غەفوور مەخمووری
راپەڕینی بەهاری ١٩٩١ ڕووداوێکی دیرۆکی مەزن بوو لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی کوردستان و، کوردستانی گواستەوە قۆناخێکی سیاسیی گرنگ، دوای راپەڕینی بەهاری ١٩٩١ی گەلی كوردستان، قۆناخێكی نوێ لە ژیانی سیاسیی باشووری كوردستان دەستپێدەكات، كە جیاوازە لە ژیانی سیاسیی پێشتر، لەبەرئەوەی ڕاپەڕین بووە هۆی هەڵتەكاندنی تەواوی دەزگا و دامەزراوەكانی رژێمی بەعس لە كوردستان و، بۆ یەكەم جار توانرا زۆربەی هەرەزۆری شارو شارۆچكەكانی كوردستان بە كەركوكیشەوە رزگار بكرێ و بكەوێتە دەست گەلی كوردستان، هەرچەندە سەرەتا راپەڕین لەلایەن رژێمی بەعسەوە سەركوتكرا و، سوپای عێراق لە ٣١ / ٣ / ١٩٩١ بە فڕۆکە و تانک و جۆرەها چەکی گران هێرشیکردە سەر شارو شارۆچکەکانی کوردستان و، كۆڕەوی خەڵكی كوردستان دەستیپێكرد، گەلی کوردستان لە کۆچێکی ملیۆنیدا بە ژن و پیاو و منداڵ شارو شارۆچکەکانی کوردستانیان جێهێشت و روویانکردە چیا و چۆل و، بەمەش گەورەترین کارەساتی مرۆیی روویدا، بەڵام كۆڕەو سەرەڕای ئازارو مەینەتییەكانی دەرگایەكی مەزنتری بۆ گەلی كوردستان كردەوە.
رۆژی ٣ / ٤ / ١٩٩١ چەند وڵاتێکی ئەندام لە نەتەوە یەكگرتوەكان، بە دەستپێشخەری فەرەنسا یاداشتێكیان بۆ سكرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان UN بەرزكردەوە و تیایدا باسیان لەو كۆڕەوە ملیۆنییەی گەلی کوردستان كرد، کە لە ترسی هێرشەکانی سوپای عێراق بەرەو سنوورەكانی (توركیا و ئێران) لە كۆچێكی مەترسیداردان و واش چاوەڕێیان دەكرد كارەساتی گەوەری مرۆیی لێ بكەوێتەوە و هەمووی کۆمەڵکوژ بکرێن، هەر بۆیە رۆژی ٥ / ٤ / ١٩٩١ ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیی نەتەوە یەكگرتوەكان کۆبۆوە و، لە کۆبوونەوەی ژمارە (٩٢٨٢)یدا، بە پشتبەستن بە بەشی حەوتەمی دەستووری ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بڕیاری ٦٨٨ی دەركرد، ئەم بڕیارە بۆ پاراستنی گەلی كوردستان لە هەڕەشەكانی بەعس دەرچوو، بەپێی ئەم بڕیارە ناوچەی دژە فڕین (NO FLY ZONE) لە سەرووی هێڵی (٣٦) دروستکرا، دەرچوونی ئەم بڕیارە وایكرد خەڵكی كوردستان دوای بینینی ئازارو مەینەتییەکی زۆر بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان.
دوای گەڕانەوەی خەڵکی کوردستان بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان لە شاروشارۆچکەکان، دواتر سەرکردایەتیی بەرەی کوردستانی و رژێمی بەعس دەستیان بە گفتو گۆ و دانوساندن کرد، تا ئەو کات بەشێک لە فەرمانگەکانی عێراق لە کوردستان مابوون، لە تەمووزی ١٩٩١ جەماوەری هەولێر لە دوو خۆپیشاندانی جیادا داوای نەمانی یەکجاری بەعسیان کرد لە کوردستان، دوای شكستهێنانی گفتوگۆكانی نێوان به‌ره‌ی كوردستانی و ڕژێمی سه‌دام حوسێن، دوای ئەوەی رژێمی بەعس گەیشتە باوەڕی تەواو کە چیتر ناتوانێ لە کوردستان بمێنێتیەوە، حكومه‌تی عێراق لە ٢٦ / ١٠ / ١٩٩١ ده‌ستیكرد به‌كێشانه‌وه‌ی تەواوی فەرمانگە و ده‌زگا ئیدارییه‌كانی خۆی له شارو شارۆچکەکانی كوردستان، بەمەش بۆشاییەکی یاسایی و ئیداری لە کوردستان دروستکرد.
بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی یاسایی و ئیداری و خۆبەڕێوەبردن؛ سەرکردایەتیی سیاسیی بەرەی کوردستانی بڕیاری هەڵبژاردنیدا و لێژنەیەکی تایبەتمەندی لە (١٥) یاساناس پێکهێنا، لێژنەکەش لە چه‌ند کۆبوونەوەیەکدا کە له ماوه‌ی نێوان ٢٣ / ١٢ / ١٩٩١ تا ٢٨ / ١ / ١٩٩٢ ئه‌نجامیدا، پڕۆژه یاسایه‌كیان به‌ناوی (یاسای ژماره “١” بۆ ساڵی ١٩٩٢ یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی كوردستان – عێراق) پێشكه‌ش به سه‌ركردایه‌تیی سیاسیی به‌ره‌ی كوردستانی كرد و، له ڕۆژی ٢٨ / ٤ / ١٩٩٢ له‌لایه‌ن به‌ره‌ی كوردستانییەوە په‌سه‌ندكرا و بڕیاری له‌سه‌ردرا و، سەرکردایەتیی بەرەی کوردستانی بڕیاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنیدا.
ئەوە بوو لە ١٩/٥/١٩٩٢ بۆ یەكەم جار گەلی كوردستان ئازادانە روویانكردە سندووقەكانی دەنگدان و یەكەم پەرلەمانی كوردستانیان هەڵبژارد و، پاشان لە رۆژی ٤ / ٧ / ١٩٩٢ پەرلەمان متمانەی بە یەكەم كابینەی حكومەتی کوردستاندا، لێرەوە گەلی كوردستان بووە خاوەن (پەرلەمان و حکومەت)ی خۆی و، رووبەڕووی ئەزموونێكی نوێ و ژیانێكی سیاسیی نوێ بۆوە، كە ئەویش بەڕێوەبردنی وڵات و حوكمدارییە، ئەوەبوو ئەڕكی رێكخستنەوەی دەزگاو دامەزراوەكان و داڕشتن و دانانی یاسا و كاری خۆبەڕێوەبردن بەو پەرلەمان و حكومەتە سپێردرا، ئەو دامەزراوانەیش كەوتنە كارو خەبات بۆ بەڕێوەبردنی وڵات، بۆیە دەتوانین بڵێین راپەڕینی بەهاری ١٩٩١ و کۆڕەوی گەلی کوردستان خاڵی وەرچەرخان بوون لە مێژووی گەلی كوردستان و گەلی كوردستانیان خستە قۆناخێكی نوێ بەهەموو ماناكانییەوە.
* سکرتێری گشتیی یەکێتی نەتەوەیی دیموکراتی کوردستان YNDK