سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، “نابێت زۆنی سەوز و زەرد هەبێت، دەبێت زۆنی کوردستان هەبێت.” لەبارەی محەممەد شیاع سوودانی دوای هەڵبژاردنی وەکو سەرۆکوەزیرانی نوێی عێراق گوتی، “شایستەی ئەوەیە کە پشتگیری بکرێت” و داواش دەکات، “دەرفەتی پێبدرێت بۆئەوەی هەندێک لەو کێشانەی لە عێراق هەن، چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە.”
نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەمیانی بەشداریکردنی لە دیداری مێری، کە تۆڕی میدیایی رووداو سپۆنسەری میدیایی دەکات، لەبارەی زۆنی سەوز و زەردەوە گوتی، “نابێت زۆنی سەوز و زەرد هەبێت، دەبێت زۆنی کوردستان هەبێت، من زۆر دژی بەکارهێنانی ئەو دەستەواژەیەم.”
دەربارەی کێشەکانی نێوان پارتی و یەکێتی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەوەی خستەڕوو، “هێندە رەشبین نیم کە بڵێم کێشەکانی پارتی و یەکێتی چارەسەر ناکرێن، بەڵام ئەوە گرنگە کە چۆن سەیری یەکدی دەکەین، دەبێت هەردوولا دان بە هەڵەکانی خۆیاندا بنێن و بگەینە تێگەیشتنێکی هاوبەش.”
سەبارەت بە بەڕێوەنەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە کاتی خۆیدا، نێچیرڤان بارزانی گوتی، زۆر هەوڵی داوە هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا بکرێت، “بەڵام بەداخەوە حیزبەکان لەسەر شتی زۆر بێ واتا” نەگەیشتنە ئەنجام؛ ئاماژەی بەوەش کرد کە سەرۆکایەتیی پەرلەمانیش حەزیان نەدەکرد ماوەی پەرلەمان درێژبکرێتەوە و هیوای خواست بتوانن بۆ هەڵبژاردنەکانی دیکە “دەستوورمان هەبێت.”
هاوکات سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی لە هەوڵەکانی هێزەکانی هاوپەیمانان بۆ یەکگرتنەوەی پێشمەرگە کرد و گوتی، “زۆر هاوکارن بۆ یەکگرتنەوەی پێشمەرگە و، پرۆسەکەش بەرەو پێشەوە چووە، بەڵام هەمووی تەواو نەبووە و نابێت ئەو هەنگاوانە بە کەم ببینین.”
نێچیرڤان بارزانی داوای کرد، پرسی کوردانی ئێزدی نەکرێت بە “کارتی سیاسی و بەکاربهێندرێت” و گوتیشی، “ئێزدییەکان سەختیی زۆریان بینیوە، تاوەکو ئێستاش وەکو پێویستە ئاوڕیان لێنەدراوەتەوە.” داوایشی کرد، رێککەوتنی شنگال وەکو خۆی جێبەجێ بکرێت و “ئەو هێزانەی پەیوەندییان بە شنگالەوە نییە، دەبێت لەوێ دەربچن.”
لەبارەی دۆخی ئەمنیی عێراقەوە نێچیرڤان بارزانی گوتی، ئەگەر “دۆخی ئەمنیی عێراق تێکبچێت، هەرێمی کوردستانیش تێکدەچێت” گوتیشی، “هیوادارم عێراق و هەرێمی کوردستان توانیبێتمان وانە لە رابردوو وەربگرین.”
سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەش کرد، “مام جەلال و سەرۆک بارزانی ئەوەی لە توانایاندا بوو بۆ ئەم عێراقە کردیان.” گوتیشی، “سەقامگیریی عێراق بەندە بە هەرێمی کوردستانەوە. ئەگەر هەرێمی کوردستان لەڕووی سیاسییەوە سەقامگیر بێت، ئەمە دەستکەوت و سەرکەوتنە بۆ بەغدا،” مەرجی یەکەمی سەقامگیریی عێراقیش بە “چارەسەرکردنی کێشەکانی هەرێمی کوردستان” دەزانێت.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا نێچیرڤان بارزانی ئەوەی خستەڕوو، “ناکرێت بەغدا هەرێمی کوردستان بە کەم وەربگرێت، بۆ بەغدا وا باشترە کێشەکانی هەرێمی کوردستان چارەسەر بکات، هەولێر داوای چارەسەرکردنی کێشەکان بەپێی دەستوور دەکات.”
هەروەها سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی لەوە کرد، لە ساڵی 2004ەوە هەر حکومەتێک لە عێراق پێکهێندراوە، “هیچ دەقێکی نووسراو لەنێوانمان نەبووە، بەڵام ئێستا یەکەمجارە رێککەوتنێک هەیە و واژۆ کراوە.
دەقی پرسیار و وەڵامی نێچیرڤان بارزانی لە دیداری مێری:
مێری: دوای ساڵێک لە چەقبەستوویی سیاسی لە عێراق، چوار رۆژە حکومەت پێکهاتووە کە کارنامەیەکی 29 لاپەڕەیی پێشکەشکردووە، هەرێمی کوردستانیش بە هەردوو حیزبی دەسەڵاتدارەوە تێیدا بەشدارە، ئێوە چۆن دەڕواننە پێکهێنانی ئەو حکومەتە و حکومەتی محەمەد شیاع سوودانی دەتوانێ چ پێشکێشی هەرێمی کوردستان بکات؟ هاوکات هەرێمی کوردستان چۆن دەتوانێ هاوکاری ئەو حکومەتە بکات؟
نێچیرڤان بارزانی: دوای نزیکەی ساڵێک دواکەوتن، لە ئەنجامدا ئەمڕۆ دەبینین لە بەغدا حکومەتێک پێکهاتووە. هەر دروستبوونی ئەو حکومەتە هەنگاوێکی زۆر گرنگبوو بۆ ئەو دۆخەی ئێستا عێراق تێیدایە. پرسەکە تەنیا هەرێمی کوردستان نییە، بەڵکو باسی هەموو عێراق دەکەین و خەمی ئێمەش تەنیا خەمی هەرێمی کوردستان نییە، بەڵکو خەمی هەموو عێراقییەکانە. ئێستا دۆخێکی نوێ هاتووەتەپێش و هەرێمی کوردستان دەیەوێت زۆر بەجیددی یارمەتیدەربێت بۆ ئەوەی سەرۆکوەزیرانی نوێی عێراق و کابینەکەی سەرکەوتووبن. چونکە ئەگەر عێراق سەقامگیربێت، هەرێمی کوردستانیش سەقامگیر دەبێت، ئەگەر دۆخی ئەمنی لە عێراق تێکبچێت، دۆخی هەرێمی کوردستانیش تێکدەچێت، بۆیە ئەم شتانە هەمووی بەیەکەوە بەستراونەتەوە، ناتوانی بەغدا لە هەرێم جیابکەیتەوە یان هەرێم لە بەغدا جیا بکەیتەوە. ئەوەی من هیوای بۆ دەخوازم ئەوەیە، هەردوو لامان توانیبێتمان وانە لە رابردوو وەربگرین، هەروەکو ئێستا بەو پرسیارە لەخۆمانەوە دەستپێبکەین کە بابەتی سەرەکی کۆنفرانسەکەیە، ئایا عێراق بۆ هەمووانە؟ پرسیاری جیددی ئەوەیە ئاخۆ بە کردار عێراقییەکان هەست دەکەن کە عێراق بۆ هەمووانە؟ ئەگەر بچینە ناو ئەو بابەتەوە، پێموایە وەڵامەکەی زۆر سادەیە، نەخێر، ئەو هەستە نییە. دەبێ ئەوە دروستبکرێتەوە. دەبێ وانە لە هەموو ئەو هەڵانە وەربگرین کە لەم چەند ساڵەی رابردوو کراون. هەموومان خۆمان تاقیکردەوە، بەغدا خۆی تاقیکردەوە و هەرێمیش خۆی تاقیکردەوە، هەموو لایەک. بەڵام لە ئەنجامدا گەیشتینە یەک خاڵ، ئەویش ئەمەیە کە دەبێ یارمەتی یەکدی بدەین بۆ چارەسەری هەموو کێشەکانی عێراق. کێشەکانی عێراقیش ئاسان نین و زەحمەتن.
ئەوەی هەرێمی کوردستان داوای دەکات، ئەوەیە کە بەپێی دەستووری عێراق کێشەکان چارەسەر بکرێن. ئێمە لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2003وە کە بەشێکی سەرەکی بووین لە پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق، سەرۆک مام جەلال و سەرۆک مەسعود بارزانی، ئەوەی لە توانایاندابوو بۆ ئەم عێراقە کردیان، تا ئاستێک ئێمە بۆ ئەوەی لەناو بەغدا کێشە دروست نەبێت، هێزەکانی پێشمەرگەمان وەکو بەشێک لە سیستمی بەرگریی عێراق ناردە بەغدا بۆ ئەوەی کێشەی ئەمنی بەغدا چارەسەربکات. پرسیارەکە ئەمڕۆ لە هەرێمی کوردستان، کە دەڵێم هەرێمی کوردستان مەبەستم کورد نییە، مەبەستم هەموو پێکهاتە کوردستانییەکانی هەرێمی کوردستانە، پرسیارەکە تائێستا ئەوەیە، ئەرێ سیستمی عێراق چییە؟ ئەو سیستمەی عێراق بەڕێوەدەبات چییە؟ ئەم سیستمە سیستمێکی ناوەندییە؟ سیستمێکی فیدراڵییە؟ ئەوەی لە دەستووری عێراقدا پێناسەی کردووە، دەڵێ سیستمێکی فیدڕاڵییە. پرسیارەکەم بۆ بەغدا ئەوەیە، ئەرێ عێراق بە کردار سیستمێکی فیدڕاڵی هەیە؟ وەڵامەکەی سادەیە، نەخێر. زۆر بەداخەوە عەقڵیەتێکی ناوەندیی بەهێز هەتا ئێستا ئەم وڵاتەی بەڕێوەبردووە. ئێمە پێش ساڵی 2003 دۆخمان وەکو ئێستابوو، پێش 2003 حکومەتی خۆمان هەبوو، پێشمەرگەمان هەبوو، پۆلیس و هەموو دەزگاکانی حکومەت… ئەمریکا و وڵاتانی رۆژئاوا بە ئێمەیان گوت عێراقێکی نوێیە، ئێمەش بەهیوایەکی یەکجار زۆرەوە بەشداریمان کرد بۆ دروستکردنی ئەو عێراقە نوێیە. ئەمڕۆ قسەکەم بۆ گلەیی نییە لەوەی چی کراوە و چی نەکراوە، بەڵکو بۆ ئەوەیە کە دەبێ سەرلەنوێ دەستپێبکەینەوە و پێشموایە درەنگ نییە، بە بۆچوونی من درەنگ نییە بۆ ئەو دەستپێکردنەوەیە.
سەقامگیریی سیاسیی عێراق بەستراوەتەوە بە سەقامگیریی هەرێمی کوردستانەوە، ئەگەر هەرێمی کوردستان لەڕووی سیاسییەوە سەقامگیربێت، ئەمە دەستکەوت و سەرکەوتنە بۆ بەغدا. ئێمە ئەگەر بەجیددی بکەوینە ئەوەی کە ئەم کێشانەی لە نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا هەیە و چارەسەریان بۆ بدۆزینەوە، عێراق بەتەواوەتی خۆی لە دۆخێکی باشدا دەبینێتەوە.
سەبارەت بە حکومەتی نوێی عێراق، هەتا ئێستا چەندینجار بە تەلەفۆن لەگەڵ سەرۆکوەزیران قسەمان کردووە و خۆشی بەر لەوەی ببێتە سەرۆکوەزیران سەردانی هەولێری کرد، شایستەی ئەوەیە پشتگیری بکرێت و دەرفەتی پێبدرێت بۆ ئەوەی بتوانێت هەندێک لەو کێشانەی لە عێراقدا هەیە، چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە. ئەگەر هەموو لایەکیشمان پابەندبین بە دەستووری عێراق و یارمەتی یەکدی بدەین، پێموایە کێشەکان چارەسەر دەبن.
لەم وڵاتەدا کێشەکان بەو لۆژیکەی، کێ بەهێزە و کێ لاوازە، چارەسەر نابن. ئێمە دەبێ وەکو عێراقی ئەمە بزانین کە دەبێ رێگەچارەیەک بدۆزینەوە بۆ چارەسەریی کێشەکانی عێراق، هاوکێشەیەک بدۆزینەوە کە چۆن بەیەکەوە لە جوگرافیایەکدا بژین کە پێیدەگوترێ عێراق. ئەوە گرنگترین دەستکەوت دەبێ بۆ هەموو عێراقییەکان.
لە لایەکی دیکەشەوە خەمی ئێمە خەمی عێراقییەکانە، ئەوان دوای ئەو هەموو ساڵە خۆیان بەراورد دەکەن، نەوەیەکی نوێ لە عێراق دروستبووە، بەبێ ئەوەی سەفەریش بکات، هەر لەڕێی ئینتەرنێتەوە دەزانێ لە وڵاتانی دەرەوە چی هەیە. دۆخی خۆی بەراورد دەکات بە دۆخی وڵاتانی دەوروبەر، بە بۆچوونی ئێمە عێراقییەکان شایستەی ژیانێکی زۆر باشترن لەوەی کە ئێستا هەیانە. ئێستا ئەو دەرفەتەش هەیە، شوکر بۆ خودا وڵاتێکی دەوڵەمەندە و تواناکانی زۆرە، دەکرێت عێراق ببێتە پێشەنگ لە هەموو ناوچەکە. پرسی خزمەتگوزارییە، پرسی ئەو خۆپێشاندانانەی کە ئێمە لە عێراق دەمانبینی بەشێوەیەکی گشتی، هەموو دەمانبینی کە داواکارییەکانیان رەوایە، داوایان ئەوەیە وڵات باشتربێت، هەلی کار هەبێت و گەنجەکان بتوانن ژیانێکی باشتریان هەبێت، من پێموایە عێراقییەکان شایستەی ئەوەن.
مێری: پرۆسەی پێکهێنانی حکومەت ساڵێکی خایەند، لەو ماوەیە خۆپێشاندان کرا، کۆمەڵێک بڕیار لە دادگەی فیدڕاڵی دەرچوون، هەڵکوتانەسەر پەرلەمان روویدا، نزیکەی 70 کەس لە شەڕ و پێکدادانەکەی 29-8-2022 کوژران، هەولێر 12 مووشەکی بەرکەوت و هەڕەشەی لێکرا، ناکرێ ئەو پرۆسەیە بەردەوام بێت، ئێستا ئەگەر هەڵبژاردنێکی نوێ بێتە پێشەوە، سیستمی سیاسی بە هەمانشێوە تێبپەڕێت، روانگەی ئێوە بۆ ئەوەی سیستمی عێراقی تووشی ئەو گرفتانە نەبێتەوە چییە؟
نێچیرڤان بارزانی: دیموکراسی بەڵێنێک یان خەڵاتێک نییە بدرێتە وڵاتێک و بڵێن ئەوە دیموکراسییە خەڵاتێکە بۆ وڵاتەکە و دەبێ جێبەجێ بکرێت، بەڵکو ئەمە کولتوورە، لە عێراقدا ئەگەر لە ساڵەکانی 2003 و 2004ەوە تائێستا بەراوردێک بکەین، دەبینین پێشکەوتنی زۆرمان بەدەستهێناوە، بەڵام راستییەکەی نەگەیشتووینەتە ئەو قۆناخەی بۆ نموونە لە بەریتانیا هەیە. لە دەستپێکی هەڵبژاردندا کە هاوپەیمانیی سێقۆڵی دروستبوو، بەو هیوایە دروستبوو کە سیستمەکە دیموکراسییە و ئەو لایەنانەی لە هەڵبژاردن براوەن، دەتوانن بەیەکەوە حکومەت پێکبهێنن، بەڵام ئێمە بینیمان پرسی عێراق زۆر ئاڵۆزترە لەوە. پرسەکە ئەوە نییە کە تەنیا عێراق خۆیەتی، زۆر فاکتەری دیکە هەن کە دەستیان لەناو بابەتەکەدایە و بەئاسانی ئەوە ناچێتەسەر. کەواتە مادام ئەوە بەو ئاسانییە ناچێتەسەر، ئێمە دەبێت بۆ هاوکێشەیەک بگەڕێین کە چۆن بتوانین لەو قۆناخەدا بەیەکەوە وڵاتەکە بەڕێوەببەین.
ئەوەی ئێستا لە بەغدا دروستبووە، ئەگەر بەراوردی سەرۆکوەزیرانی ئێستا و پێشتر بکەیت، سەرۆکوەزیرانی پێشوو هیچ پاڵپشتییەکی ئەوتۆی نەبوو لەلایەن حیزبەکانەوە، بەڵام سەرۆکوەزیرانی ئێستا سبەی هەر بڕیارێک بدات، لایەنەکانی دیکە و بەتایبەتی شیعە ناتوانن بڵێن ئەم سەرۆکوەزیرانە بێ پشتیوان بووە، ئەو پشتیوانیی هەموو لایەنەکانی شیعەی هەیە، پشتیوانیی کوردی هەیە، پشتیوانیی سوننەی هەیە، ئەو حکومەتە زۆر جیاوازە لەگەڵ حکومەتی پێشتر. بۆیە جاوەڕوانیی ئێمەش بۆ چارەسەری کێشەکانی عێراق لەو سەرۆکوەزیرانە جیاوازە لە سەرۆکوەزیرانەکانی دیکە. بۆیە بەرپرسیارێتیی سەرشانی ئەو زۆر زیاترە و گەورەشە. عێراق لە قۆناخی گواستنەوەدایە، لە قۆناخی تێپەڕبوونە، تا بگەینە ئەوەی ئۆپۆزیسیۆن و دەسەڵات هەبێت، واقیعی عێراق لە راستیدا بۆ ئەو قۆناخە ماویەتی.