گەرمیان گلی – هه‌‌ولێر
پێگەی جوگرافیای شارەدێی باسرمە دەكەویتە باكووری ڕۆژهەڵاتی پارێزگای هەولێر، لە بەشی باشووری سەنتەری شەقڵاوە و شارەدێی هیران، لە بەشی باشووری ڕۆژئاوا شارەدێی پیرمام، لە بەشی باشووری خۆرهەڵات شارەدێی بالیسان، ئەم شارەدێیە سەر بە قەزای شەقڵاوەیە دەكەوێتە سنووری پارێزگای هەولێر نزیكەی (٦٠)كم لە پارێزگاكەوە دوورە، بڕیاری بە شارەدێی بوونی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی (٢٠٠٧)، ئەو گوندانەی دەكەونە سەر سنووری ئەم شارەدێیە (٥٤)گوندن و دەكەوێتە ناوچە دەشتەكانی هەریر و بە كۆمەڵێك چیا و گرد دەور دراوە، هەڵكەوتەی جوگرافیا و بە پیتی خاكەكەی، سوودێكی زۆری بۆ كشتوكاڵكردن و دەور پشتی بۆ ئاژەڵ لەوەڕاندن هەیە بۆ دانیشتووانی ئەو ناوچەیە.
مێژووناس ڕەوەند نوری دەربارەی شارەدێی باسرمە دەڵێ: هەڵكەوتەی جوگرافی ناحیه‌ی باسرمه، لەلای باشور هاوسنوورە لەگەڵ سەنتەری قەزای شەقڵاوە و ناحیەی پیرمام، لە رۆژهەڵات هاوسنوورە لەگەڵ ناحیەی هیران و بالیسان، وە رۆژئاوا و باكوری هاسنوورە لەگەڵ ناحیەی هەریر. باسرمە بەشێكە لە دەشتی هەریر كە دەشتێكی پان و راستە لە هەندێك شوێن لە سنووری گوندەكانی (شێخ مەمودیان، سیساوە، شیناوە، باویان، فاتاوە، باسرمەی كۆن، باشور، ئاری سیرەك، قاسمیە) دەشتێكی راستە، بەڵام لەسنووری گوندەكانی خەیلانیان زیاتر تێكەڵە لە زوورگ و دەشتایی لەگەڵ بوونی چەند بەرزایەك كە بەرزیان ناگاتە (٥٠٠)م وە باسرمە كەوتۆتە دامێنی چیای بەنی هەریر كە بەرزیەكەی (٥٠٠)م٢، لەلای باكوری رۆژهەڵات وە لەلای رۆژهەڵات چیای زەردكان و شەكرۆك هەڵكەوتوون.
دەشڵێت: باری ئابوری ناحیه‌ی باسرمه لەرووی مرۆییەوە،
لەم رووە تارادەیەك باش بووە بەبەراورد لەگەڵ ساڵانی پێش ٢٠٠٣، وە سنووری ناحیەكە توانایەكی مرۆیی زۆری لێ بەرجەستە دەبێت ئەگەر بێت و تەواوكاری ئابووری هەبێت، چونكە لە ٪٦٠ ی دانیشتوانی ناحیەكە لە خوار (٤٥) ساڵین، وە رێژەی خوێندەواری و هەڵگرانی بروانامەی خوێندن لەسەرجەم بوارەكان لە بەرزبوونەوەدایە. وە رێژەی نێر زۆرترە لەمێ، وە ئەم توانا مرۆیە تەنیا لەرووی كشتوكاڵی و ئاژەڵداری زۆر سوودی لێ وەرگیراوە. سامانی ئاژەڵی لەم سنوورە زۆر بایەخدارە بەتایبەتی سامانی ئاژەڵی رەشە وڵاخ، وە تارادەیەكی زۆر بەشدارە لە بەرزكردنی داهاتی تاكە كەسی و زۆربە گوندنیشنەكان خەریكی بەخێو كردنی ئاژەڵن. بەگوێرەی دواین ئامار ژمارەی ئاژەڵ دەگاتە (٧٠٠٠٠) سەر مەرو بزن وچێڵ. لەرووی رووەكییەوە، لەم رووە رەوشی سنووری ناحیەكە گرنگی خۆی هەیە، چونكە زۆربەی سنووری ناحیەكە لە دەشتایی و زورگ پێك هاتووە، هەر چەند لەم (١٠) ساڵەی دوایی بەهۆی ووشكە ساڵی ئەم سامانە رووی لەكزی كردووە، وە كاریگەری نێگەتیڤی هەبووە لەسەر سامانی ئاژەڵی، بەڵام لەهەمان كات گرنگی زۆری لایەنی پەیوەنداری پێوەنەدراوە، وە تا رادەیەكی زۆر فراوان بوونی حەرەمی گوندەكان كاریگەری خراپی هەبووە لەسەر سامانی رووەكی. ناوچەکە لە بەرووبومی كشتوكاڵی زۆر دەوڵەمەندە، بەتایبەتی بەروبومی دێمەكار وەكو، گەنم و جۆ و نیسك و نۆنك و ماش و گندۆرە و ترێ و تەرۆزی و باوی و قەزوان. وە رێژەی هەرە زۆری دانیشتوان پێییەوە خەریكن و بەشداریەكی زۆر بەبەهای هەیە لەبەرزكردنی داهاتی تاكەكەسی لەم سنوورە. وە بەرهەمی كشتوكاڵی تارادەیەكی زۆر بوونی هەیە وەكو، ترێ و هەنجیر و خۆخ و سێو و هەرمێ و شفتی، بەڵام لەبەر ووشكە ساڵی ئەم جۆرە بەرهەمانە لە ژمارەیەك گوندبوونی هەیە كە كانیاوەكانیان ووشك نەبووە وەكو، سیساوە و شیناوە و فاتاوە و مامەجەلكە و ماوەران و شێخ مەمودیان و باشوور.
ئەو مێژووناسە لەڕووی سامانە سرووشتییەکانەوە لەو شارەدێیەدا دەڵێ: بەشێوەیەكی گشتی تەنیا نەوت كاری لەسەر كراوە، وە لەرووی وەبەرهێنان چاوی زۆر لەسەر هەیە بەشێوەیەك ئێستا چەند كۆمپانیایەك لەم سنوورە خەریكی كاری دۆزینەوەی نەوتن و دەستیان كردووە بەلێدانی بیر، وە ئاوی سەرزەویش زۆرە لەبەر رادەی زۆری باران بارین، بەڵام بەشێوەیەكی زانستی بەكار نەبراوە و پرۆژەی ئاودێریی بۆ نەكراوە، تەنیا بەنداوی رەزگەدیوین كەئێستا لە ژێر درووست كردن دایە، هەروەها لەسنوری گوندی شێخ مەمودیان كانگای چیمەنتۆ هەیە، بەڵام تاكو ئێستا سوودی لێ وەرنەگیراوە كە زۆر دەوڵەمەندە.