كارزان گلی – هه‌ولێر
لەوكاتەوەی پارتی داد و گەشەپێدان (ئاكەپە)ی دروست كردووە لە 2002، رەجەب تەییب ئەردۆغان، توانیویەتی لە هەموو هەڵبژاردنێكدا بیباتەوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 14ی ئایار و 28ی ئایاردا، بە تەواوی هەستی پێ كرا، كە ئەردۆغان و پارتەكەی دەنگەكانیان كەمی كردووە، بەتایبەت لە شارە گەورەكاندا. سەرەڕای ئەو هەموو قەیرانەی لە توركیا بوونی هەیە، كە دیارترینیان قەیرانی داراییە، كەچی ئەردۆغان توانی براوەی هەڵبژاردن بێت، پرسیارە جیدییەكە ئەوەیە، ئەردۆغان چۆن توانی بیباتەوە و متمانەی گەل بەدەست بهێنێت؟
ئۆپۆزسیۆن خیتابێكی یەكگرتووی نەبوو
ئۆپۆزسیۆنی توركیا، دەستیان خستبووە ناو دەستی یەكتری و دروشمی كۆتایی هاتنی ئەردۆغانیان بەرز كردەوە، لەوەیاندا سەركەوتوو بوون، كە بەیەكەوە رووبەڕووی ئەردۆغان بوونەوە، بەڵام كاتێك لە كارنامەكەیاندا سەرۆكی هەر پێنج پارتی ئۆپۆزسیۆن، وەكوو جێگری سەركۆماری توركیا دیاری كران، لە ئەگەری دەرچوونی كەمال كلیچدارئۆغڵودا، ئەوە بۆ دەنگدەر روون بووەوە كە پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن هەڵپەی پۆستیانە، پێنج جێگر، لەلایەك زیادە ئیسرافییە و لەلایەكی تریشدا كۆت و بەندی دەسەڵاتەكانی سەركۆمارە.
لە بانگەشەی هەڵبژاردنیشدا، سەرۆكی هەموو پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن و سەرۆكی شارەوانی ئیستانبۆڵ و ئەنكەرا، بەشدارییان دەكرد و خیتابیان بۆ گەل دەدا، ئەمە بەو مانایە دێت، كە مێشكی دەنگدەر تێكدەدەن و نازانن ئەو ئامانجەی هەیانە بیپێكن، بەپێچەوانەوە هاوپەیمانیی (كۆماریی)، تەنیا رەجەب تەییب ئەردۆغان، لە میتینگ و مەیدانەكاندا بوونی هەبوو و هەموو پارتەكانی تری ناو ئەو هاوپەیمانییە، شەڕیان بۆ مانەوەی ئەردۆغان دەكرد.
عەلەوییەك لەسەر كورسی كۆماری دانانیشێت
كلیچدارئۆغڵو، كوردێكی عەلەوییە، بەدرێژایی مێژووی توركیاش، سەرۆكێكی عەلەوی حوكمی توركیای نەكردووە، تەنانەت گەلی توركیا بە شیاوی نەزانیوە، عەلەوی پۆستی سەرۆكی شارەوانیش وەربگرن، ئیدی چۆن رێگە دەدەن عەلەوییەك حوكمی توركیا بكات.
مەڕاڵ ئاكشەنەر، سەرۆكی پارتی باش، لەوەیاندا لەسەر حەق بوو، كە رۆژێك بەر لەوەی بەربژێری سەرۆكایەتیی دیاری بكەن، گوتی نابێت كلیچدارئۆغڵو ببێتە بەربژێر و لەسەر مێزە شەش قۆڵییەكە هەڵسا، بەڵام دوای فشارێكی زۆر گەڕایەوە، ئاخر ئەو دەیزانی كلتووری توركیا قبوڵی عەلەوییەك ناكات، بۆیە پێی باش بوو، ئەكرەم ئیمامئۆغڵو ببێتە بەربژێر.
هەر لە سەرەتاوە، بەشێكی راوێژكارانی سەر بە ئۆپۆزسیۆن، پێیان باش بوو، ئیمامئۆغڵو ببێتە بەربژێر، چونكە ئەو پێشتر ئەزموونی بردنەوەی هەیە و لە 2019، دووجار توانی بەسەر ئاكەپەدا سەركەوێت و كەسێكی قبوڵكراوە. جیا لەوەش، كوردانی باكووری قبوڵی ئەو كەسایەتییەیان كردووە، چونكە بەردەوام بە زمانێكی شیرین بەرامبەر كورد دەدوێت و نزیكیشی لە سەلاحەدین دەمیرتاش و هاوسەرەكەی، وای كردووە خۆی لای كوردان خۆشەویست بكات. بەكورتی، عەلەویببونی كلیچدارئۆغڵو، هۆكارێكە كە كلتووری توركیا قبوڵیان نەبێت و ئەگەر لە بری ئەو ئیمامئۆغڵو ببایە، رەنگە هاوكێشەكە بەجۆرێكی تر دەبوو.
هەڵەی هەدەپە لە گەڕی یەكەمدا
هەدەپە، ساڵێك بەر لەوەی هەڵبژاردن دەستپێبكات، بانگەشەی ئەوەی دەكرد بەربژێری بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی دەبێت، ئەمەش دەنگدەری كوردی دڵخۆش كردبوو، چونكە دەیانزانی ئەگەر هەڵبژاردن بكەوێتە گەڕی دووەم، ئیدی كلیلی دەرگای سەرۆكایەتیی توركیا دەكەوێتە دەستی هەدەپە، بەڵام بەداخەوە، هەدەپە بەبێ هیچ مەرجێك و كوێرانە دوای كلیچدارئۆغڵو كەوتن و گوتیان بۆ ئەوەی رژێمی ئەردۆغان و تاكڕەوییەكەی لەناو ببەین، ئیمە پۆستمان ناوێت و پاڵپشتی لە كلیچدارئۆغڵو دەكەین.
ئەم هەڵوێستەی هەدەپە، دەنگدەری توڕە كرد، بەتایبەت ئەو دەنگدەرانەی پێیانوایە پرسی كورد لەناو پەرلەمان چارەسەر بكرێت باشترە نەك لەرێگەی شەڕ، ئەوان زانیان كارتی هەدەپە سوتا، چونكە ناكرێت بە شەش ملیۆن دەنگدەرەوە پاڵپشتی لە بەربژێرێك بكەیت، بەبێ ئەوەی هیچ مەرجێكی بەسەردا بسەپێنیت، لەكاتێكدا گەورەترین پرس لە توركیا پرسی كوردە و قورسایی راستەقینەی هەدەپەش لە باكووری كوردستانە.
ئەگەر هەدەپە، لە گەڕی یەكەمدا بەربژێری هەبوایە، كورد زیاتر دەچوونە سەر سندوقی دەنگدان و رەنگە ئەردۆغان بە ناچاری بۆ گەڕی دووەم رووی لە هەدەپە بكردایە. بینیمان هەدەپە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی دوو ملیۆن دەنگ كەمی كرد، ئەمەش سزای دەنگدەر بوو بۆ هەدەپە و پەیامێك بوو كە دەبێت هەدەپە وەكوو خۆی وەریبگرێت.
پەكەكەش رۆڵی هەبوو لە سەركەوتنی ئەردۆغان، بەتایبەت ئەوكاتەی بەفەرمی داوایان لە كوردانی باكوور كرد، دەنگ بە كلیچدارئۆغڵو بدەن، ئەمەش بە ناڕاستەوخۆ پەیامێك بوو بۆ ئەردۆغان كە پەكەكە لەگەڵ مانەوەی ئەوەن، چونكە نەژادپەرستەكان بەهۆی ئەو لێدوانەی پەكەكەوە بەگوڕ و تینەوە چوونە سەر سندوق و دەنگیاندا، بینیمان دەنگی نەژادپەرستەكان چۆن هەڵكشا و لە پەرلەمان چۆن بوونە هێزێكی گرنگ.
ئومید ئۆزداغ، كوردی لە كلیچدارئۆغڵو نیگەران كرد
ئەردۆغان، لەوەیاندا زۆر زیرەك بوو، كە موخاتەبەی ئومید ئۆزداغی نەكرد تا لە گەڕی دووەمی هەڵبژاردندا دەنگی پێ بدات، چونكە بەگوێرەی ئەو حیساباتەی كردبووی، ئەگەر ئۆزداغ بهێنێتە ناو هاوپەیمانییەتەكەی، رەنگە تەنیا 2%ی دەنگەكانی زیاد بكات، بەڵام دەنگێكی زۆری كوردی لێ دەبێتەوە، ئەمە جیا لەوەی ئۆزداغیش داوای وەزارەتی ناوخۆی لێی دەكرد، بەڵام ئەردۆغان زانی ئەگەر ئۆزداغ بچێتە پاڵ كلیچدارئۆغڵو، كوردەكان سزای كلیچدار دەدەن، چونكە ئۆزداغ كەسێكی نەژادپەرستە و دژە كوردە و تا بۆی كرابێت سووكایەتی بە كورد كردووە، هەر چەند مانگێك بەر لە ئێستا، سووكایەتی بە شێخ سەعیدی پیران كرد و بە خیانەتكار ناوی برد.
كاتێك كلیچدارئۆغڵو، رێككەوتنێكی حەوت خاڵی لەگەڵ ئۆزداغدا ئیمزا كرد و دوو خاڵی بە ئاشكرا دژایەتی هەدەپەی تێدابوو، ئەمە وای كرد، دەنگدەری كورد بایكۆتی دەنگدان بكات. راستە كلیچدارئۆغڵو توانی لەو شارانەی كە هەدەپەی تێدا زۆرینەیە بەپێش ئەردۆغان بكەوێت، بەڵام بە بەراورد بە گەڕی یەكەم، تەنانەت لەو شارانەی كە هەدەپە قورساییەكی زۆری هەیە، وەكوو ئامەد، مێردین، وان، شرناخ، بەڕێژەیەكی كەمیش بێت دەنگدەر بایكۆتی هەڵبژاردنی كرد، ئەمەش لەبەرژەوەندی ئەردۆغان شكایەوە.
لەڕووی جوگرافیاوە لەباكووری كوردستان، ئەردۆغان بەرێژەی 1% بەپێش كلیچدارئۆغڵو كەوتووە، بەڵام لەوشارانەی باكووری كوردستان كە هەدەپەی تێدا بەهێزە، كلیچدارئۆغڵو بردویەتییەوە، بەشێوەیەكی گشتی، ئەردۆغان حاڵی لە باكووری كوردستان باشە و ئەو سیاسەتەی پەیڕەوی كرد، بەوەی ئۆزداغی خستە پاڵ كلیچدار، توانی دەنگدەری كورد لە كلیچدارئۆغڵو دوور بخاتەوە و كاریگەریی لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن هەبێت.
هەڵبژاردن عادڵانە نەبوو
بەگوێرەی ئەوەی سەركردەكانی ئۆپۆزسیۆن دانیان بە بردنەوەی ئەردۆغاندا نا، بۆیە ئەمە پێمان دەڵێت كە ساختەكاری نەكراوە، ئەوە دەنگی راستەقینەی ئەردۆغانە، بەڵام دەبێت ئەوە بزانرێت كە پڕۆسەی هەڵبژاردن عادڵانە نەبووە، چونكە ئاكەپە و مەهەپە، هەموو دام و دەزگاكانی دەوڵەتیان لەژێر دەستدا بوو و بەكاریان دەهێنا، تەنانەت پارەیەكی خەیاڵییان لەبانگەشەی هەڵبژاردندا خەرج كرد، كە ئەمە بۆ كلیچدارئۆغڵو و ئۆپۆزسیۆن بەردەست نەبوو.
ئەردۆغان 80%ی میدیای توركیای كۆنتڕۆڵ كردووە، ئەم میدیایانە هەموو لە بەرژەوەندی ئەردۆغان كاریان دەكرد، تەنانەت كەناڵی TRTی سەر بە دەوڵەت، كە دەبوایە بەشێوەیەكی یەكسان بانگەشەی هەڵبژاردنی بەربژێرەكانی بكردایە، كەچی یەك جار رێگەیدا كلیچدارئۆغڵو بانگەشە بكات و لە بەرامبەردا، دەیانجار ئەردۆغان لەو كەناڵەوە دەركەوتووە و بانگەشەی هەڵبژاردنی كردووە.
دوو رۆژ بەر لە هەڵبژاردنی گەڕی دووەم، كلیچدارئۆغڵو ویستی لە رێگەی نامەیەكەوە داوا لە گەلی توركیا بكات دەنگی پێ بدەن، بەڵام تورك تیلیكۆم سانسۆری خستە سەر نامەكەی، لە بەرامبەردا ئەردۆغان بەئاسانی ئەو نامەیەی بۆ دەنگدەر نارد.
ئەردۆغان بردیەوە بەڵام هێشتایش قەڵا گەورەكە لە دەستی ئۆپۆزسیۆندایە
راستە ئەردۆغان توانیی پەرلەمانی توركیا كۆنترۆڵ بكات و هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییش بباتەوە، بەڵام قەڵا گەورەكەی ئۆپۆزسیۆنی نەڕووخاندووە، یاخود نەیتوانیوە ئاڵای ئاكەپە لەسەر ئەو قەڵایە هەڵبكات، كە شارەوانی (ئیستانبۆڵ، ئەنكەرا، ئەنتاڵیا، ئەدەنا، ئامەد، ئیزمیر و هتد) لەخۆ دەگرێت و ئەردۆغان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی و سەرۆكایەتیدا لەو شارانە دۆڕاوە.
ئەردۆغان، لە هەموو شارەگەورەكان دۆڕاوە، بەتایبەت ئەو شارانەی كەوتوونەتە سەر دەریا، بۆیە ئەگەر بیەوێت بە تەواوی ئاڵای پارتەكەی لەسەر قەڵای ئۆپۆزسیۆن هەڵبكات، دەبێت ٩ مانگی تر، كە هەڵبژاردنی شارەوانییەكان دەست پێدەكات، ئەردۆغان، هەوڵی ئەوە بدات سەرۆكی شارەوانی ئیستانبۆڵ و ئەنكەرا بەدەست بهێنێت، چونكە ئەگەر لەوەیاندا شكست بهێنێت، دەبێت چاوەڕێ ئەوە بكات، لە هەڵبژاردنی داهاتووی توركیا، خۆی بەرامبەر بەربژێرێكی سەرسەختدا دەبێنێتەوە، كە رەنگە بردنەوە لێی ئەردۆغان ماندوو بكات.