هەڵشاخان بە نەوەی هەفتاكاندا!

سەدیق سەعید ڕواندزی
نەوە، شووناسێكی كۆمەڵایەتی، مێژوویی، كەسی و زەمەنییە، بۆ ناسینەوەی كۆمەڵە خەڵكێك، یان توێژێك كە لە قۆناغ و سەردەم و ڕۆژگارێكی دیاریكراودا ژیاون و بە چەندین خاسیەتی كۆمەڵایەتی و سیاسی و كولتووریی و پەروەردەیی ناسراون. وەك ئەوەی زۆرجار لە كۆمەڵگەی ئێمە دەگوترێت نەوەی هەفتاكان و هەشتاكان، یان نەوەی دوای ڕاپەڕین و هەندێك جار بۆ نرحاندنی زیاتری نەوەكان لە ڕووی پێگەی مێژوویی و كۆمەڵایەتییەوە، دەگوترێت (جیلی ئاڵتونی) كە مەبەست نەوەی هەفتاكانە. بێگومان بە بێ دیاریكردنی چوارچێوەیەكی مێژوویی بۆ پێوانەكردن و دیاریكردنی بوون و مانەوە و ناسنامەی نەوەكان، ئێمە ناتوانین نەوەكان بناسینەوە بەو مانایەی دەبێ چەندین تایبەتمەندی و مۆدی كۆمەڵایەتی و ژیان و ڕەهەندی سیاسی و نەتەوەیی لە بەرچاو بگرین، ئەو كات بە دیاریكراوی دەتوانین نەوەیەك بخەینە نێو چوارچێوەیەكی مێژووییەوە. زۆرجار بۆ ئەم دیاریكردنە، دەیەی ساڵەكان دەكرێتە بنەما و هەر نەوەیەك دەخرێتە چوارچێوەی دەیەیەكەوە، بەڵام گەر لە ڕووی گەشەی هزریی و جەستەیی و دنیابینی، نەوەكان ببینین و هەڵبسەنگێنین، ئەوا هیچ نەوەیەك بەم ماوە زەمەنییە خەسڵەتی نەوە وەرناگرێت، چوونكە پێویستی بە مەودایەكی زەمەنی درێژترە، بەڵام كۆمەڵناسان، دەیە دەكەنە پێوەرێك بۆ ناسینەوەی نەوەكان، بەو مانایەی كە ئێمە دەڵێین نەوەی هەفتاكان، ئەوا دەیەی هەفتاكان و هەشتاكانیش دەیەی هەشتاكان دەگرێتەوە. لێرەوەش بۆ ئەوەی لە جۆر و پێگە و دنیابینی نەوەكان لەو قۆناغانە بگەین، دەبێ ئەدگارەكانی سەردەم، مۆد و دیاردە كولتوورییەكان بكەینە پێوانە و لەو ڕێگەیەوە بزانین چی نەوەیەك لە نەوەی پێشووتر جیا دەكاتەوە؟ نەوەی هەفتاكان و هەشتاكان، تا پێش ڕاپەرشین، نەوەی كتێب و مەعریفە و كوردایەتی و شۆڕشگیڕیی و نیشتمانپەروەریی و تێكۆشان بوون. ئەم نەوەیە هەڵگرشی گەلێك بەهاو خەسڵەتی بەرزی فەرهەنگی و ئەدەبی و نەتەوەیی بوو، بە جۆرێك كە لە ڕێگەیەوە نیشتمان بناسینەوە و بە پێچەوانەوەش. هەفتاكانی سەدەی ڕابردوو، قۆناغەكانی دواتریش، لە هەرە دیارترین قۆناغ و نەوەی ئەدەبی و ڕۆشنبیری كوردین كە لە كات و سەردەمی خۆیاندا ڕۆڵی گەورەیان لە خزمەتكردنی ئەدەبی كوردی بە هەموو ژانڕەكانەوە بینی، بە جۆرێك كە لە زۆر ڕووەوە بە ئێستاشەوە نەتوانراوە، دەركەوتەكانی تێپەڕێندرێنن. ئەم نەوەیە، لە نێو كتێب و مەعریفە گەورەبوون و پەروەردەبوون. ئەم مەعریفەیە ڕۆڵی گەورەی لە پێگەیاندنی كەسایەتی و جیهانبینی ئەوان بینی، كە بڕوام وایە، بە ئێستاشەوە نەوەی هەفتاكان لە نەوەی دوای ڕاپەڕین، كە خۆم یەكێكم لەوان لە زۆر ڕووەوە دیارترن. لە هەفتاكاندا، چەندین دەزگاو نێوەندی ئەدەبی و ڕۆشنبیری، كە دواتر خزمەتی گەورەیان بە ئەدەبی كوردی كرد دروستبوون. هەر لە یەكێتی نووسەرانی كورد، بۆ كۆڕی زانیاری كورد، دەزگای ڕۆشنبیری كوردی، كۆمەڵی هونەر و وێژەوە، تا دەگاتە هەزاران لەو چاڵاكییە ڕۆشنبیرییانەی ئەنجامیان داوە . ئێمە زۆر بە ئاسانی نەوەی هەفتاكان و هەشتاكانی كۆمەڵگەی كوردی دەناسینەوە چوونكە هەڵگرشی شووناسی نەوەییانەی خۆیان بوون و لە ئاستی كۆمەڵایەتی و سیاسی و فەرهەنگیدا، ناسنامەیەكییان هەبوو، بە پێچەوانەوەی نەوەكانی دوای ڕاپەڕینەوە كە لە نێو ئاڵۆزییەكی گەورەی نەوەبوون و پۆلێنبەندی مێژوویی دایە و داهێنانێكی ئەوتۆی نییە، هیچ نەبێت شاعیرانی هەفتاكان و چیڕۆكنووسانی ئەو كاتمان لە بیر ببەنەوە. بۆیە هەر جۆرە هەڵشاخان و بە كەم سەیركردنێكی نەوەی هەفتاكان، لەلایەن نووسەرە گەنجە بێ ئاگاكانی دوای ڕاپەڕینەوە، تەنها یەك ئاماژەی هەیە، ئەویش بێئاگایە لە نەوەی هەفتاكان كە چیبوون و چییان كردووە؟ هاوكات و هەڵشاخانیشە بەو نەوەیە بۆ ئەوەی لە پەراوێزی شوناسی گەورەی ئەوان، ناوی بچووكی خۆیان گەورە بكەن، كە ڕەنگە ناو و بەرهەمەكانییان، كۆڵانێكی گەڕەكەكەی شارەكەشیانی تێ نەپەڕاندبێت، ئیدی نەزانانە دێن بەو نەوەیە هەڵدەشاخێن. لەو ڕوانگەیەوە یەكێك لەو قەڵەم بە دەستانەی دەیەوێت بە نەوەی هەفتاكان هەڵشاخێت (گۆران سەباح)ە، كە لە دوایین كتێبیدا، كە وەك هەمیشە كۆكردنەوەی ئەو وتارانەیە كە لە فەیسبووكی خۆی بڵاویدەكاتەوە، كە بێگومان ئەم جۆرە نووسینانانە بەهایەكی ئەوتۆیان نییە چوونكە بێ سانسۆر و فلتەری هزریین و هەمووكەس دەتوانێت بیاننووسێت و لە ئەكاوتنی خۆی بڵاویبكاتەوە، هاتووە و دەڵێت:_( نەوەی ڕۆشنبیران لە 1970 تاكوو 2000 بە سەرخۆشی، بەردەوام ستایشی یەكتر دەكەن و خنكاون لە نێو ئەدەبی كلاسیك) (1) دەشێ لە پەراوێزی گەنگەشەی ڕۆشنبیری و ئەدەبی نەوەی ئەوكات، ستاییشنامە بوونی هەبێت، بەڵام پرسیار ئەوەیە، دەستەواژەیەكی نا ئەدەبییانە ڕەوایە بدرێتە پاڵ نەوەیەك، كە نەوەی یاخیبوون و كوردایەتی و ئەدەب و مەعریفە بوون؟ ئەی بابەتی مەی خواردنەوە، هیچ پەیوەندییەكی بە ناو دیدگای ڕەخنەییەوە هەیە، كە گۆران ساڵانێكە لە ڕێگەی خۆ بە پاڵەوانكردن لە مینبەری بێ سانسۆری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە دەیەوێت وەك تاكە ڕەخنەگری كوردی بناسرێت؟ ئایا مەی خواردنەوە مافێكی هەرە ئاسایی و تایبەتی و كەسی هەر مرۆڤێك نییە، ئەگەر ئارەزووی ئەوەی هەبێت بخواتەوە؟ من قوتابییەكانم لە پۆلی دووەم و سێیەمی بنەڕەتی فێری تایبەتمەندی مرۆڤەكان دەكەم، كەچی جێگەی سەمەرەیە، كەسانێك بە ناوی ڕەخنەگرتنەوە دێن، بە جۆرێك لە تایبتمەندی مرۆڤەكان دەدەن، كە جیاوازی ناكەن لە نێوان ڕەخنە لە تێكست و بابەتی كەسی ئەم نووسەرە ئەگەر كەمێك لە زمانی كوردی شارەزا بایە دەیتوانی لە بری ئەم وشە زەق و بریندار كەرە وشەی ( مەستبوون، بێ ئاگایی، خۆرسكانە، ستاییش)-ن