ترس لە كتێب و وێناكردنی خوێندنەوە وەك دەرد !

سەدیق سەعید ڕواندزی
لە كۆمەڵگەی ئێمەدا، خوێنەوە نەبۆتە كولتوور و كەسانێك توند دەستییان بە ئەقڵیەتێكی سووننەتی ونەریتی گرتووە، بۆیە ئەوانەی هەندێ جار وەك نامۆ و دابڕاو و شێتێك لە كۆمەڵگە سەیردەكرێن و زۆرجار بە تەوەسەوە پێت دەڵێن: ( ئەوەندە مەخوێنەوە با شێت نەبی) لە كاتێكدا ئەوە ئەقڵیەت و كولتووری دواكەوتووی میللەت و تاكەكانە، مرۆڤ شێت دەكەن نەك كتێبەكان، چوونكە كتێب وەك چرایەك ڕێگەی مرۆڤ بەرەو هەموو كون و كەلەبەرە تاریكەكان ڕۆشن دەكاتەوە. مەحاڵە مرۆڤێك كە ئاشنای خوێنەوە بوو، هەمان ئەو مرۆڤەی پێش خوێنەوە بێت، بەڵام ئایا خوێنەوەی كتێب بە تەنها بەسە بۆ ئەوەی شووناسی خوێنەر و ڕۆشنبیر لە كۆمەڵگەدا هەڵگرین و ئەوانیتر بەهایەكی كۆمەڵایەتی بەرزترمان پێ بدەن؟ئایا تەنها خوێندنەوە كۆتایی بە هەموو شتێك دێنێت؟ بێگومان نەخێر، خوێنەوە هیچ ئەرزش و بەهایەكی نییە، ئەگەر مرۆڤ لە ڕەگەوە نەگۆڕێت و نەیكاتە مرۆڤێكی دیكە. بە تەنها خوێنەوەی كتێب، هیچ مانایەكی نییە ئەگەر ئەو هوشیارییەی لە كتێبەكانەوە بەری دەكەوین، ڕەنگدانەوەی لە سەر ژیان و كردار و تێگەیشتن و ئەتەكێتمان نەبێت. كتێب هیچ گرنگییەكی نییە، ئەگەر مرۆڤ لە ڕێزی هەمووان، ڕێز پەڕ نەكات و نەیكاتە كارەكتەرێكی دیكە، بۆیە هەڵەیە پێمان وابێت ڕۆشنبیر ئەوەیە، كە بەردەوام سەری بە سەر كتێبەكانەوەیە و پاڵەوانی نێو لاپەڕە و شاشەكانە. لە ڕاستیدا، ڕۆشنبیریبوون، دەرگیربوون نییە لەگەڵ كتێب بە تەنها، لەوە گرنگتر ئەو گۆڕانە هزریی و هوشیاریی و خودیەیە، كە كتێب لە سەر ژیانی مرۆڤ دروستی دەكات، بەو مانایەی كە دەخوێنیتەوە، دەبیتە مرۆڤێكی دیكە. هەركاتێك كتێب ئەو كاریگەریەی نەبوو، ئیدی خوێنەوەی هەزاران كتێبیش نە دەمانكاتە ڕۆشنبیر، نە خوێنەر، چوونكە دواجار مرۆڤ هەڵگری هەمان ئەو خاسیەتانەیە، كە كەسێكی نا ئاشنا بە كتێب هەیەتی. بۆیە لە بەرایی هەموو شتێكدا، مرۆڤ دەبێ هەست بەو گۆڕانە جۆرییە بكات كە لە دوای خوێنەوەی كتێب لە ژیانیدا ڕوودەدات و ئەگەر نا دەبێ هەر زوو دەستبەرداری كتێب بێت. كتێب لە بری پەنجەرەیەك، هەزاران پەنجەرە بە ڕووی نیگاكانی مرۆڤ دەكاتەوە و ئەو هەست و تێگەیشتنەی پێ دەدات كە لە بری چاوێك بە هەزار چاو دنیا ببینێت، هیچ شتێك وەك كولتووری خوێندنەوە، دەرگیربوون لەگەڵ كتێب، كۆمەڵگە و تاكەكان هوشیار ناكاتەوە و نایانكاتە بوونەوەرێكی بیركراوە و جیاواز و درككراو بە هەموو شتێك، كتێبەكان، دەتوانن گۆڕانكاری گەورە لە ژیانی مرۆڤەكان و كۆمەڵگەش بێنە ئاراوە. لینین، لە وەسفی ڕۆمانی ناوازەی جیهانی (دایك)ی مەكسم گۆڕكێدا دەڵێت: (ئەم ڕۆمانە پەنجا ساڵ شۆڕشی ئۆكتۆبەری هێنا پێش ) بۆیە بە كولتووریكردنی خوێندنەوە و ئامادەیی كتێب لە ژیانی كۆمەڵگەكاندا، دەروازەیەكی گەورە بە ڕووی هوشیاری سیاسی و كۆمەڵایەتی و هزری تاكەكان دەكاتەوە. جێگەی داخە، لە كۆمەڵگا ڕۆژهەڵاتییەكان و كوردیش وەك یەكێك لەو كۆمەڵگایانە، خوێندنەوە و ئاشنابوون بە كتێب، هێشتا نەبۆتە كولتوور و كتێب لە پەراوێزترین پێداویستیەكانی ژیانی ئێمەیە، بۆیە هێشتا لە ڕووی هزریی، هوشیاریی و نۆڕمە باوەكانی كۆمەڵگا، وەك پێویست كۆمەڵگەی كوردی مۆدێرنێزە نەكراوە و بە ڕووی دنیادا نەكراوەتەوە. لە كۆمەڵگەی ئێمەدا، هەمیشە كارەكتەرەكانی نێو دنیای كتێب، لەلایەن خەڵكە هەمووەكییەكەدا، وەك بوونەوەری نامۆ، لاتەریك، گۆشەگیر و دابڕاو دەبینرێن و ئەم وێناكردنە خیڵەكی و میللییە بۆ كتێب، ترسێك دروست دەكات كە هەمیشە بە خۆپارێزییەوە پەنا بۆ كتێب بەرین، یاخود هەمیشە دەگوترێت بۆچی دەخوێنییەوە؟ مەگەر خوێندنەوە چی دەگۆڕێت؟ بێگومان بۆ كەسانێك كە لە نێو دنیای جوانی كتێب نین، ئەزموونكردن و وەسفكردنی ئەو هەستە نەكردەیە، چونكە جیهانی كتێب، جیهانێكە تا ئەزموون نەكرێت، ئەستەمە وەسف بكرێت. ئەم سڵەمینەوەیە لە كتێب، ئەم خۆپارێزیی و ترسە، زۆرجار لە پانتایە كۆمەڵایەتی و نێوەندە میللییەكە، دەپەڕێتەوە نێو دنیای ڕۆشنبیری ئێمە و ڕۆشنبیران و كتێب خوێنانیش، هەمان تێڕوانینیان بۆ دروست دەبێت كە ڕەنگە ئەمە پەیوەندی بە ئەزموونی نائومێدبوون و شكست لە پەیوەندی نێوان خۆیان و كتێبەوە هەبێت. بۆیە دەبینین زۆرجار بە جۆرێك وەسفی كتێب دەكەن، وەك ئەوەی تەنێكی یەكجار مەترسیدار و پەتایەكی كوشندە بێت، كە دەبێ خۆمانی لێ بپارێزین. لەو سۆنگەیەوە هەڵبژاردنی (خوێندنەوە وەك دەرد) لەلایەن (بەڕێز عەباس) ناوێكەوە بۆ كتێبەكەی وەك ناونیشان، ڕەنگە دیارترین ئاماژە بێت كە چۆن بەشێك لەوانەشی كە خۆیان بە كتێب خوێن و كارەكتەری نێو دنیای كتێب دەزانن، چەندە میللییانە و سادە، دەڕواننە كتێب و سڵی لێ دەكەنەوە. ناونانی خوێندنەوە بە دەرد، بینینی كتێب وەك پەتا، هەر لە سەرەتاوە ئەو تێگەیشتنەمان لادروست دەكات، كە دەبێ دوور بكەوینەوە لە كتێب، ئەگەر ناوەڕۆكەكەشی هەرچییەكی تێدا بێت، چوونكە نابێ ئەوەمان بیر بچێت دەرد، بە مانای پەتا، نەخۆشی، پەتاش دەبێ مرۆڤەكان خۆیان لێ بپارێزن و هەرچی زووە چارەسەری خۆیان بكەن دەنا دەیانكوژێت. دەبێ بزانین كە وشەی دەرد لە ڕووی فەرهەنگی، واتایی و زمانەوانی، مانایەكی نەرێنیانەی هەیە و مرۆڤ تا بتوانێت دەبێ خۆی لە دەردەكان بپارێزێت، لێرەوەش كاتێ بنووسی ئەم كتێبە، خوێندنەوە وەك دەرد دەبینێت، ئەوا جەخت كردنەوەیە لە هەمان ئەو وێنە میللی و خیڵەكییەی لە كۆمەڵگەی ئێمەدا بۆ كتێب هەیە، دەنا ئەو دەیتوانی لە ناونیشانی كتێبەكەیدا، خوێندنەوە تەنها وەك دەرمان ببینێت، نەك وەك دەردیش. نووسەر لەو كتێبەیدا، لە سەر شووناسی خوێنەر بە ناوی خوێنەر كێیە دەوەستێت، بەڵام گەر بە وردی لە سەر ئەو ناسینە بوەستین، ئەوا دەبینین نەك هەر نەیتوانیوە شووناسی خوێنەرمان بۆ ڕاڤە و پێناسە بكات، بەڵكوو بە هەندێك بۆچوونی سادە و ساكار، كۆلاژكرای ئەوانیتر لە خوێنەر دەدوێت، هەر بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەو بۆچوونەی ئێمە، گەر بەراوردی ئەو ناساندنەی ئەو بۆ خوێنەر، بە ناساندنەكەی (ئارام سدیق) لە كتێبی جیهانی خوێنەر بكەین، ئەوا دەبینین لەوەی دووەمیان، مرۆڤ زۆر بە وردیـی لۆژیكیانەو هزریانە و كۆمەڵایەتیانە بەر خوێنەر و كارەكتەری خوێنەر دەكەوێت و دەزانێت خوێنەر كێیە؟ ئەم ناساندنە سادە و بێ ناوەڕۆكەی خوێنەر، لای نووسەری كتێبەكە، بێگومان ڕەنگدانەوەی ئەو دنیابنیەیە كە نووسەر هەڵگریەتی كە ئەویش خۆی لە وێناكردنی خوێندنەوە وەك پەتا دەبینێتەوە، بۆیە ناساندنی ئەو بۆ كارەكتەری خوێنەر، بە پێوەری ئەو پەتابوونەی كتێبە، كە تیایدا سەرچاوەی دەلالەتە بۆ تاكەكان. بێگومان ئێمە دەزانین، بە شێكی زۆر لە كتێبەكان، بە تایبەتی ئەوانەی هەڵگڕی بیری تووندرۆیی و تیرۆرستی و ئیسلامی سیاسین، یان هەڵگڕی ئایدیایەكی فاشییانەن، لە پەتا كوشندەترن، بەڵام ئەمە هەرگیز نابێت ئەو تێڕوانینەمان لا دروست بكات، كە خوێندنەوە وەك دەرد ببینین، كە هەمیشە دەرد لە كۆمەڵگەی ئێمەدا، ئاماژەیە بۆ نەخۆشكەوتن و زۆرجار وەك تووڕەیی و ڕقێكی زۆر بەرانبەر بە ئەویتر دەریدەبڕین. تەنانەت بە ئێستاشەوە لە كۆمەڵگەی ئێمە، زۆرجار گەر كەسێك بە تایبەتی ئەوانەی هەڵگری ئەقڵیەتی كۆنن، ڕقیان لە كەسێك بێتەوە، پێی دەڵێن:_( خودا تووشی دەردێكت بكات، بە هەموو دكتۆری دنیا چاك نەبیتەوە) كەواتا وێناكردنی خویندنەوە وەك دەرد، هەڵگڕی هەمان ئەو ئەقلیەتە میللی و جەماوەریەیە، كە كتێب وەك شتێكی بێ بەها كە هیچ ڕۆڵێك لە ژیانی مرۆڤ و كۆمەڵگە نابینێت، دەبینن. نووسەر لە بەشێكی دیكەی ئەو كتێبەدا باس لەوە دەكات كە زۆرجار یەك كتێب هەموو ژیانی مرۆڤ دەگۆڕێت، بێگومان من پیشتریش بۆچوونی هەڵەی لەو شێوەیەم لە نووسەرانەوە بیستووە. لە ڕاستیدا هیچ كتێبێك نییە، چەندە ئەفسووناویی و پڕ مانا و ناوەڕۆكییش بێت، بە تەنها بتوانێت بۆ یەكەم جار، سەرلە بەری ژیانی مرۆڤ بگۆڕیت، ئەم دیدگایە، پتر لە دیدگای نووشتەچی و سیحربازەكان دەچێت كە باوەڕیان وایە، نووشتەیەك دەتوانێت ئاوەزی مرۆڤێك چارە بكات. خوێندنەوە، بەرهەمی شەونخوونییەكی درێژوو كەڵەكەبوونی سەرمایەكی گەورەی كتێب و خوێندنەوەیە، كە ئەمەش بەرهەمی ڕۆژێك و كتێبیك نییە، بەڵكو ئەزموونێكی درێژی پێویستە. مرۆڤ، بوونەوەرێك نییە، تەنها بە خوێنەوەی كتێبیك سەر لەبەری ژیانی بگۆڕێت. ئەوانەی وەها تیگەیشتوون، كە یەك كتیب بە تەنها دەتوانێت سەرلەبەری ژیانی مرۆڤ بگۆڕێت، ڕۆمانیكی ئۆرهان پامۆك، بە ناوی ژیانی نوی، وەك ئەرگۆمینت دێننەوە كە كارەكتەری ڕۆمانەكە باس لەوە دەكات ڕۆژیك بە ڕێكەوت كتێبێكم خوێندەوە، سەرلەبەری ژیانی گۆڕیم بێ ئاگا لەوەی ئەوە پامۆك ڕۆمانە، ڕۆمانیش بەرهەمی خەیاڵە، هەموو شتێكیش لە خەیاڵدانی مرۆڤ وێنا دەكرێت و ئەوەی لە خەیاڵ هەیە دوورە لە واقیع، بۆیە هیچ مرۆڤێك لە دنیادا نییە، بە تەنها بە خوێندنەوەی كتێبێك هەموو ژیانی دەستبەجێ بگۆڕێت و ئەمە تێروانینێكی یەكجار هەڵەیە بۆ كتێب و دنیای خوێندنەوە. دواجار دەمەوێ ئاماژە بەوە بدەم كە ئەم كتێبە هیچ بەهایەكی مەعریفی نییە، نووسەر بۆچوونی دەیان نووسەری كۆڵاژكردووەو كردوویەتییە ئەم كتیبە، كە ناوەڕۆكەكەی هیچ كۆمەكێكی خوینەر ناكات تاكو لە دنیای جوان و پر ئەفسوونی كتیب و خوێنەوە بگەن، بۆیە من سەرنجی خوێنەران بۆ ئەوە ڕادەكێشم كە ئەگەر دەیانەوێت لە دنیای كتێب و شوووناسی خوینەر بگەن، باخۆیان لەو جۆرە كتئێبە سادانە ببوێرن بە تایبەتیش كتێبێك، كە خویندنەوە وەك دەردو پەتا بە خوێنەران بناسێنێت و وێنا بكات .