كارزان گلی – هه‌ولێر
شەڕی ئۆكراین و رووسیا پێی نایە ساڵێك، لەو ماوەیەدا بە هەزاران خەڵکی لاشەڕ (سڤیل) کوژران و بە ملیۆنان هاووڵاتیی ئۆكراینی ئاوارەی وڵاتانی ئەورووپا بوون، بەڵام ئەو پلانەی ڤلادیمیر پۆتین دایڕشتبوو بۆ داگیركردنی ئۆكراین سەری نەگرت و شرۆڤەكارانی سیاسی پێیان وایە، پۆتین لەم جەنگەدا زیانێكی گەورەی كردووە.
لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە، ئەمە بە گەورەترین جەنگ دادەنرێت، چونكە ماوەكەی درێژەی كێشا و هەروەها زیانە گیانی و مادییەكانیشی وێنەی نەبووە.
پۆتین ماوەی ٢٣ ساڵە سەرۆكی رووسیایە، لەو ماوەیەدا زۆر پرسی یەكلایی كردووەتەوە، ئەگەرچی زیانی بەركەوتووە بەڵام ئەنجام قسەی خۆی بردووەتە سەر، نموونە لە ٢٠١٤ كاتێك هێرشی كردە سەر كریمیا و خستییە سەر رووسیا، ئەوكات رووسیا لە G8 دەركرا، بەڵام پۆتین گوێی پێ نەدا و كریمیای خستە سەر رووسیا.
لە 2022، بەهەمان شێوە ویستی كودەتایەكی گەورە بخاتە سەر ناتۆ، بەوەی رێگەی نەدا ئۆكراین ببێتە ئەندامی ناتۆ و پلانی ئەوەی داڕشت، كە لە ماوەیەكی كەمدا نەگاتە مانگێك ئۆكراین داگیر بكات و پاشان سەرۆكێك بەدڵی رووسیا دابمەزرێنێت و ئیدی ئۆكراین ببێت بەباخچەیەكی پشتەوەی رووسیا و هەركاتێك بیەوێت بتوانێت لێی دانیشێت، بەڵام ناتۆ شكستی بەو پلانە هێنا.
شرۆڤەكارانی سیاسی پێیان وایە، ئەوەی وای كرد ئۆكراینا نەكەوێت و رووسیا دووچاری ئەو شكستە ببێتەوە، ئەو یارمەتییە سەربازیانەی ئەورووپا و ئەمریكا بووە، جیا لەوەش ئیدی بەدوای بەدیلی رووسیادا دەگەڕێن بۆ دابینكردنی گازی سروشتی، كە ئەمەش زیانێكی گەورەیە بەر ئابووری رووسیا دەكەوێت، بۆیە حیساباتەكانی پۆتین بۆ ئەو جەنگە هەڵە دەرچوو.
جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا لە وتارێكدا گوتی: ”پۆتین تەنیا لە یەك زمان تێدەگات، ئەویش زمانی هێز و توندوتیژییە، بۆیە ئێمەش بەو زمانە قسەی لەگەڵدا دەكەین و تا كۆتایی پاڵپشتی لە ئۆكراین دەكەین“ ئەم گوتەیەی بایدن ئاشكرایە، كە هەرگیز ناتۆ پشتی ئۆكراین بەرنادات، بەڵكو ئێستاولا چەكی قورستری بۆ دەنێرێت، ئەمەش لە بەرژەوەندیی پۆتیندا نییە، چونكە هێزی رووسیا لەم جەنگەدا ماندوو بووە، هەروەها ئابووری رووسیاش لە ٢٠٢٢ بە رێژەی ٢% كەمی كردووە و رۆبڵی رووسیایش بەهای خۆی لەدەست داوە.
بەگوێرەی زانیارییەكان، ٥٠ وڵات پاڵپشتی لە ئۆكراین دەکەن لەم جەنگە، كە سی وڵاتی ناتۆ و هەروەها ٢٧ وڵاتی ئەورووپییە؛ ئەمە جگە لەوەی هەموو ئەو وڵاتانەی كە پێشتر سەر بە یەكێتی سۆڤیەت بوونە، دڵسۆزییان بۆ ئۆكراین هەیە و پاڵپشتی لە رووسیا ناكەن، بۆیە لەم جەنگەدا رووسیا بەتەنیا ماوەتەوە، كە پێشتر پۆتین لەو بڕوایەدا نەبوو بەو شێوەیە تەنیا بێت، بۆیە یەكێك لەو هۆكارانەی وای كرد پۆتین پلانە جەنگییەكەی وەكوو خۆی جێبەجێ نەكرێت، ئەو پاڵپشتییەی جیهان بوو بۆ ئۆكراین، بەتایبەت لە ڕووی سەربازی و مادییەوە بەتەوای روویان لە ئۆكراین كرد و پشتیان لە رووسیا كرد.
چەند مانگێكە باس لەوە دەكرێت، رووسیا وەكوو ئەندامی نەتەوەیەكگرتووەكان دەربهێنرێت، هەروەها ڤلادیمیر پۆتینیش وەكوو تاوانباری جەنگ دادگایی بكرێت، ئەگەر ئەوە روو بدات، رەنگە شەڕی ئۆكراین و رووسیا زۆر درێژە بكێشێت.
تاوەكوو ئێستا کەس نازانێت، پۆتین پلانی چی دەبێت دوای یەك ساڵ شەڕكردن لەگەڵ ئۆكراین؟ ئایا پەنا بۆ چەكی ئەتۆم دەبات، یان تاكلایەنە جەنگ رادەگرێت؟