جوانه واحید
ئەگەرچی خوێندنەوە چالاکییەکی زهنی و فکرییە، بەڵام کاریگەری گه‌وره لەسەر دەروون و داهاتووی مرۆڤ وه‌ك خوێنه‌رێك به‌جێ دەهێڵێت، چونکە خوێندنەوە بیرکردنەوەی تاك به‌رامبه‌ر به‌خودى خۆى، ژینگه‌كه‌ى، ژیان و ده‌وروبه‌رى ده‌گۆڕێت، واقعییانه‌ترو دروستتر لێکدانەوەو شرۆڤە بۆ دیارده‌و ده‌ركه‌وته‌كان دەکات.
دەکرێت خوێندنه‌وه، وەک سەرەتای خۆناسین و ناسینی دونیای دەوروبەر وێنا بکرێت، هه‌ر په‌ڕتووكێك تواناى ئه‌وه‌ى هه‌یه چەندەها گەشتى هزرى و خه‌یاڵێت پێبکات بۆ ئەو جێگیانەی هێشتا نەتبینیون، بەجۆرێك له‌نێوانى هه‌ر دێڕێكدا هه‌ست به‌بوونى خۆت بكه‌ى له‌و جێگاو شوێنانه‌ى په‌ڕتووكه‌كه وێناى كردوون، وا ده‌کات لەگەڵ چەندین چیرۆکدا بژیت و خۆت وه‌ك یه‌كێك له‌كاره‌كته‌ره‌كان ببینیته‌وه، توانایه‌كى سه‌یرى هه‌یه له‌وه‌ى ده‌تخاته به‌رده‌م چه‌ندین تاقیكردنه‌وه‌ى سه‌خت و ئه‌سته‌مى ژیان و رۆژگاره‌وه، كۆدى وه‌ڵامى راستى ئه‌و تاقیكردنه‌وانه‌شت بۆ ده‌دۆزێته‌وه، ئاشنات ده‌كات به کۆمەڵێك کەسایەتی و هۆز و پێكهاتە و شارستانییەت، كه له‌روى كات و شوێنه‌وه پانتاییه‌كى زۆرتان له‌نێواندایه، لە ئەزمونی ئەوانیترەوە فێرت دەکات چۆن مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ رووداوه‌كاندا بكه‌یت و چۆن یه‌كه‌م كه‌وتن و هه‌ستانه‌وه‌ت چه‌نده چێژى بڕوابه‌خۆبوونت تیادا ده‌چێنێت.
چی دەخوێنیتەوەو بۆچی دەیخوێنیتەوە!؟
ئەم پرسیارە لەناو پرۆسەی خوێندنەوەدا بەشێکی گرنگە بۆ گەشەسەندن و په‌ره‌پێدانى تواناو هزرى و دونیابینى تاک( خوێنه‌ر)، لە پەروەردەکرنی خێزاندا خوێندنەوە ڕۆڵێکی گرنگی هەیە، بەتایبەتى لە پەروەردەکردنی منداڵدا، چونکە په‌روه‌رده‌و گه‌وره‌كردنى منداڵ كارێكى ئاسان نیه، منداڵ زیاتر فێرى ئه‌وه ده‌بێت و دووباره‌ى ده‌كاته‌وه كه چاوه‌كانى ده‌یبینێت، به‌راورد به‌وه‌ى كه ده‌یبیستێت، بۆیه گرنگه كه‌شێكى واى بۆ بڕه‌خسێندرێت له‌ناو خێزان و له‌ناو ماڵدا، كه هۆگرى خوێندنه‌وه ببێت و وه‌ك خوویه‌كى راست، له‌گه‌ڵیدا گه‌وره‌ببێت و وه‌ك بەشێک لە ئەرکی ڕۆژانەی مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بكات. بەمەش منداڵ دەبێتە خاوەنی باكگراوندو سەرمایەیه‌كی ڕۆشنبیری و زانیارى و پەروەردەی زۆرباش.
ئه‌گه‌ر ئه‌زموون و خوێندنه‌وه‌و به‌دواداچوونه‌كانى رۆژانه‌م یارمه‌تیم بده‌ن، ده‌مه‌وێت له‌چه‌ند خاڵێكدا هه‌ڵوه‌سته له‌سه‌ر به‌خشش و كاریگه‌رییه ئه‌رێنییه‌كانى خوێندنه‌وه بكه‌ین:
– بە خوێندنەوەى به‌رده‌وام لە چەقی زانست نزیک دەبینەوە، ئاستی زانینمان لە بوارە جیاجیاکاندا زیاد دەکات، هانت ده‌دات بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆسه‌ربنه‌ماو ره‌گ و ریشه‌و بنەچەی شتەکان، مه‌عریفه‌و زانیارییه‌كى بێ ئه‌ندازه‌ت پێ ده‌به‌خشێت، به‌جۆرێك ده‌تكاته خاوه‌نى دونیابینى و هه‌ڵسه‌نگاندنى تایبه‌ت بۆ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى له‌ده‌وروبه‌رمان ده‌گووزه‌رێن.
-ئاسۆی ھزرو بیر و ئایدیای مرۆڤ فراوانترو گه‌شه‌سه‌ندووتر ده‌كات، ئه‌مه‌ش یارمه‌تیده‌رده‌بێت، بۆ گه‌یشتن به‌بڕیارو هه‌ڵوێستى دروست و راسته‌قینه له‌سه‌ر هه‌ر شتێك.
– په‌ڕتووك بانکی زانیاری و رۆشنبیری و مه‌عریفه‌ى مێشکى تاكى خوێنه‌ر دەوڵەمەند دەکات، هه‌ر په‌ڕتووكێك بریتییە لە چەند لاپەڕەیەكی پڕ لە وشەی نوسراو، بەڵام هه‌ریه‌ك له‌و وشانە هەڵگری زانیاری و مانایەكن و هەمووان بەسەر یەكەوە خەرمانێك زانیاری بۆ مێشكی خوێنەر زیاد ده‌كه‌ن .
– په‌ڕتووك جیهانێکی پڕ لە بیرۆکەیە، خویندنەوەی کاریگەری لەسەر بیرو تیروانینەکانی خوینەر دروست دەکات، ده‌شێ هه‌ر كتێبێك کۆمەڵێك بیرو بۆچوونی جیاواز لە خۆی بگرێت، بۆ نموونە کتیبە فکرییەکان، سیاسییه‌كان، فه‌لسه‌فییه‌كان، زۆرکات کۆمەلێك بیرو بۆجونی دژ بەیەک و ناتەبا دروست دەکه‌ن لەلای خوێنەر، بەلام ناچارى ده‌كه‌نبگەریت تا راستیەکان بدۆزیتەوە، ئەمەش وا دەكات خوێنه‌ر، وه‌ك تاكێكى هۆشیارو پڕِ له‌مه‌عریفه، بۆچوونی جیاوازو دژ به‌یه‌ك قبوڵ بکات و به‌یه‌كسانى مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكات، به‌بێ ئه‌وه‌ى بكەوێتە ژێر باری قبوڵكردنی ڕەهای ئەو شتەوە كە نووسەر نووسیونى.
– لەپەڕتووکەکاندا، رووداوە مێژووییه‌كان، كەسایەتی وبارودۆخە سیاسی و ئاینی و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەكان تۆماركراون و دۆكیۆمێنت كراون، هه‌رچه‌نده هه‌ندێك جار رووداوێك یان مێژوویه‌ك به‌چه‌ند جۆرێك و به‌چه‌ند چیرۆكێكى جیا تۆماركراون و گێڕدراونه‌ته‌وه، به‌ڵام له‌كۆتاییدا هه‌موویان یارمه‌تیده‌رده‌بن له‌وه‌ى خوێنه‌ر شارەزای ڕابردووی كۆمەڵگاو كلتوره جیاوازه‌كان بێت و خوێندنه‌وه‌و هه‌ڵسه‌نگاندنێكێ بابه‌تییانه‌و دروستى بۆ ئێستاو داهاتوویان هه‌بێت، دوور له‌كه‌وتنه ژێر كاریگه‌رى هه‌ست و سۆزو لایه‌نگرى و دژایه‌تییه‌وه.
– ده‌کرێت لە ڕێگەی خوێندنەوەوه، شتى نوێ دەربارەی خودى خۆت و دیوە پەنهانەکانت بزانیت و زیاتر خۆت بناسیت،پێش هه‌ر بڕیاردانێك زیاتر بیرده‌كه‌یته‌وه‌و وردتر هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ شته‌كان ده‌كه‌یت، وریایانه وشه‌كان هه‌ڵده‌بژێریت بۆ وتن، ئه‌مه‌ش یارمه‌تیده‌ر ده‌بێت له‌وه‌ى هه‌نگاوى دروست له‌كات و شوێنى دروستدا بنێیت.
– خوێندنەوە ئاسوودەیی و ئارامی به‌ده‌روون و جه‌سته دەبەخشێت، دوورتدەخاتەوە لە ڕاڕایی و دوودڵى، خوێنەر ھەمیشە خاوەن دەروونێكی ئارام و هێمن و له‌سه‌رخۆیه، زۆرتر گوێ ده‌گرێت و كه‌متر قسه ده‌كات، هه‌میشه جێى متمانه‌ى ده‌وروبه‌ره‌كه‌یه‌تى، كتێب، خوێنه‌ره‌كه‌ى ناچار ده‌كات به‌رده‌وام خۆى ئه‌بده‌یت بكاته‌وه‌وهاوته‌ریبى گۆڕانگارى و پێشكه‌وتنه‌كان هه‌نگاو بنێت و مامه‌ڵه بكات.
– په‌ڕتووك باشترین هاوڕێیە، چونكه کاتت ناکوژێت و تووشى هه‌ڵه‌ت ناکات و هه‌میشه شتى نوێ و به‌سوودت فێرده‌كات، کەمتەرخەمی ناکات لە پێدانی زانیاری و هاندانت بۆ سه‌ركه‌وتنى زیاتر.
دەبێت له‌ئێستادا هەوڵبدەین خوێندنەوە بكرێته كلتور، تا تاکێكی بەرهەمدار و ڕۆشنفکر بەرهەمبهێنین، بۆ ئەمەش گرنگە لەو پەڕتووکانەوە دەست پێبکەین کەتواناى ژیریى و ئاستى هزریمان توانایان به‌سه‌ردا ده‌شكێت، له‌و بواره‌دا با بخوێنینه‌وه کە ئارەزووی دەکەین بۆ ئەوەی بتوانین بەردەوام بخوێنینه‌وه، ئاساییه ڕاوێژی کەسانی پسپۆڕ وەربگرین له‌هه‌ڵبژاردنى ئه‌وه‌ى ده‌مانه‌وێت بخوێنینه‌وه، گرنگیشە بیکەینە بەشێک لە ڕۆتینی ڕۆژانەمان، چونکە خوێندنەوە دەروونمان ئاسوودە و کەسایەتیمان بەهێزتر ده‌كات، متمانە بەخۆبوون و ئاستی تێگەیشتنمان زیاد دەکات.