ڕۆژێك بۆ هەڵمەتی دژی توندوتیژی و هەموو ڕۆژێك دژی توندوتیژی

لیا سیفەدین
یەکەم جار لە ساڵی ١٩٨١ لە ئەمەریکا رۆژی ٢٥ ی نۆڤەمبەردەستنیشانکرا وەکو رۆژی بەرەنگاربونەوەو نەهێشتنی توندوتیژی دژی ئافرەتان.
دیاریکردنی ڕۆژێك وەك ڕەمزی بەرەنگاربونەوە و نەهێشتنی توندوتیژی، دوای گردبوونەوە و نارەزایەتی بەردەوام بوو دەربارەی(نایەکسانی، جیاکاری، توندوتیژی ناو خێزان، توندوتیژی جەستەیی، سێکسی، دەرونی، دەستدرێژی سێکسی، بازرگانی کردن بە ئافرەتان، خەتەنەکردنی مێینە…هتد)
بۆیە دوای هەوڵ و ماندوبوونی زۆر، ئەوە بوو بەبریاری نەتەوە یەکگروەکان لە ساڵی ١٩٩١ رۆژی (٢٥)ی نۆڤەمبەر(کانونی یەکەم ) وەک رۆژی جیهانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان دەستنیشان کرا، لەوە بەدوا ساڵانە لەلایەن حکومەت و ڕێکخراوەکانی بەرگریکار لە مافەکانی ئافرەت و چالاکوانانی ئەو بوارە هەڵمەتێکی ١٦ رۆژە بەرێوەدەچێت، تێیدا چالاکی هۆشیارکردنەوەی هەردوو رەگەز لەسەر شێوازو جۆرەکانی توندوتیژی و ئامارەکان و ڕێکارەکانی بەرەنگاربونەوەی ئەو دیاردەیە بەفراوانی بەرچاو دەخرێت، لەهەرێمی کوردستانیشدا ساڵانێکە لەلایەن حکومەتی هەرێم و رێکخراوەکانی بواری ئافرەتان و چالاکوانانەوە ئەو هەڵمەتە بەرێوە دەچێت، تێیدا چەندین چالاکی و کۆڕو سمینارو بەرنامەو دیبەیت بەرێوەدەچێت.
ئاشکرایە کە توندوتیژی دژ بە ئافرەتان دیاردەیەکی جیهانییە، بەڵام شێوازەکەی لە کۆمەڵگایەکەوە بۆ کۆمەڵگایەکی تر و لە کلتورێکەوە بۆ کلتورێکی تر دەگۆڕێت، بێگومان لە هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی بەرچاو لە قۆناغە جیاوازەکان تونوتیژی زۆر بەرامبەر ئافرەتان کراوە بە هەموو جۆرەکانیەوە، لە ڕابردوو کە تا ئێستاش بەردەوامی هەیە. هۆکاری سەرەکی توندوتیژی بەرامبەر ئافرەتان لە هەرێمی کوردستان، دەگەرێتەوە بۆ هەڵکەوتەی ناوچەکە کە بەردەوام مەیدانی جەنگ بوو، بەردەوام کورد داگیر دەکرا و دەچەوسێنرایەوە، ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پێش ساڵی ١٩٩١ پیاوان بە مەبەستی وڵاتپارێزی دەچوونە ڕیزی شۆرشی ڕزگاریخوازی گەلی کوردستان و دەچوونە شاخ و سەنگەریان لە داگیرکەران دەگرت، ئافرەتانیش لە شار بەڕێوەبەری خێزان بوون و هاوکاری پێشمەرگەیان دەکرد و ئەرکی بەخێوکردن و بەڕێوەبردنی ماڵ و منداڵیان لە ئەستۆگرتبوو، سەرەڕای ئەوە ڕژێمی بەعس لەپێناوی ناچارکردن و خۆبەدەستەوەدانی پێشمەرگە دەستی بەسەر خوشک و دایک و کچی پێشمەرگەدا دەگرتن، دەستدرێژی دەکردە سەریان و توندوتیژی بەرامبەر دەکردن تا ئاستی کوشتن.
جەنگ لە هەرێمی کوردستان بە تەنها زیانی فیزیکی لە کۆمەڵگە نەدا، بەڵکو زیان و کاریگەری درێژخایەنی لە دەروونی تاک بە تاکی کۆمەڵگەدا، کات و کارکردنی زۆرمان پێویستە تا ئەو کاریگەریە کاڵ بکرێتەوە و بەرەو نەمان بچێت. توندوتیژی توندوتیژی بەرهەم دەهێنێت، بۆیە توندوتیژی لە هەرێمی کوردستان بەرهەمی ئەو مێژووە سیاسیە خوێناویەیە کە داگیرکەران بەسەر میلەتی کوردا هێناویانە، ئەمە ش بۆتە هۆی ئەوەی کە ئافرەتان لە پێشکەوتن و پێگەیشتن و هاتنە مەیدانی کارو رۆڵ بینین وەک تاکێکی کاریگەر کەمتر دەربکەون و جێدەستیان دیار بێت، ئەگەرچی ئێستا بارودۆخەکە گۆڕانکاری پۆزەتیڤی بەسەردا هاتوە و کرانەوەیەک ڕویداوە کە جێ ی دڵخۆشیە ئەگەرچی جێ ی ڕەزامەندی تەواویش نەبێت.
بۆ ئەوەی دیاردەی توندوتیژی جەستەیی و مەعنەوی و نایەکسانی دژی ئافرەتان بن بڕ بکرێت، پێویستی بە هۆشیاریی گشتی و بەرزكردنەوەی ئاستی پەروەردەیی تاكەكان هەیە چی لەناو خێزانەوە، چی لە باخچەی ساوایان و قوتابخانەو ناوەندەکانی خوێندن، چی لە مزگەوتەکانیشەوە، پێویستە گیانی لێبوردەیی و یەکسانیخوازی و دادپەروەری جێندەری لەنێو کۆمەڵگەو خێزانەکاندا برەوی پێبدرێت و بکرێتە بنەمای پەروەردەو تێڕوانینی تاکەکان.
پێویستە هەڵمەتی ١٦ رۆژە ی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان بکرێتە دەرفەت بۆ ئەوەی ساڵانە لەو ١٦ رۆژەدا هەم ئاماری توندوتیژی و قوربانیەکان بەفراوانی بڵاو بکرێتەوەو بەرچاو بخرێت، هەم چالاکی جۆراوجۆری مەیدانی ئەنجام بدرێت، چونکە ئەم کارو چالاکیانە کاریگەری خۆی دەبێت لەسەر هۆشیاربونەوەی قۆناغ بە قۆناغی تاکەکانی کۆمەڵگا.
پێویستە لەمەودوا دروشمەکانی ئەم هەڵمەتەش دەستکاری بکەین و هەندێکیان بگۆڕین و زیاتریش هەوڵ بدەین دروشمەکان واقعی بن و کاری مەیدانیش بکرێت زیاتر گرنگی بە نەهێشتنی توندوتیژی خێزان بدرێت، وابکرێت هەموو تاکێک خۆی بە بەرپرسیاربزانێت لە وەرگرتن و بەخشینی هۆشیاریدا دەربارەی توندوتیژی و بنبڕ کردنی.
خاڵێکی گرنگی تر ئەوەیە کە پێویستە دەزگا میدیاییەکان و دیژیجتاڵ میدیاکان رۆڵی پۆزەتیڤ ببینن لەم بوارەدا، نەک وەک ئیستا کە زۆرێک لەو میدیایانە بەراستی رۆڵێکی خراپ و نابەرپرسیارانە دەبینن و لەجیاتی ببنە فاکتەری کەمکردنەوەو بن بڕکردنی توندوتیژی بونەتە فاکتەری زیاترکردنی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان.
یەکێکی دیکە لە ڕێگا گرنگەکانی کەمکردنەوەو بنبڕکردنی توندوتیژی دەستکاریکردنی پرۆگرامەکانی خوێندن بکرێت کە رۆڵی سەرەکی هەیە لەو بوارەدا، جگە لەوەش پێویستە لەدادگاکاندا سزای توند و قورس دیاری بکرێت بۆ ئەوانەی توندوتیژی دژی ئافرەتان ئەنجام دەدەن، یان ئافرەتان بەبیانوی شەرەفەوە دەکوژن، دادگاکان لەوبارەیەوە چاوپۆشی و کەمتەرخەمی و خاترانە نەکەن.
ئەمانە ئەو ڕێگایانەن کە پێویستە بگیرێنەبەر بۆ ئەوەی کۆمەڵگا لە توندوتیژی دژی ئافرەتان کە نیوەی گرنگی کۆمەڵگان، ئاسایشی کۆمەڵایەتی بەرپا بکرێت.