دادگەی فیدراڵی، بە ڕبەی بافڵ تاڵەبانی!
ڕۆژنامەی هەولێر
ئەوەی بە شیری پاکی کوردایەتی گۆش کرابێ، لە کێبڕکێیی حیزبایەتیدا میللەت و خەباتەکەی ناکاتە قوربانی و مێژووی سەدان ساڵ لە خوێن شەڵاڵی خۆی چەواشە ناکات و پارسەنگی کوردایەتی بەلای حیزبایەتیدا ناخات.
لە کاتێکدا دۆست و دوژمن شایەتیی نادادیی دادگەی فیدڕاڵی دەدەن و بەڵگەی یاسایی زۆر لەبەردەستمانن، کە بڕیارەکانی ئەم دادگایە بە ئەمری شوێنێکی دیکە دەدرێن و دادگەکە لەوپەڕی ناسەربەخۆییدا بڕیاری پێ دەر دەکرێ، کەچی تازە بەتازە بافڵ تاڵەبانی شایەتیی ڕاستی و دروستی بۆ دەدات!
دوای ئەو زنجیرەی ستەم و نادادییەی كە دادگەی فیدراڵی بەرانبەر هەرێمی كوردستان و مافە دەستوورییەكانی كردی، لە دوای ئەوەی هێزە سیاسییەكانی كوردستان و هاووڵاتییانی ئەم هەرێمەو پێكهاتەكانی دەنگی ” نا” و ناڕەزاییان بەرانبەر دادگەكە بەرز كردەوە، چاوەڕوانكراو بوو كە سەرۆكی یەكێتی، پشتیوانی دادگاكە بكات و، پێچەوانەی خواستەكانی خەڵكی كوردستان هەڵوێست وەر بگرێت و، بەهەموو توانایەوە هەوڵ بدات، باسكی بەغدا و دادگەی فیدراڵی لەبەرانبەر نەتەوەی كورددا ئەستوور بكات و، ئۆباڵی هەموو ناتەواوییەكانیش بخاتە ئەستۆی خەڵكی كوردستان.
پرسیارەکە ئەوەیە بافڵ بۆچی؟ ئەمە دەکات؟ موبارەکبایی لە بڕیارەکانی دادگاکە دەکات؟ لەبەر ئەوەی بە ئەجێندای دەرەکی بڕیارەکان بۆ یەکێتی لە دەرەوە دیزاین کرابوون؟ لە بەر ئەوەی لە خزمەتی باری لاری یەکێتییەکەی بافڵ دابوون، بەڵام کە پارتی ڕیسەکەی لێکردنەوە بە خوری،بافڵ و ئاغاکانی، دەنگیان بەرزکردەوە، کورد دەڵێ: دار هەڵبڕە سەگی دز دیار، ئەوەش دەڵێ: قەڵە بەشکە لە خۆی بەشکە!
هاوكات ئەوەش چاوەڕوانكراو بوو كە سەرۆكی یەكێتی بڵێت: هەموو ناوزڕاندن و مامەڵەیەكی خراپیش بەرانبەر دادگەی فیدراڵی ڕەت دەكەینەوە. بەڵام ئێمە دەپرسین: كامەیە ناوزڕاندن و كامەیە مامەڵەی خراپ؟ ئەگەر سەرۆكی یەكێتی بیزانیایە ئەو دادگەیە شەخسیەتێكی ئیعتیبارییە، باسی لە ناوزڕاندن نەدەكرد، دیسان دەڵێین:” دووپشکە لە خۆی بەشکە” هاوكات ئەگەر بیشی زانیایە موناقەشەكردن لەسەر بڕیارەكانی دادگە، مافێكی دیموكراسی و یاسایی و دەستووریی تاك بەتاكی خەڵك و حزب و ڕێكخراوەكانە، نەدەهات باسی ناوزڕاندن بكات، چونكە موناقەشەكردنی بڕیارەكانی دادگا نادەستوورییەكە، دەچێتە خانەی ئازادی و دیموكراسی هاووڵاتیانەوە، نەك بچێتە خانەی ناوزڕاندن كە سەرۆكەكەی یەكێتی بە زمانێك كە بۆنی هەڕەشەی لێ دێت، دەڵێت: ناوزڕاندنی دادگەكە قبووڵ ناكەین!
بافڵ تاڵەبانی لەكاتێكدا كە دەڵێت: قبووڵی ناكەین! لەولاوە شین و شەپۆڕیەتی بۆ دیموكراسیەت و بەقسەی ئەو دادگەكە بنەماكانی دیموكراسی پتەودەكات، كەچی هەرخۆی دێت، هەڕەشە دەكات لەوانەی كە بەدادگەكە بڵێن: نەخێر!. ئەمە هەر ئەو دیموكراسیەتەیە كە بافڵ و ڕەیان كلدانی دەیانەوێت دروستی بكەن.
لەبارەی بەیاننامەكەی سەرۆكی یەكێتییەوە، ئێمە ئەم چەند خاڵە دەبژێرین و، دڵنیاین ئەگەر بمانەوێت شەتەحاتی ناو ئەو بەیاننامەیە بژمێرین، زۆری دەوێت و، تەنها مشتێ نمونەی خەروارێك، دەڵێین:
یەكەم: بافڵ دەڵێت: ئێمە پشتیوانیی خۆمان بۆ دادگەی فیدراڵی و ڕۆڵی لە پاراستنی دەستوور و، دادپەروەری و سیستمی دیموكراسی دووپات دەكەینەوە!
دیارە بافڵ بڕیاری كۆتایی خۆی داوە و خۆی یەکلایی کردووەتەوە کە شانازی بە ڕەیان کلدانی و هاوئاوەزەکانی دیکەی بێت، هەروەک لە سەنگەری ئەوانەوە دژی خەڵكی كوردستان و بەرژەوەندییەكانی كورد بێت، مێژوو با ئەم چركەساتانەش بنووسێتەوە و، بە ڕوونی بە نەوەكانی داهاتوو بڵێت: بافڵێك هەبوو، حیزبێك هەبوو كۆتا هێز و خەباتی خۆی لەوەدا بینی دژایەتی میللەتەکەی خۆی بكات، پشتیوانی لە دوژمنە سەرسەختەكانی كورد بكات!.
سەبارەت بە دادگەی فیدراڵی و پاراستنی دەستوور دەڵێین: ئەو دەستوورە كامەیە، كە دادگەی فیدراڵی دەیپارێزێت؟ ئایا دەستوور بە دادگەكەی گوتووە خۆی بخاتە جێگەی دەستەڵاتی یاسادانان و هەموواری یاساكانی وڵات بكات و پەرلەمان بكاتە قەوارەیەكی بێ ناوەڕۆك و بێ فەرمان؟ ئەمەیە پڕنسیپی جیاكردنەوەی دەستەڵاتەكان كە بافڵ باسی دەكات؟
ئەو دادگەیە كە بافڵ بە پشتێنەی هێز و مانەوەی خۆی دەبینێ، دادگایەکی سیاسییە بەرگری لە گرووپێکێ سیاسی گوێلەمستی ئێران دەکات، ئاخر بە كۆدەنگی هەموو شارەزایانی یاسا و دەستوور، دادگەى ئیتیحادى باڵا خۆى خستووەتە شوێنى دەستەڵاتى یاسادانان، بە جۆرێك لە حوكمى دەعواى ژمارە (83) و هەردوو یەكخراوەكەى (131) و(185)/ ئیتیحادى/2023، چەندین دەقى یاسایی تەشریع كردووە لە بەندەكانى (دووەم) و(سێیەم) و(چوارەم) و(پێنجەم)ى حوكمى ئاماژەپێكراودا، ئەویش دواى ئەوەى بڕیاری داوە بە نادەستووریبوونى هەندێك ماددە و بڕگەى یاساى هەڵبژاردنى پەرلەمانى كوردستان – عێراق ژمارە (1)ى ساڵى 1992ى هەمواركراو. ئەمەش پێشێلكردنێكى ڕوونە بۆ ماددە (93)ى دەستوورى عێراقى ساڵى (2005)، بەتایبەت بەندى (یەكەم)ى، كە تێیدا كارى دادگەى ئیتیحادى باڵا كورت كراوەتەوە سەر پیادەكردنى تایبەتكاری چاودێریكردنى مەوداى دەستووریبوونى یاسا و پێڕەوە بەركارەكان. بۆیە هێنانەكایەى دەقى یاسایی لە بڕیارى دادگەى ئیتیحادی باڵا دەستوەردانە لە تایبەتكارییەكانى دەسەڵاتى یاسادانان و سەرپێچییەكى ڕوونە بۆ ماددە (47)ى دەستوور كە دەقى كردووە لەسەر ئەوەى هەر دەسەڵاتێك پیادەى تایبەتكارییەكانى خۆی دەكات لەسەر بنەماى جیاكردنەوەى دەسەڵاتەكان.
كێ و لەكوێی ئەم دەستووردا ڕێگە دراوە بەو دادگایە كە دەستدرێژی بكاتە سەر بەندەكانی دەستوور و، خۆی بخاتە جێگەی پەرلەمان؟ تەنها لە عێراقەكەی بافڵدا، دیموكراسیەت ئاوایە كە دادگە بچێتە جێگەی پەرلەمان و یاسا هەمووار بكات؟ ئەمە مواسەفاتی دیموكراسیەتەكەی بافڵ و بەغدایە و، تاكو ئێستا هیچ سیستەمێكی دیموكراسی ئاوها لە دنیادا بوونی هەیە؟.
سەبارەت بەوەی دادگاكە دادپەروەری بەرهەم دێنێت، دەپرسین: لە كۆی 8 بڕیار كە لە دژی هەرێمی كوردستان دەری كردووە، كامە ئەو دادپەروەرییەیە كە بەرهەم هاتووە؟ ئەگەرچی دڵنیاین لەوەی لای بافڵ دادپەروەری ئەوەیە بەغدا زاڵ و بەهێز بێت و كلدانی ڕازی بێت، بەڵام بۆ ڕوون بوونەوەی مەبەست دەڵێین: بۆچی هەمیشە لە هەموو دۆسیەكانی بەردەستیدا، بڕیارەكانی دادگاكە لە دژی قەوارەی هەرێمن، تاكە یەكجاریش لە پێناوی متمانەی خۆیان و لە پێناوی دادپەروەریدا، بڕیارێكیان لە دژی بەغدا دەر نەكرد، لە حاڵێکدا ئەوەی تا ئێستا بە سەدان شێوە دەستووی پێشێل کردووە و دەیکات بەغدایە نەک هەرێم؟.
دووەم: بافڵ دەڵێت: دەستەڵاتی دادوەریی عێراق، بە سەربەخۆییەكەی ناسراوە! لەبەرئەوەی پێمان ناڵێت مەبەستی كام سەردەمە كە تێیدا دادگەكانی عێراق سەربەخۆبوون، بەگشتی دەدەوێت بۆیە دەڵێین: كەواتە ئەو بڕیارانەش كە دادگای “الثوره” لەدژی شۆڕشگێرەكانی كورد دەری كردن و، زۆرینەیان لەسێدارە دران و ملیان كرا بە پەتی داگیركەراندا، ئەو بڕیارانەش هەر دروست بوون و، ڕەنگدانەوەی سەربەخۆیی دادوەری عێراق بوون! هیچ شۆڕشگێڕێكی كورد بەبێ بڕیاری ئەو دەستەڵاتە دادوەرییەی عێراق لە سێدارە نەدراوە كە بافڵ پشتیوانی لێدەكات؟. ئایا ئەمە ستەمێكی گەورەنیە بەرانبەر شەهیدانی ڕێگای ڕزگاری كوردستان؟ خۆ ئەگەر مەبەستیشی تەنها ئەم دادگا مەزهەبیەیە و لە پێناوی ڕازیكردی دڵی كلدانی و تاقمەكەی ئەو قسەیە دەكات، ئەوا لێی دەپرسین: ئایا بێبەشكردنی ڕێژەیەكی زۆری خەڵكی كوردستان كە هاووڵاتیی ڕەسەنی ئەم خاكەن لە دەنگدان، دادپەروەرییە؟
سێیەم: بافڵ لە بەیانەكەیدا دەڵێت: سەربەخۆیی دەستەڵاتی دادوەری یەكێكە لە پایە بنەڕەتییەكانی سیستمی دیموكراسی و ڕەوتی حوكمڕانیی وڵاتانی پێشكەوتوو!..
سوپاس بۆ خوا ئەم قسەیە تەواوە، بەڵام كێشەكەی لەوەدایە لە خەیاڵێكی قووڵەوە نووسراوەو، بافڵ پێی وایە عێراق وڵاتێكی پێشكەوتووە. زەحمەت نەبێت پێمان بڵێن: عێراق لە ڕیزی کام وڵاتانی پێشكەوتوودایە؟ یان بەگوێرەی ئاماری نەتەوەیەكگرتووەكان و ڕێكخراوی شەفافیەت، عێراق لە خواری خوارەوەی لیستی هەرە دواكەوتووترین وڵاتانی دنیادایە؟ ئەگەر بافێڵ ئاگاداری ئەو داتایانە بووایە كە لە بارەی دۆخی شپرز و وێرانی عێراقەوە بڵاو دەكرێنەوە، هەرگیز ڕووی نەدەهات، عێراق وەك وڵاتێكی پێشكەوتوو ناوزەد بكات.