كورد چی بكات تا لەدەستووری توركیادا وەكوو نەتەوە بیناسێنن؟

كارزان گلی – هه‌ولێر

رەجەب تەییب ئەردۆغان، سەركۆماری توركیا، لە چەند میتینگێكی پێشووتریدا لەباربردنی پرسی چارەسەری كوردی خستە ئەستۆی پەكەكە و هەدەپە، هەروەها وا خۆی نیشاندا كە تاكە سەرۆكە دڵسۆزی چارەسەری كێشەی كوردە، بەڵام بۆ ئەوەی ئیستانبۆڵ بباتەوە و ئۆپۆزییسیۆنی توركیا تێكبشكێنێت، پێویستی بە كوردە و باسیش لەوە دەكرێت، رێككەوتنێكی نهێنی لە نێوان دەم پارتی و ئاكەپەدا بوونی هەیە، بۆیە دەم پارتی بەربژێری بۆ ئیستانبۆڵ هەبوو، ئەگەریش ئیستانبۆڵ بباتەوە، ئەگەرێك هەیە پرسی چارەسەری بێتەوە بەرباس.

ئەگەر ئاوڕێك لە وتارەكانی ئەردۆغان بدەینەوە لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا، لە چەندین شوێن گوتوویەتی لە توركیا شتێك نییە بە ناوی كێشەی كورد، ئەوەی هەیە كێشەی تیرۆرە، كە مەبەستی پەكەكەیە، كەچی لە ئامەدیش دەڵێت پرسی چارەسەری رێڕەوی خۆی وەرگرتبوو، بەڵام پەكەكە و هەدەپە لەناویان برد، كەواتە لەناوبردنی پرسی چارەسەری دەستێكی باڵای ئەویشی تێدایە، چونكە گەر وا نەبێت چۆن پرسی چارەسەری دەهێنێتە بەرباس و پاشان بە دەنگی بەرز دەڵێت شتێك نییە بە ناوی كێشەی كورد.
لەناوبردنی پرسی چارەسەری دەستی ئەردۆغان و پەكەكەی تێدا بوو، بەوەی هیچ لایەكیان متمانەیان بە یەكتری نەبوو، لەوەش گرنگتر كەسی سێیەم وەكوو نێوەنگیر لەناو پڕۆسەكەدا نەبوو، بۆیە پڕۆسەكە بە لێدوانێكی ئەردۆغان و قەندیل لەبار بردرا.
ئەگەر بڕوانینە تازەترین دیمانەی لەیلا زانا، سیاسەتمەداری بەناوبانگی باكووری كوردستان، بەئاشكرا دەڵێت، كەسانێك هەبوون لەناو ئاكەپە و حكوومەت، پێیان گوتین با پرسی چارەسەری بەبێ ئەردۆغان درێژەی پێبدرێت، هەروەها كەسانێك هەبوون لە قوندیل، دەیانگوت با ئەو پرسە ئۆجەلان رۆڵی تێدا نەبێت.
ئەمەش دەریدەخات، كە هەردوولا مەیلیان هەبوو پرسی چارەسەری نەگاتە ئەنجام و لەبار بچێت، بەڵام گولەكان زیاتر بۆ قەندیلن.
ئەوەی گرنگە بۆ كوردی باكوور، هیچ پارتێكی سیاسی توركیا ناتوانێت بەبێ دەنگی باكوورییەكان كورسی سەرۆكایەتی كۆمار و سەرۆكی شارەوانیی ئیستانبۆڵ بباتەوە، ئەردۆغانیش ئەمە باش دەزانێت بۆیە بەردەوام لە پروپاگە ندەی هەڵبژاردن رووی لە ئامەد كردووە، ئەمەش پێمان دەڵێت پێویستە كورد. بۆ لەمەودوا بەبێ مەرج و داواكاری دەنگ بە هیچ بەربژێرێك نەدەن. نابێت بە وتەی بریقەداری ئەردۆغان و كەمال كلیچدارئۆغڵو و باباجان هەڵبخەڵەتێن، چونكە ١٠٠ ساڵە كورد هەڵدەخەڵەتێنرێت، ئیدی كاتییەتی بە وریاییەوە مامەڵە بكات. كاتییەتی كورد گۆڵ بكات، نەك یارییەكی باش بكات و ئەنجامی نەبێت.
ئەوەی گرنگە باكوورییەكان بیكەن دوو پرسی گرنگە:
یەكەم: بە هەموو شێوەیەك پاڵپشتی لە دەم پارتی بكەن بكەن تا بتوانێت لە باكووری كوردستان، زۆرترین شارەوانیی بباتەوە، چونكە گرنگە پارتێكی كوردی لە باكوور قورساییەكی گەورەی لە شارەوانیدا هەبێت.
دووەم: بۆ لەمەودوا، واتە لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی 2028بۆ دەنگدان بە كاندیدی پارتە سیاسییەكان بۆ بوون بە سەرۆك كۆماری توركیا، دەبێت مەرج و داواكاری گرنگیان هەبێت، كە لە بەرژەوەندی كورد بێت، بۆ نموونە داننان بە زمانی كورد، بەوەی كورد بۆی هەبێت بە زمانی دایك بخوێنێت. هەروەها لە دەستووردا بوترێت لەم وڵاتەدا تورك و كورد بوونی هەیە، نەك تەنیا نەتەوەی تورك بناسرێت.
رەنگە ئەردۆغان، لە چەند رۆژی داهاتوودا و لەكاتی نزیك بوونەوەی هەڵبژاردنی شارەوانییەكاندا دیسان باس لە چارەسەركردنی كێشەی كورد بكات، بەڵام نەك لە چوارچێوەی (پرسی چارەسەری)، رەنگە ناوێكی تری لێ بنێت، بەڵام ناوەڕۆكی بابەتەكە هەر چارەسەركردنی پرسی كوردە، بۆ ئەمەشیان پێویستە كورد وریا بێت.
ئەگەر ئاوڕێك لە مێژووی وڵاتان بدەینەوە، زۆرن ئەو وڵاتانەی كێشەی نەتەوەییان هەبووە و، پاشان چارەسەر كراون، زۆریشن كە چارەسەر نەكراون.
رەنگە باشترین نموونە بۆ كورد و توركیا، نموونەی ئێرلەندای باكوور و بەریتانیا بێت، كە ١٨ ساڵ دانوستاندیان كرد و، پاشان كۆتایی بە جەنگ هات و چەك بێدەنگ بوو. رێكخراوی فاركیش لە كۆلۆمبیا ٥٠ ساڵ شەڕی دژی دەوڵەتی كۆڵۆمبیا كرد، بەڵام بە نێوەندگیری كاسترۆ توانرا چەك بێدەنگ بكرێت و چارەسەرێكی بنەڕەتی بدۆزنەوە. ئەوەی گرنگ بوو لەو دوو رێككەوتنە، لە دەستووری بەریتانیا و كۆڵۆمبیادا، بە فەرمی چارەسەركردنەكە جێگر كرا و بۆ متمانەبوونی هەردوو لا، لە دەستووردا رێككەوتنەكە جێگیر كرا، تا هیچ لایەنێك نەتوانێت پێشێلی بكات.
بۆیە ئەگەر هەر بەڵێنێك بە كورد درا بۆ چارەسەركردنی پرسی كورد، پێویستە لە دەستووردا جێگیر بكرێت، ئەوكات رێككەوتنەكە قورسایی و هێزی زیاتر دەبێت.