ڤلادیمیر پوتین له‌باره‌ی به‌شێكی ئۆكرانیاوه بڕیاریدا
ڤلادیمیر پووتین دانی بە سەربەخۆی دوو ناوچەی لوهانسک و دۆنێتسکی سەر بە هەرێمی دۆنباس نا و رێککەوتنی دۆستایەتی و هاریکاری لەگەڵ واژۆکردن.
ئەمڕۆ دووشەممە 21-02-2022 ڤلادیمیر پووتین، سەرۆکی رووسیا لە گوتارێکدا دانی بە سەربەخۆیی دوو ناوچەی هەرێمی دۆنباس نا و رێککەوتنی لەگەڵ واژۆکردن. هەروەها رەخنە لە بەرپرسانی ئۆکراینا گرت و رایگەیاند، وڵاتەکەیان لە “دەرەوە” کۆنترۆڵکراوە و داوای کرد دەستبەجێ ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانیان رابگرن.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا پووتین ئاماژەی بەوە دا، رووسیا هەمیشە ویستوویەتی کێشەکان لە رێگەی دیپلۆماتی و گفتوگۆوە چارەسەر بکات.
رووسیا بەردەوام داوای ئەوە دەکات کە ئۆکراینا نەبێتە ئەندامی ناتۆ، ئەمشەویش لە گوتارەکەیدا ئەوەی دووپاتکردەوە و گوتی، ناتۆ ئۆکراینای کردووەتە ناوچەیەک کە هەڕەشەی شەڕی لەسەر بێت.
پووتین لەم پەیامە تەلەڤزیۆنییەدا باسی لەوە کرد کە رۆژهەڵاتی ئۆکراینا خاکێکی رووسییە. بە وردەکارییەوە باسی لە مێژووی دروستبوونی ئۆکراینا کرد و گوتی رووسیا و ئۆکراینا تەنیا دوو وڵاتی دراوسێ نین، بەڵکو گەلەکانیان پەیوەندیی کولتووری و ئایینییان پێکەوە هەیە. لەبارەی هەرێمی دۆنباسیشەوە سەرۆکی رووسیا گوتی، دۆخی هەرێمەکە گەیشتووەتە ئاستێکی مەترسیدار. دۆنباس ئەو هەرێمەیە کە هەردوو ناوچەی دۆنێتسک و لوهانسکی تێدایە و دەکەوێتە رۆژهەڵاتی ئۆکراینا لەسەر سنووری رووسیا.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا پووتین ئۆکراینای بە “دزینی” گازی سرووشتیی رووسیا تۆمەتبار کرد و گوتی، کیێڤ وزەی وەکو کارتێکی گوشار بەکارهێناوە. قسەکانی پووتین راستەخۆ کاردانەوەی بەدوادا هات.
ئۆرسولا ڤۆندەرلاین، سکرتێری یەکێتیی ئەوروپا سەرکۆنەی بڕیارەکەی دا رایگەیاند، داننان بە سەربەخۆیی دوو ناوچەی جوداخوازی ئۆکراینا “پێشێلکارییەکی بێشەرمانەی” یاسا نێودەوڵەتییەکان، یەکگرتووی ئۆکراینا و رێککەوتنی مینسکە و یەکێتیی ئەوروپا و هاوبەشەکانی کاردانەوەیەکی یەکگرتووانە و تووندیان بەرامبەر بە بڕیارەکەی پووتین دەبێت. هەروەها بۆریس جۆنسن، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا لە گوتارێکدا بڕیارەکەی پووتینی بە “پێشێلکارییەکی هەڵەی” سەروەریی و یەکگرتووی ئۆکراینا ناوبرد.
جۆنسن ئاماژەی بەوەش دا، بەریتانیا هەموو کارێک دەکات بۆ پاڵپشتیکردن لە خەڵکی ئۆکراینا و بە پاکێجێکی بەهێزی گەمارۆ وەڵامی ئەو بڕیارە دەدەنەوە. گوتیشی، بەخێرایی لەگەڵ هەموو دۆست و هاوپەیمانەکانیان لە سەرانسەری جیهان لەبارەی ئەو پاکێجی گەمارۆیەوە قسە دەکەن.
لەلایەکی دیکەشەوە لیز تروس، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا لە تویتێکدا رایگەیاند، پەیامەکەی پووتین ئاماژەیەک بوو بۆ کۆتاییهێنان بە رێککەوتنی مینسک، “نا‌هێڵین ئەو پێشێلکارییە بەبێ سزا بەسەر رووسیادا تێپەڕێت”.
ڕێککەوتنی مینسک چییە؟
رێککەوتنی مینسک لە ساڵی 2015 بە نێوەندگیریی ئەڵمانیا و فەرەنسا لە نێوان رووسیا و ئۆکراینادا واژۆکراوە. رێککەوتنەکە بە ناوی پایتەختی بێلاڕووسەوە کراوە، چونکە لەو شوێنە لایەنەکان لەسەری رێککەوتن، بە رێککەوتنی دووەمی مینسکیش ناودەبرێت.
رێککەوتنەکە هەرگیز بە تەواوەتی نەچووەتە بواری جێبەجێکردنەوە. پێش ئەوە، رێککەوتنی یەکەمی مینسک واژۆکرابوو بۆ ئەوەی کۆتایی بە شەڕ بهێنرێت، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو.
ئامانج لە رێککەوتنی دووەمیش هەر ئەوە بوو کۆتایی بە شەڕەکە بهێنرێت، کە دوای جیاکردنەوەی نیمچە دوورگەی کریمیا و لکاندنی بە رووسیاوە، لە نێوان حکومەتی ئۆکراینا و جوداخوازەکانەوە لە هەرێمی دۆنباسی رۆژهەڵاتی وڵات دروستبوو.
بەڵام دوای تێپەڕینی ئەم هەموو ساڵانە، هیچ چارەسەرێکی سیاسیی بۆ کێشەکە نەدۆزراوەتەوە و تاوەکو ئێستاش شەڕێکی خوێناوی لە نێوان ئۆکراینا و جووداخوازەکان بەردەوامە.
رێککەوتنی یەکەمی مینسک چی بوو؟
ئۆکراینا و جوداخوازەکانی لایەنگری مۆسکۆ لە ئەیلوولی 2014 لەسەر رێککەوتنێکی 12 خاڵی بۆ راگرتنی شەڕ، رێککەوتن. بەگوێرەی رێککەوتنەکە، پێویست بوو دیلەکان ئاڵؤگۆڕبکرێن، یارمەتیی مرۆیی بگاتە ناوچەکانی شەڕ و چەکەکانیش بکشێنرێنەوە. بەڵام بەهۆی پێشێلکاریی هەردوولا، رێککەوتنەکە هەرەسی هێنا.
رێککەوتنی دووەمی مینسک چییە؟
نوێنەرانی رووسیا، ئۆکراینا و رێکخراوی ئاسایش و هاوئاهەنگیی ئەوروپا (OSCE) سەرکردەکانی جووداخوازەکانی دۆنێتسک و لوهانسک لە شوباتی 2015 رێککەوتنێکی دیکەی 13 خاڵییان واژۆ کرد. سەرکردەکانی فەرەنسا، ئەڵمانیا، رووسیا و ئۆکراینا لە مینسکی پایتەختی بێلاڕووس بۆ واژۆکردنی رێککەوتننامەکە کۆبوونەوە و پاڵپشتیی خۆشیان بۆی دەربڕی.
13 خاڵەکەی رێککەوتننامەکە بریتیبوون لە:
1- ئاگربەستی دەستبەجێ و گشتگیر رابگەیێندرێت.
2- هەردوولا چەکی قورس بکشێننەوە.
3- (OSCE) چاودێریی ئاگربەستەکە دەکات.
4- گفتوگۆ بکرێت لەسەر حکومەتی خۆبەڕێوەبەریی کاتی بۆ دۆنێتسک و لوهانسک، بە جۆرێک کە بەگوێرەی یاسای ئۆکراینا بێت و پەرلەمانی ئەو وڵاتەش دان بە پێگەی تایبەتی ئەو دوو ناوچەیەدا بنێت.
5- لێخۆشبوونی گشتی بۆ ئەوانەی لە شەڕەکەدا بەشداربوون.
6- ئاڵۆگۆڕکردنی دیل و زیندانییەکان.
7- گەیاندنی هاوکاریی مرۆیی.
8- بەردەوامیدان بە پەیوەندیی ئابووری، لە نێویشیاندا پێدانی مووچە.
9- کۆنتڕۆڵی سنووری دەرەکیی وڵات دەکەوێتەوە دەستی حکومەتی فیدڕاڵیی ئۆکراینا.
10- کشانەوەی هێزە چەکدارە بیانییەکان و بەکرێگیراوەکان بە چەکەکانییەوە لە خاکی ئۆکراینا.
11- هەموارکردنەوەی دەستووری ئۆکراینا، لە نێویشیاندا رێگەدان بە هەبوونی لامەرکەزیەت بە تایبەتیش بۆ لوهانسک و دۆنێتسک.
12- ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە لوهانسک و دۆنێتسک.
13- بەهێزکردنی کاری گرووپی پەیوەندیی سێ لایەنانە کە رووسیا و ئۆکراینا و (OSCE) تێیدا بەشدارن.