بە تەنیا جێی ناهێڵین !

سەدیق سەعید ڕواندزی
هەموو ڕووداوێك كە ڕوودەدات، پەیوەستە بە كات و شوێنێكی دیاریكراو. كردەی ڕووداو دوای ڕوودانی دەبێتە مێژوو، بۆیەشە گەڕانەوەمان بۆ ڕووداوەكە، واتا گەڕانەوە بۆ مێژوو، كە تیایدا بە شێوەیەكی كرنۆلۆژییانە و بە دوای یەكترداهاتنی زنجیرەی ڕووداوەكان پێكدێنێت. بۆیە دەكرێ بڵێین هەموو ڕووداوێك هەڵگری دوو زەمەنی جیباوازە، زەمەنێك كە ڕووداوەكەی تیادا ڕوودەدات و دەمی ئێستای ڕووداوەكەیە، زەمەنێكیش كە دەگەڕێینەوە سەر ڕووداوەكە، دوای ساڵانێكی زۆر لە ڕوودانی ڕووداوەكە جا هەر ڕووداوێك بێت. یەكێك لە دیارترین خاسیەتەكانی گێڕانەوەی ڕووداوێك ئەوەیە، كە بگێڕەوەی ڕووداو، چەند توانای ئەوەی هەیە، ڕووداوەكە بگێڕێتەوە كۆنسێكتە مێژووییەكە و ئەو هەستە لای بۆ بگێڕەڕەوە دروست بكات، كە ئەو لەنێو جەرگەی ڕووداوەكە دابووە، ئەگەر خۆشی تیادا بە شدار نەبووبێت. بەو مانایەی كە دەگەڕێینەوە سەر ڕووداوێكی مێژوویی، ئیدی بچینەوە نێو ئەو ساتانە و زەمەن بوەستێت، نەك خودی ڕووداوەكە، بێتەوە نێو زەمەنی ئێستا كە زەمەنی گێڕانەوەی ڕووداوەكەیە. ئەوەندەی وەك خوێنەرێك تێبینیم كرد بێت، لە بەشێك لە گێڕانەوە ئەدەبی و بایۆگرافییەكان، ئەو دوو زەمەنە لەلایەن نووسەرانەوە هەستی پێ ناكرێت و لە یەكتری جیا ناكرێنەوە. بەو مانایەی كە ڕووداوێك دەگێڕنەوە كە لە ڕابردوو ڕوویداوە، ئیدی لە بری ئەوەی بۆ زەمەنی ڕوودانی ڕووداوەكە بگەڕێنەوە، بە پێچەوانەوە ڕووداوەكە دێنە نێو زەمەنی ئێستا. بۆیەشە دەكەونە هەڵەی زەقەوە، كە خۆشیان هەستی پێ ناكەن. خوێنەر كە دەقی لاوكی هەڵەبجەی شاعیری دیار ڕەفیق سابیر، كە بۆ كارەساتی هەڵەبجە نووسراوە دەخوێنێتەوە، بێ ئەوەی هەستی پێ بكات دەگەڕێتەوە سی ودوو ساڵ لە مەوبەر كە ڕژێمی بەعس هەڵەبحەی كیمیا بارانكرد. لەو دەقەدا كارەساتەكە گێڕانەوەیەكی مێژوویی و كرنۆلۆژیی نییە، وەك ئەوەی لە مێژوودا هەیە، بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆش ئێمە بەر ئەو كارەساتە، لە نێو دەقەكە ناكەوین، كە هەر ئەمەشە ئەركی ڕاستەقینەی شاعیر، كە تیایدا، ڕوودا لە زەمەنی واقیعییەوە، بە زەمەنی شیعری دەكات و بێگومان ئەگەر ئەم زەمەنش نەبێت، تێكست ناتوانێت مەودا میچژووییەكان ببڕێت و هاوتەریب، لەگەڵ مرۆڤدا بمێنێتەوە.
بەڵكو هێنانەوەی ڕووداوەكەیە بۆ زەمەنی ئێستا، هەر بۆیەشە كە گوێبیستی ئەو شیعرە دەبین، بەتایبەتیش بەدەنگی (عەدنان كەریم) ئیدی، ئەو كارەساتەمان دێتە بەرچاو وەك ئەوەی ئێستا ڕوویدابێت و خۆمان لە نێو جەرگەی كارەساتەكە بین. ئەم شێوازە لە گێڕانەوەی ڕووداوەكە و بەستنەوەی زەمەنی فیزیكی ڕووداوەكە، بە زەمەنی دەروونی خوێنەرانەوە، فۆڕمێكی هونەری جوانی بە شیعرەكە داوە، كە تیایدا ئەو كارەساتە نابێتە ڕووداوێكی ڕابردووی بەشێك لە مێژوویی خوێناوی ئێمە، بەڵكوو وەك كردەیەكی تراژیدی بەردەوام دەبینرێت. ئەمەش جیاكردنەوەی ڕووداوێكی واقیعی و مێژووییە، لە بەرجەستەكردنەوەی هەمان ڕووداو، لە دەقێكی ئەدەبیدا. چونكە لە ئاستی واقیعدا ڕووداو دەبێتە ڕابردوو، بەڵام لە دوو توێی دەقدا، ڕووداو بەردەوامی دەبێت و زەمەن و شوێنەكان دەبڕێت.بۆیە كارەساتەكان لە نێو دەقدا، بە تایبەتیش شیعر بەسەر ناچن، بەڵكو دەمێننەوە، لە لاوكی هەڵەبجەدا، كە بۆتە شوناسنامەی هەڵەبجە، ڕەفیق سابیر هەستی هاوسۆزییمان لە هەنبەر ئەو كارەساتە بۆ دروست دەكات، بە جۆرێك كە كیمیابارانی هەڵەبجە، لە ڕووداوێكی واقیعی ڕوودراو، ببێتە دەقێكی زمان و لە ڕێگەی زمان و خوێنەوەدا، بۆ هەمیشە لە ڕووبەری كۆمەڵایەتی ژیانی ئێمە بمێنێتەوە، لەو سۆنگەیەوە ئێمە كاتێ ئەو تێكستە دەخوێنینەوە، لە بەردەم هەڵەبجەیەك دانین، ئیدی وەك شارێك كارەساتێكی گەورەی لە ڕابردوودا بە خۆوە بینیوە، بەڵكو لە بەردەم وێنەیەكی هەمیشە نەمری ئەو شارەداین، كە هەرگیز بۆنی سێو، قوربانی و منداڵە بێ تاوانەكانی هەڵەبجەمان بیر نەچێتەوە،شاعیرە لاوەكەی هەڵەبجە لە نێو جەرگەی ژان و ناسۆری و خەم و نەرمی قوربانییەكاندا، ئومێد و هیوای نەتەوەیەك سەوزدەكاتەوە و نایەوێت هەڵەبجە وەك مەرگی بێ كۆتای شار و نەتەوەیەك پیشان بدات، بەڵكو لە ڕێ گێڕانەوەی ڕووداوەكە بە نەمری دەیهێڵێتەوە. ئەم شارە دەكاتە ناسنامەیەك بۆ سەر لە نوێ هەستانەوە و بەرگریی و قوربانیدان لە پێناو ئازادی و سەربەستی نەتەوەدا، بۆیە بە درێژایی دەقەكە، وێرای ئەو هەموو دیمەنە تراژیدی و خەم و ناسۆرییانە، كەچی هەڵەبجە هەر بەپێوە وەستاوە و وەك منداڵێكی لاسار، مانگ دەكات بە دیلانێ. لە ئەتمۆسفیری شیعرەكەدا لە بەشێك لە گێڕانەوە و وێنە شیعرییەكاندا، شاعیر قووڵ دەچێتە نێو مەودای تراژیدی ئەو كارەساتە و وێنەیەكی بە كۆمەڵی مەرگی ئەوانمان نیشان دەدات و دەڵێت:_
ئەو تەرمانەی وەك زەردە گەڵای پاییزان
بە ژاكاوی گوێی ڕووباروو
وەرز و شەقام و بنار و
بەر بەیانیان تەنیوە
لێرەدا، شاعیر وێنەیەكی بەكۆمەڵی ئەو قوربانییانە نیشان دەدات، كە بە دەستی ڕژێمی فاشی بەغدا، كیمیا بارانكران و تەرمەكانییان لە بن هەردو ڕۆخ چەم و دەم كانیاوەكان، وەك گەڵای كەوتووی پاییزان بە كۆمەڵ كەوتوون، كە هێمایە بۆ ڕۆژی كارەساتەكە، بەڵام ئەو هەموو خەم و مردنە، شاعیر وەك كوردێك نائومێد ناكەن، دەستەوەستان و نایڕوخێنن، چوونكە ئەو دەزانێت لە پێناو نەتەوەدا، دەبێ قوربانی گەورە بدرێت، بۆیە لە نێو ئەو هەموو مەرگە بە كۆمەڵەدا، هەڵدەستێتەوە و بەدەنگێكی زراڤتر بە دوژمنان دەڵێت:_
سینگم دەبێتە گۆڕەپان
قۆڵەكانم
دەبن بە تەنگە دەربەندێك
بۆ لەشكری داگیر كەران
واتا لە پەراوێزی ئەو كارەساتەوە شاعیر نائومێد نابێت، بۆیە گەرسەرنج لە كۆی شیعرەكە بدەین، دەبینین ئێمە وێرای هەستی هاوسۆزیی و مرۆیی گەورە بۆ قوربانییان، لە ئاستی نەتەوەیی ومرۆییدا، بەڵام هەست بەشكست، نائومدێی و ڕووخان ناكەین، بەڵكوو شاعیر بە هیواوە، لە نێو تەرمی مردووان، دار و پەردووی ڕووخاوی شارەكە، بۆنی كیمیایی و خیزە خیزی هەناسەی قوربانییەكانەوە، بەردەوامی بە ژیان، بوون و مانەوە دەدات و ئەو پەیامە ئاراستەی داگیر كەران و بەعسی فاشی دەكات، كە هەڵەبجە هێشتا هەر بە پێوە وەستاوە و دەوەستێت، دەژیت و هەناسە دەدات، ڕووی بە ناو مرۆڤایەتی و هەڵوێستی وڵاتان لەو ساتدا شەرمەزار و ڕیسوا دەكات، كە بە دیار سوتماككردن و بۆنی كیمیایی هەڵەبجە، بێ دەنگ و هەڵوێست دەبن. شاعیر داوامان لێ دەكات كە هەڵەبجە بە تەنیا جێنەهێڵین، بەڵام تكا ناكات، چوونكە دڵنیایە و دەزانێت هەرگیز هەڵەبجە بە تەنیا جێناهێڵین و بۆ هەمیشە، بە سەربەرزی و شكۆمەندی و سیمبوولی خۆڕاگری و قوربانیدان لە پێناو خەبات و تێكۆشانی ڕەوای نەتەوەیەك، لە پێنا سەربەخۆییدا دەمێنێتەوە! لاوكی هەڵەبجە دەقێكە، هەرگیز لە ڕەهەندی واتایانە و مانایانەی خۆی ناكەوێت، تێكستێكە هاوتەریب لەگەڵ هەڵەبجە، شانزەی سێ، شووناسی نەتەوەیی ئێمە، كوردبوون و تێكۆشان دەمێنێتەوە و ئەو كارەساتە لە ڕووداوێكی تراژیدی و خوێناوی گەورەی سات و شوێنێكی دیاریكراو، دێنێتە نێو ڕووبەری شیعر و لە ڕێی شیعریشەوە دێنێتە نێو یادەوەری و كۆنەستی نەتەوەیی ئێمە و هەمیشە لەگەڵمان دەمێنێتەوە و نابێتە ڕابردوو.