆتایی هات.
ئەوەی یادەوەرییەكانی موسا عەنتەری خوێندبێتەوە، باس لە عەدنان مەندریس، سەرۆك وەزیرانی پێشووی توركیا دەكات، كاتێك لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ وەزیری دەرەوە و ناوەخۆی توركیا و چەند بەرپرسێكی تردا باس لە كورد دەكەن، دەڵێت بۆ ئەوەی بتوانین كوردەكان لەناو ببەین، سەرەتا با 50 كەسی رۆشنبیریان بگرین و بیانكوژین، پاشان بۆ خۆیان دوای گفتوگۆیەكی زۆر، دەگەنە ئەو بڕوایەی، بۆ ئەوەی دووچاری فشاری كوردەكان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەبنەوە، دەیانگرین و یەك یەك دەیانكوژین. موسا عەنتەر، یەكێك بووە لەو 50 رۆشنبیرەی دەستگیر كراوە، ئەگەرچی چەند كەسێكیان لێ كوشتن، بەڵام دوای ئەوەی مەندەریس، لە 1960 كودەتای بەسەر كرا و لەسێدارە درا، پلانەكەیان نەگەیشتە ئەنجام.
ئەم نموونە مێژووییانە پێمان دەڵێن، بەڵێ ئەو سەربازانەی چوونەتە كۆریا و بەشداریان لەو شەڕەدا كردووە و پاڵپشتی كۆریای باشووریان كردووە، كورد بوون نەك تورك، چونكە سەركردایەتی ئەوكاتی توركیا، هەموو شتێكی بۆ لەناوبردنی كورد كردووە، ناردنی سەربازی كوردیش بۆ كۆریا تا لەناو بچن، رێگەیەكی ئاسان بووە بۆیان، بۆیە لەدوای ئەمریكا، زۆرترین سەربازی توركیا لەو شەڕەدا بەشداری كردووە.
بەداخەوە نەمانتوانیوە وەكوو پێویست ئەم بابەتە بقۆزینەوە، هۆكارەكەشی روونە، بێدەوڵەتی كوردی زۆر دواخستووە و هەموو سەركەوتن و داهێنانێكمان یان بۆ تورك و عەرەب، یان بۆ فارس بووە و بەناوی ئەوانەوە تۆمار كراوە.
چەند ساڵێك بەر لە ئێستا، عەبدولڕەزاق محەممەد موستەفا، بەڕێوەبەری گشتی پەرەپێدانی مرۆیی لە وەزارەتی پلاندانان، پێی گوتم، بچۆ بۆ لای رێبوار سیوەیلی، شیعرێكی شاعیری گەورەی كورد گۆرانی لایە، كە بۆ كۆریای باشووری نووسیوە و دەكرێت ئەو شیعرە بدەینە كونسوڵی كۆریا، چونكە گۆران، لەو شیعرەدا داوا لە كۆریا دەكات، ئەگەر توانیان وڵاتیان بونیاد بنێنەوە و بەرەپێش بچن، كوردیان لەبیر نەچێت و دەبێت هاوكاریمان بكەن.
شیعرەكەم لە سیوەیلی وەرگرت و دام بە بەڕێز عەبدولڕەزاق و ئەویش گەیاندییە دەستی كۆرییەكان لە هەولێر. مەبەستی من لەم گێڕانەوەیە ئەوەیە، رەنگە گۆرانی شاعیر، ئەوكات زانیویەتی كە لە شەڕی ناوەخۆیی كۆریادا، كورد رۆڵێكی گەورەی هەبووە و ئەو سەربازانەی رەوانەی كۆریا كراون كورد بوونە، بۆیە لەو شیعرەدا دەڵێت، ئەگەر پێشكەوتن و وڵاتتان بونیاد نایەوە، كورد لەبیر مەكەن و دەستی هاوكاریمان بۆ درێژ بكەن.