خوسرەو جاف
تا لە ژیاندا كەوتمە سەر ڕێگا و ڕەوتی خۆی وەرگرت و بازووم گوڕ و هێزیان تێكەوت.. پێم نەدەكرا هیچ یاسا و كردار و ڕەفتارێك بە هاوشانیی ڕەفتار و كرداری لادێیی و خێڵان و كۆچەریان دانێم.
لە سینەمدا بیر و ئەندێشەی جۆراوجۆر پەنگی خواردبوویەوە، تا ڕادەیەكیش لە چۆنیەتیی بیروڕای خەڵكانی ناو شارە بچكۆڵانەكانی دەوروبەرم سەرم سووڕ دەما، مناڵانە زەردەخەنەم دەگرتە چوارچێوەی ژیان، سكم بە بێدەرتانییان دەسووتا، خەیاڵ دەیبردمەوە، ئاوا بیرم لە شاران دەكردەوە.
لەگەڵ گوزەری ڕۆژگاردا ئەندێشەم بەربڵاوتر و هەنگاوەكانیشم پانوپۆڕتر دەنا.
تێدەفكرام، تێدەفكرام، تا گەیشتمە ئەوەی هێشتا هەرزەكارم و هیچ نەهاتووەتە رێم، جیهان زۆر لەوە پانوپۆڕترە، كە من وا تێدەفكرام!
من گەنجم و مێردمنداڵم، گێتیش لەوە پیر و پڕ سەیر و سەمەرەترە، كە لێی دەزانم!
جیهان و یاساكانی تەنها بیروڕای هۆزایەتی و هەڵسان و تێفكرینی ڕەوەندی نییە.
بیروڕام گەلێك سەرەتاییە!
ڕاستە ئێمەی مرۆڤ بۆ هەر كوێ بڕۆیین ئاسمان یەك ڕەنگە، بەڵام توێژی ئاسمان جیاوازە، دڵ و قووڵایی ئاسمان ئاشكرا و لێڵ و پەنهانە، كەیلی ڕازە. پڕ لە ئەفسوونە نەزانراوەكانە.
جا بە دڵ و گیانەوە بە ئەشقی هەڵهێنانی مەتەڵی ژیانەوە نەخەوتم. بەرەو دنیای پڕ لە ڕاز و مەجهوول وەڕێ كەوتم.
كۆڵی سەفەرم لە كۆڵ بەست و وەڕێ كەوتم، ئای پەنجەكەڵەم هەڵكەوت و نەسرەوتم، بێ بیركردنەوە لە چەرمەسەری، بەرەو دنیای نامۆی دەربەدەری. خۆم دەربەدەر كرد.
بیستویەك ساڵ نامۆیی وڵاتانی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوام پێوا. نامۆییم چێژا، دەردی بێدەرمان و ئەشكم ڕێژا. وێڵ و سەرگەردان بە دوای خۆما.
وەك وتم: من لادێییم!
لە ئاسمانی گەرمی گەریماندا پەروەردە بووم و پەڕوپۆم دەرهێناوە، هەر لە مناڵییەوە بیرم بەلای هونەر و ڕشتەكانی هونەر و كەنین و گریانی هونەرەوە بووە.
دووور و نزیك لەسەرخۆ، بەهێمنی و ڕێچكەی ڕابردووی هونەری میللەتان و داهاتووەكانی هونەریم گرتە بەر.
لەناو نامۆییدا ئەوەی دەربارەی هونەر دەبوو دەمقۆزییەوە، دەمخوێندەوە! بە پێی توانا، یا بە ڕێكەوت لە سیمنار و كۆنفرانس و ڤیستیڤاڵ و جەژنەكان و سینەماكان و وەك گوێگرێك، یا تەماشاكەرێك بەشدار دەبووم.
پێشانگا و تەماشاخانە و مۆزەخانەكانیش دەگەڕام.
لە نیمچە ئاوڕێكدا شۆرەت و دەستەڵات و دەوڵەمەندی ئەفسانەیی ئەكتەرەكانم دەدی. ئاخم دەكردە داخ و ئەو هەموو دەستەڵات و ژیانەم سەیر دەهاتە پێش چاو.
جاروبار لە ئاسمانی خەیاڵدا كۆت و تەلبەندی نامۆیی و دەربەدەری و قوڕبەسەریم دەهاڕی بەسەر یەكدا. بیر و ئەندێشەم خۆی دەگەیاندە وڵات و چۆنیەتیی ژیانی پڕ كوێرەوەری و چەرمەسەریی هونەرمەندان. هەردوو لام
پێكەوە هەڵدەسەنگاندن، خەم دایدەگرتم، تاڵییم چێژ دەكرد و سینەسەخت بووم لە تاوا نەدەمردم.
گەرچی دەمزانی فەرهەنگی ئێمەی ڕۆژهەڵات لەوان جیاوازە، جیاوازییەكەیش گەلێك بەربڵاو و فراوانە، بە مەودای نێوان زەوی و ئاسمانە…
ڕاستە لە وڵاتی ئێمەدا هونەر و بارودۆخی ڕشتەكانی هونەر بەو شێوەیی لە ڕۆژئاوادا هەیە وەدی ناكرێت، نابینرێت.. بەڵام مانای ئەوە نییە لە هونەر بێگانە بین. ئەوە ناگەیەنێت نەتوانین زمانی هونەر و زاراوە هونەرییەكان نەكەین بە گۆرانییەكی شیرین! ئاواز و تێكڕایی هونەر، زمانێكی ویژدانی و ئاسمانی و جیهانییە!
هونەر هاواری بێدەنگی میللەتانی ئازادیخوازی جیهانە.
نەشیاوە لە دوا هەناسەی سەدەی بیستەمدا بە هەڵە زاراوە هونەرییەكان بەكار ببەین. یان لەو زمانە ئاسمانییە بێئاگا و بێ خەبەر بین، یان هەر نەبێت گڕوگاڵی پێوە نەكەین.
كەس ناتوانێ بڵێ ئێمە میللەتێكی بێزەوقین، بەڵكوو بە پێچەوانەوە خاوەنی گەنجینەیەكی بێوێنە و بێبنین. لەم خاكەدا هێندە هونەری خۆماڵی كۆنەساڵمان بۆ ماوەتەوە ئەگەر تا دوا سڕناكەی ئیسرافیل كاری تێدا بكەین لەبن نایەن.
برا دەریایەكە بۆخۆی!
ئەم دەریایە مەلەوانی دەوێ، كار و ئەزموون و چاوساغی دەوێ.. ئەوەیش لەبیر نەكەیت، زەمان، زەمانی تیژڕەوییە، زەمان، زەمانی كۆمپیوتەر و ژمارە و داتایە، ڕاپەڕینی تەكنۆلۆژی گەردوونییە.
تەكنۆلۆژیا زۆر شتی داهێناوە و كردوویەتی بە پێویستیی ژیان. ئێمە مرۆڤی ئەو سەردەمە هەروا بە ئاسانی ناتوانین دەستبەرداری بین.
بانگەوازی من، من و ئەوسا منی تەكنۆلۆژیا كونی گوێ و ئەندێشە و دەروونی هەر كەسێكی پێواوە.
لە ئاوا دەوروبەرێكدا پێم وایە زۆر دژوار نەبێت، هونەرە خۆماڵییەكان بە شێوەیەكی شایستە و نوێ بناسێنین بە میللەتانی جیهان.
چەند پەسندتر و باشتر دەبێت ئەگەر خوێنێكی گەرمتر بكەینەوە بەر كۆنەساڵە هەڵقرچاوەكان، ئەوسا ڕەنگە فێری ئەو زمانە بین كە وا پێی دەڵێن زمانی جیهانیی هونەر.
نەترساو لە چاوزەقكردنەوەی كۆنەپەرستان، چاولێكەران، كەمتەرخەم لە لێوهەڵقورچانی بێدەربەست، لە زەردەخەنەی دەم هەراشان، ڕووكەشان.. دڵنیابە بەتەنها من و تۆ و ئەو دەتوانین كەژاوەی كۆنەساڵی هونەر دیسانەوە بخەینەوە گڕ. بەرەو مۆڵگە و مەڵبەندێكی پەسند هەنگاو بنێین، لە پاشەڕۆژێكی نزیكیشدا بگەینە هەوارگە، ئەم ئاواتە هەر بەدی دێت، كەی؟ نازانم…!
منداڵ بووم دەمبیست فڵان حەز لە فڵان دەكات، ئەو لەوی تر، هەر خەڵك بوو حەزیان لە یەكتر دەكرد.
لە خۆم دەپرسی: ئەرێ ئەو هەموو دڵدارە هیچ تیا بەسەر نەبووانە بۆ شاییەك ناگێڕن؟
بۆ زەماوەندێك ساز ناكەن؟
چ بێفەڕ و بێن درێژ و بەتامڵن!
خۆ وەڵا جارجاریش زەماوەند ڕووی دەدا، تەنیا ساز و ئاوازی هەر چەپڵەی لەپ و بە جووتە گۆرانی وتنی نێو هەڵپەڕكێ…
حەزم دەكرد ناسراو و دەوڵەمەند شایی بگێڕن، ئاخر دەستڕۆیشتوو دەیتوانی چاوش بانگ بكات و چەند شەوێك بەزمی منداڵانەی خۆمان بگێڕین.. گوێمان لە دهۆڵ و زوڕنا و چاومان لە هاتوچووكردنی دەهۆڵژەن و جۆشدانەكەی بێت!
جاروبار ئاواتەكانمان بەبێ شاییگێڕان دەهاتنە دی، لە كاتی سەر خەرماناندا هونەرمەندانی زوڕناژەن و دهۆڵلێدەر گەڕەكە خەرمانەكان دەگەڕان، خەرمان لۆغەیان پێ دەدرا.
ئێمەی منداڵیش وەك لەشكرێكی شكاو، بە چەپڵەوە بەدوایانەوە بووین، جاروبار پێش ئەوەی چاوەشەكان بگەنە دامێنی خەرمانەكان.. كابرایەك وەك تیر لە كەوان دەردەچوو و لە خەرمانەوە دەردەپەڕێ و پێشی بە چاوەشان دەگرت و نەیدەهێڵا بڕۆنە پێشەوە و لە خەرمان نزیك ببنەوە.
هەر لە دوورەوە برێك گەنمیان پێ دەدرا…
نەمدەزانی بۆ پێشیان پێ دەگرتن و لێیان نەدەگەڕان نزیك بنەوە، بۆم بووبووە ڕازێكی هەڵنەهینراو، تا لە دایكمم پرسی…
دەركەوت باوەڕ وایە دەنگی دهۆڵ و زوڕنا فریشتەی بەرەكەت لەسەر خەرمانان دەتارێنێ.
فریشتەكان بە بیستنی ئەو زوڕنا و دهۆڵە بەرەو ئاسمان دەدەن لە شەقەی باڵ و بەرەو ئاسمان دەگەڕێنەوە، تا دوا وەرزی ساڵ…
دیسان لە دایكمم دەپرسی: ئەرێ دایە بۆچی فریشتە هێندە بێزەوقن؟
دایكم وەڵامی دەدامەوە:
نا ڕۆڵە بێزەوق نین، ئەوان فێری مۆسیقای گەلێك ناسك و خۆشنەواترن.. دەمویست بیسەلمێنم، نەمدەتوانی!
فریشتە نابێت هێندە بێزەوق بن، فریشتە نابێ هەر تەنها گوێی لە نەوای ئاسمان بگرێت، ئەگەر مۆسیقای ئێمەی مرۆڤی لا سەنگین و قورس بێتە گوێ، بە چەشنێك لە تاوا خۆی پێ ڕانگیرێت و خەرمان و بەرەكەتەكەی بەجێ بهێڵێت و بدا لە شەقەی باڵ.. ئاخۆ دەتوانێ زیڕە و هاواری دەمێكی ژاناوی ببیسێ؟
چۆن پەیام و سكاڵای دڵێكی پڕ لە ژان و ناسۆر و عیشقێكی ویژدانی دەگەیەنێتە چاوگەی هەق؟
دایكم نەیدەتوانی وەڵام بداتەوە…
ئاڵۆز دەبوو، بە كورتی دەیوت:
ڕۆڵە ئەوانە لۆتین، لۆتی! لۆتییش نەگبەتە نەگبەت! تێگەیشتی؟
ئەگەر وردبینەوە دەنواڕێن هەندی بیروڕای هەڵەی چەسپاو، لەمێژەوە بەهۆی چەكی ئابوورییەوە چەسپێنراوە.
وەك خەرمان و فریشتەی بەرەكەت و لۆتی.
نازانم چۆن سەدان ساڵ تێپەڕیوە و بە ئاسانی توێژێكی ئارەقڕێژی زووخاوچێژی هەستبرژاوی زوڕناژەنی ناو ئەم میللەتە بە نەگبەت دراون لەقەڵەم؟
ئایا نەگبەت زكماكە، یان بۆنەهاتی و هەڵكەوت و داكەوتی ژیانی مرۆڤ دەیی هێنێتە پێش چاو؟
بەپێی چاوگە زانستییەكان لە هەزاران كەسدا یەكێك زكماك تاوانبار دێتە جیهانەوە.
ئەویش ئەگەر بیهۆنینەوە ئەو تاوانبارە زكماكە بێتاوانە!
خۆشبەختانە ژمارەیان زۆر نییە، وەك نەبوو وایە، كەی ڕەوایە لەسەر بیروڕایەكی بێ بن و بنچینە بە نەگبەت بدەینە قەڵەم؟
ئایا ڕەوایە ئاوا بێ نرخ و بایی تێیان بنواڕین؟ ئێمە خەڵكی ئەو وڵاتە میللەتێكی بەزمدۆست و بەزمگێڕین.
لە هەر كوێیەك گرمەی دهۆڵ و سیڕەی زوڕنا بەرز بێتەوە، پیر و لاو خۆیان پێ ناگیرێت، ژن و پیاو سەرمەستانە خۆیان دەهاوێژنە نێو كۆڕی بەزمەوە..
ئایا تا ئێستا لە خۆتت نەپرسیوە هۆی ئەم بان و دوو هەوایە چییە و چۆنە؟
ئای چەندان هەزاران كەس لەسەرچۆپی كێشان شەڵاڵی خوێنكراوە!
ئای چەند بەزم و زەماوەند بە قوڕپێوان ڕێچكەیان بەستووە بەرەو گۆڕستان، هەر لەبەر خۆدەرخستنی نێو هەڵپەڕكێ و خۆبادان.
ئەو هونەرمەندە كڵۆڵانە عەیارانە، بە ئاسانی و بەجوانی بتوانن من وتۆ و ئێمە و ئەوان بێننە سەمای مەرگ!
لە خۆت ناپرسی بۆ لە پێش چاومان ئاوا بێجێ و بێنرخن؟
وانازانی گرێیەكی ڕچاوی لە ڕۆژگار پیڕتر لەناو لق و چڵ و پۆی ناخماندا گیری كردووە و سست و خامۆش و بێدەربەست نووستووە!
تێنافكرین كاتی ئەوە هاتووە چاوساغان و دەروونناسان، ڕووناكبیران، ڕشتە جۆراوجۆرەكان لە بیروڕا سەرەتاییانە، لە ڕوویەكی زانستیانەوە لەمە بكۆڵنەوە؟
زوڕناژەنیش ستایشە، دەمی زوڕناكەی بەرەو ئاسمانی بێ بنوبێخ بەرز کردەوە، هێندە بە سۆزەوە پەنجە ڕەقەڵەكانی لەسەر ترپە و ڕیتم بەرز دەكردەوە، لە تاوا چاوە مۆنەكانی نووستبوون.
لە هەمانكاتدا ڕوانیم زوڕناژەن ڕوو و ڕوخساری شەڵاڵی خوێنە، دهۆڵیش لە زەویدا كەوتووە و خوێناوی دەمی وەك زامێكی كۆنەساڵ دەمی كردووەتەوە.
من دیبووم لە خەڵك دەدرا، لێدان ژانی هەیە، ژانیش هاوار و گریان، چەتوونیم دەكرد، لێیان دەدام لە تاوا بە دەنگ دەگریام.
مناڵانە وامدەزانی.. دهۆڵ لە تاوی ژانی دار دەنگی دێت.. ئەوەی لەناو دهۆڵەكە دایە ئێشی پێ دەگات و دەناڵێنیت…كاتێك لە دەهۆڵی دڕاو نزیك بوومەوە، سەرم بردە ناویەوە بۆم دەركەوت وەك زۆر بیروڕای هەڵەی چەسپاوی جۆراوجۆری ئەم زەوییە گردە خۆڵاوییە پڕە لە هیچ…!
وا بەرەو خەزان دەڕۆم، هێشتا خوێنی وشكەوەبووگی سەر كەپوو و ڕوخساری ئەو سوڕناژەنەم لەیاد ناچێتەوە. . گریانە بێدەنگەكەی.. ڕوخسارە زەردە بێڕەنگەكەی.
شێوەنی زوڕنا و ئاهەنگەكەی.. دڵۆپ.. دڵۆپ فرمیسكی چاوە نەرمەكەی ئەوانە دەقن بۆ من.
كاتی سكاڵایەكی سەدان ساڵ بوو.. لەدەست تێفكرینی گومڕایی و بێویژدانی.
بەو مناڵییەوە هەستم بە داخی دەكرد و پەیم بە ناخی دەبرد.
سڕناژەن لەوە دەچوو ئەوە یەكەمین لێدان، یەكەمین خوێنئاوەڵكرانی نەبێت. لەوە دەچوو بێخەبەری و نابەرانبەری لە سوڕناژەنی هۆكارەی ئاوا لێدانێكی کردبێت.
دیاربوو لەمێژ بوو ئاكامی بێڕێزی و ناڕەوایی خۆی زانیوە.. بەڵام چی بكا؟ ئەوە ئەشقە، ئەشق بە ئاهەنگ، ئەشق بە هونەر، هونەرێكی پاك و خاوێن و خۆماڵی.. ژەندن بۆ زانا و دانا و بێكەڵك… بۆ تۆ.. بۆ من… بۆ تێكڕای خەڵك.. با لەسەر حسابی بێڕێزی و پێشێلكردنی كەسایەتیشی بێت.
ئا ئەمەیە تراژیدیای هونەری خۆماڵیمان…
منیش یەكێكم لە ئێوە ڕەنگە هەر بۆ وتن یا بۆ خۆدەرخستن ڕێز لەو چەوساوانە بگرم. ئەم كەم ڕێزییە تەنها بۆ سوڕناژەنان نییە. دەردەكە تا ئەمڕۆ بێ تەكبیرە، هەموو جێگیرە،.
هەرهەموو هونەر و ڕشتەكانی لەناو ئێمەدا بێ پایە و بێنرخن.
ئێمە وەك میللەتێكی فەرهەنگدار لەم ڕووەوە بیر ناكەینەوە، كەی ئەم دژمنشێلی دژمنان كۆتایی پێ دێت؟ كەی؟ نازانم!
كەی ئێمەیش وەك میللەتێكی وشیار و خاوەن فەرهەنگ مافی هونەرمەندان دەدەین، كەی؟
نازانم!
با ئەوەیش بڵێین تەنها ئێمەی كورد و تێكڕای خەڵكی ئێراق نین دووچاری ئەو فكرە بووینە و ئاوا تێدەفكرین، زۆر میللەت وا بیردەكەنەوە!
لە زۆربەی وڵاتانی ڕۆژهەڵات ڕەنگە هونەرمەندانی دۆخیان لەوان چاكتر بێت. .. بەڵێ ڕەنگە…
جا برا لەم دوا هەناسەی سەدەی بیستەمەدا، لێت دەپرسم ئاوا تێفكرینێك دەبێتە دەوای كام دەرد؟
ناوی دەنێی كام دەرمان؟ جا كوا دەرمان؟